Podstawą opodatkowania w podatku od towarów i usług jest obrót. Obrotem jest kwota należna z tytułu sprzedaży, pomniejszona o kwotę należnego podatku. Kwota należna obejmuje całość świadczenia należnego od nabywcy.
Jeżeli należność jest określona w naturze, podstawą opodatkowania w VAT jest wartość świadczenia obliczona na podstawie przeciętnych cen stosowanych w danej miejscowości lub na danym rynku w dniu wykonania świadczenia, pomniejszonych o podatek.
Zmiany wysokości obrotu
Obrót zwiększa się o otrzymane dotacje, subwencje i inne dopłaty o podobnym charakterze mające bezpośredni wpływ na cenę (kwotę należną) towarów dostarczanych lub usług świadczonych przez podatnika, pomniejszone o kwotę należnego podatku.
Obrót zmniejsza się o kwoty udokumentowanych, prawnie dopuszczalnych i obowiązkowych rabatów (bonifikat, opustów, uznanych reklamacji i skont) i o wartość zwróconych towarów, zwróconych kwot nienależnych w rozumieniu przepisów o cenach oraz zwróconych kwot dotacji, subwencji i innych dopłat o podobnym charakterze, a także kwot wynikających z dokonanych korekt faktur.
W przypadku gdy pobrano zaliczki, zadatki, przedpłaty lub raty obrotem jest również kwota otrzymanych zaliczek, zadatków, przedpłat lub rat, pomniejszona o przypadającą od nich kwotę podatku. Dotyczy to również otrzymanych zaliczek na dotacje, subwencje i na inne dopłaty o podobnym charakterze.
RODZAJE POROZUMIEŃ CENOWYCH
  •  jednostronne
  •  dwustronne
  •  wielostronne
Szacowanie sprzedaży
Nie jest to jedyny sposób na określenie obrotu, który przewidują przepisy. Ustawa o VAT przewiduje możliwość określenia obrotu przez organ podatkowy. W konsekwencji podatnik w wyniku takiego szacunku zapłaci wyższy podatek.
Organ podatkowy określa wysokość obrotu na podstawie przeciętnych cen stosowanych w danej miejscowości lub na danym rynku w dniu wykonania świadczenia, pomniejszonych o podatek, jeżeli okaże się, że przypadki te miały wpływ na ustalenie ceny. Szacunek taki nastąpi, gdy:
  •  na kupującego zostały nałożone ograniczenia w dysponowaniu lub używaniu towaru, wynikające z umowy, z wyjątkiem przypadków, gdy ograniczenia są wymagane na podstawie odrębnych przepisów lub zostały nałożone na podstawie orzeczenia sądu albo decyzji administracyjnej,
  •  dostawa lub cena towaru jest uzależniona od spełnienia dodatkowego świadczenia, którego wpływu na wartość towaru nie można ustalić,
  •  między nabywcą a dostawcą istnieje szczególny związek emocjonalno-ekonomiczny.
Wspomniany związek istnieje, gdy między kontrahentami lub osobami pełniącymi u kontrahentów funkcje zarządzające, nadzorcze lub kontrolne zachodzą powiązania o charakterze rodzinnym lub z tytułu przysposobienia, kapitałowym, majątkowym lub wynikające ze stosunku pracy. Związek ten istnieje także, gdy którakolwiek z wymienionych osób łączy funkcje zarządzające, nadzorcze lub kontrolne u kontrahentów.
Naruszenie reguł unijnych
Eksperci uważają, że możliwość szacowania obrotu do celów VAT jest niezgodne z prawem unijnym. Wskazują, że uprawnienie do określenia podstawy opodatkowania w drodze oszacowania stanowi środek specjalny w rozumieniu art. 27 VI Dyrektywy VAT (obecnie art. 395 Dyrektywy 2006/112/WE Rady z 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej). Przepis ten stanowi, że na wniosek Komisji Europejskiej Rada może upoważnić każde państwo członkowskie do wprowadzenia szczególnych środków stanowiących odstępstwo od przepisów dyrektywy w celu upraszczania poboru VAT lub zapobiegania niektórym formom uchylania się od opodatkowania lub unikania opodatkowania. Trzeba wskazać, że Polska nie uzyskała pozwolenia na stosowanie takiego środka. Zastosowanie środka specjalnego bez zachowania procedury unijnej stanowi naruszenie przepisów traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską.
Porozumienia cenowe
Przepisy dotyczące określania obrotu dla celów VAT przez organ podatkowy nie mają zastosowania w przypadku transakcji zawieranych pomiędzy podmiotami powiązanymi, w odniesieniu do których właściwy organ podatkowy, na podstawie Ordynacji podatkowej, wydał decyzję o uznaniu prawidłowości wyboru i stosowania metody ustalania ceny transakcyjnej między podmiotami powiązanymi. Oznacza to, że organ podatkowy będzie musiał w pierwszej kolejności ustalić, czy w stosunku do podatnika minister finansów wydał decyzję o uznaniu prawidłowości wyboru i metody stosowania ceny transakcyjnej pomiędzy podmiotami powiązanymi (APA - Advance Pricing Agreements). W przypadku gdy podatnik jest stroną takiego porozumienia, to organ podatkowy nie ma prawa badać, czy pomiędzy stronami transakcji istnieją wspomniane powiązania. Przepisy ustawy o VAT przyznają więc podatnikowi dysponującemu porozumieniami APA ochronę przed kontrolą transakcji z podmiotem, którego dotyczy APA pod kątem stosowania cen nierynkowych. Kontrolę zasad stosowania porozumienia w sprawach ustalenia cen transakcyjnych APA może prowadzić wyłącznie minister finansów.
CZYM SĄ POWIĄZANIA RODZINNE
Przez powiązania rodzinne rozumie się małżeństwo oraz pokrewieństwo lub powinowactwo do drugiego stopnia.
NA CZYM POLEGAJĄ POWIĄZANIA KAPITAŁOWE
Przez powiązania kapitałowe rozumie się sytuację, w której jedna z osób lub jeden z kontrahentów posiada prawo głosu wynoszące co najmniej 5 proc. wszystkich praw głosu lub dysponuje bezpośrednio lub pośrednio takim prawem.
Właściwość ministra
Minister finansów, czyli organ właściwy w sprawie porozumienia na wniosek podmiotu krajowego, uznaje prawidłowość wyboru i stosowania metody ustalania ceny transakcyjnej między:
  •  powiązanymi ze sobą podmiotami krajowymi lub
  •  podmiotem krajowym powiązanym z podmiotem zagranicznym a tym podmiotem zagranicznym, lub
  •  podmiotem krajowym powiązanym z podmiotem zagranicznym a innymi podmiotami krajowymi powiązanymi z tym samym podmiotem zagranicznym
Są to porozumienia jednostronne. Minister na wniosek podmiotu krajowego, po uzyskaniu zgody władzy podatkowej właściwej dla podmiotu zagranicznego powiązanego z wnioskodawcą, uznaje prawidłowość wyboru i stosowania metody ustalania ceny transakcyjnej między podmiotem krajowym powiązanym z podmiotem zagranicznym a tym podmiotem zagranicznym (porozumienie dwustronne). W przypadku gdy porozumienie dotyczy podmiotów zagranicznych z więcej niż jednego państwa, jego zawarcie wymaga zgody władz podatkowych państw, właściwych dla podmiotów zagranicznych, z którymi ma być dokonywana transakcja (porozumienie wielostronne).
Porozumienie obejmuje transakcje, które zostaną dokonane po złożeniu wniosku o zawarcie porozumienia, jak i transakcje, których realizację rozpoczęto przed dniem złożenia wniosku. Porozumienia nie zawiera się w zakresie transakcji, których realizację rozpoczęto przed dniem złożenia wniosku o zawarcie porozumienia, a które w dniu złożenia wniosku są objęte postępowaniem podatkowym, kontrolą podatkową, postępowaniem kontrolnym prowadzonym przez organ kontroli skarbowej lub postępowaniem przed sądem administracyjnym.
BOGDAN ŚWIĄDER
bogdan.swiader@infor.pl
PODSTAWA PRAWNA
■ Art. 29, art. 32 ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U. nr 54, poz. 535 z późn. zm.).
■ Art. 20a-20c ustawy z 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2005 r. nr 8, poz. 60 z późn. zm.).