Samoczynne złożenie zgłoszenia rejestracyjnego (rezygnacja ze zwolnienia) do celów VAT lub utrata zwolnienia z tego podatku powoduje obowiązek rozliczania podatku od towarów i usług. Jedną z cech rozliczania VAT jest możliwość pomniejszenia podatku należnego (wykazywanego przy sprzedaży, np. na wystawianych fakturach VAT) o podatek naliczony (wynikający z zakupów, czyli z faktur VAT otrzymanych od kontrahentów). W przypadku nadwyżki podatku należnego nad naliczonym powstaje obowiązek jej zapłaty fiskusowi przez podatników VAT. W zakresie, w jakim towary i usługi są wykorzystywane do wykonywania czynności opodatkowanych, podatnikowi przysługuje bowiem prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego.

Podatnicy rozliczający VAT

Podmioty są obowiązane przed dniem wykonania pierwszej czynności opodatkowanej VAT złożyć naczelnikowi urzędu skarbowego zgłoszenie rejestracyjne. Naczelnik urzędu skarbowego rejestruje podatnika i potwierdza jego zarejestrowanie jako podatnika VAT czynnego, co oznacza, że musi on rozliczać podatek. Podatnik zarejestrowany jako podatnik VAT czynny jest obowiązany umieszczać numer identyfikacji podatkowej na fakturach oraz w ofertach.

Podmioty zwolnione od podatku podmiotowo (czyli do limitu 10 tys. euro) lub wykonujące wyłącznie czynności zwolnione od podatku mogą złożyć zgłoszenie rejestracyjne. W takim przypadku naczelnik urzędu skarbowego rejestruje podatnika jako podatnika VAT zwolnionego. Status podatnika zwolnionego nie powoduje obowiązku rozliczania VAT, a więc w konsekwencji zapłaty tego podatku.

Obowiązek podatkowy

Obowiązek podatkowy w zapłacie VAT powstaje z chwilą wydania towaru lub wykonania usługi. Jeżeli podatnik wysyła towar nabywcy lub wskazanej przez niego osobie trzeciej, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą wydania towaru jednej z tych osób. Jeżeli dostawa towaru lub wykonanie usługi powinny być potwierdzone fakturą, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą wystawienia faktury, nie później jednak niż w siódmym dniu, licząc od dnia wydania towaru lub wykonania usługi. Stosuje się to odpowiednio do faktur za częściowe wykonanie usługi. Oprócz tej ogólnej zasady istnieje wiele wyjątków, które określają w inny sposób moment powstania obowiązku podatkowego w VAT. Powstanie obowiązku podatkowego skutkuje rozliczeniem VAT w składanej deklaracji miesięcznej (kwartalnej) oraz zapłatą podatku.

Sankcja VAT

Jedna z podstawowych dolegliwości, która czeka podatników niepłacących VAT (w wyniku zaniżenia zobowiązania) jest 30-proc. sankcja. W razie stwierdzenia, że podatnik w złożonej deklaracji podatkowej wykazał kwotę zobowiązania podatkowego niższą od kwoty należnej, naczelnik urzędu skarbowego lub organ kontroli skarbowej określa wysokość tego zobowiązania w prawidłowej wysokości oraz ustala dodatkowe zobowiązanie podatkowe w wysokości odpowiadającej 30 proc. kwoty zaniżenia tego zobowiązania. Podobnie jest, gdy podatnik wykazał kwotę zwrotu różnicy podatku lub zwrotu podatku naliczonego wyższą od kwoty należnej. W tym wypadku ustala się dodatkowe zobowiązanie podatkowe w wysokości odpowiadającej 30 proc. kwoty zawyżenia.

Odsetki za zwłokę

Od zaległości podatkowych naliczane są odsetki za zwłokę. Odsetki za zwłokę naliczane są od dnia następującego po dniu upływu terminu płatności podatku lub terminu, w którym płatnik lub inkasent był obowiązany dokonać wpłaty podatku na rachunek organu podatkowego. Jeżeli podatnik jest obowiązany sam obliczyć i wpłacić podatek, za termin płatności uważa się ostatni dzień, w którym, zgodnie z przepisami prawa podatkowego, wpłata powinna nastąpić. Odnosi się to również do niezapłaconego w terminie VAT.

Sankcje karne skarbowe

Inną dolegliwością, którą może zostać obarczony podatnik niepłacący w terminie VAT, są sankcje karne skarbowe w postaci grzywny. Zgodnie z przepisami kodeksu karnego skarbowego podatnik, który uporczywie nie wpłaca w terminie podatku, podlega karze grzywny za wykroczenie skarbowe. Sąd może jednak odstąpić od wymierzenia kary, jeżeli przed wszczęciem postępowania w sprawie o takie wykroczenie skarbowe wpłacono w całości należny podatek na rzecz właściwego organu. Bardziej dotkliwe konsekwencje czekają podatników, którzy domagają się zwrotu nienależnego VAT. Kto przez podanie danych niezgodnych ze stanem rzeczywistym lub zatajenie rzeczywistego stanu rzeczy wprowadza w błąd właściwy organ, narażając na nienależny zwrot podatkowej należności publicznoprawnej, w szczególności podatku naliczonego, podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych albo karze pozbawienia wolności, albo obu tym karom łącznie. Stanowi to już przestępstwo skarbowe. Jeżeli kwota narażona na nienależny zwrot podatku jest małej wartości, sprawca podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych. Przy małych kwotach niesłusznych zwrotów podatnik podlega karze grzywny za wykroczenie skarbowe.

Rozliczanie rolnika

Ze specyficzną sytuacją sankcji będziemy mieli do czynienia przy rozliczaniu podatników VAT, którzy nabyli produkty od tzw. rolników ryczałtowych. Rolnikowi ryczałtowemu dokonującemu dostawy produktów rolnych dla podatnika VAT, który rozlicza ten podatek, przysługuje zryczałtowany zwrot podatku z tytułu nabywania niektórych środków produkcji dla rolnictwa opodatkowanych tym podatkiem. Kwota zryczałtowanego zwrotu podatku jest wypłacana rolnikowi ryczałtowemu przez nabywcę produktów rolnych. Stawka zryczałtowanego zwrotu podatku wynosi 5 proc. kwoty należnej z tytułu dostawy produktów rolnych pomniejszonej o kwotę zryczałtowanego zwrotu podatku. W takich sytuacjach podatnik zarejestrowany jako podatnik VAT czynny nabywający produkty rolne od rolnika ryczałtowego wystawia w dwóch egzemplarzach fakturę dokumentującą nabycie tych produktów. Oryginał faktury jest przekazywany dostawcy. Wspomniany zryczałtowany zwrot podatku zwiększa u nabywcy produktów rolnych kwotę podatku naliczonego w rozliczeniu za miesiąc, w którym dokonano zapłaty, pod warunkiem że:

• nabycie produktów rolnych jest związane z dostawą opodatkowaną,
• zapłata należności za produkty rolne, obejmująca również kwotę zryczałtowanego zwrotu podatku, nastąpiła na rachunek bankowy rolnika ryczałtowego nie później niż 14 dnia, licząc od dnia zakupu, z wyjątkiem przypadku, gdy rolnik zawarł umowę z podmiotem nabywającym produkty rolne określającą dłuższy termin płatności,
• w dokumencie stwierdzającym dokonanie zapłaty zostaną podane numer i data wystawienia faktury potwierdzającej nabycie produktów rolnych.

Za datę dokonania zapłaty uważa się datę wydania dyspozycji bankowej przekazania środków finansowych na rachunek bankowy rolnika ryczałtowego, jeżeli dyspozycja ta została zrealizowana. Warunek odnoszący się do zapłaty dotyczy tej części zapłaty, która stanowi różnicę między kwotą należności za dostarczone produkty rolne a kwotą należności za towary i usługi dostarczone rolnikowi ryczałtowemu przez nabywcę tych produktów rolnych. Przez należności za towary i usługi dostarczane rolnikowi ryczałtowemu rozumie się również potrącenia z tytułu spłat rat pożyczek i zaliczek udzielanych rolnikowi ryczałtowemu dostarczającemu produkty rolne, dokonane przez podatnika nabywającego te produkty, pod warunkiem że:

• zaliczka została przekazana na rachunek bankowy rolnika ryczałtowego, a na fakturze potwierdzającej zakup produktów rolnych podano dane identyfikacyjne dokumentu potwierdzającego dokonanie tej wpłaty,
• raty i pożyczki wynikają z umów zawartych w formie pisemnej.

Niespełnienie tych wszystkich warunków (między innymi brak zapłaty kwoty zryczałtowanego zwrotu podatku) spowoduje, że podatnikowi nie będzie przysługiwało zaliczenie do podatku naliczonego zwrotu podatku dla rolnika.

WAŻNE LICZBY

odsetki

12,5 proc.

wynoszą odsetki od niezapłaconego w terminie VAT

kary

93,60 zł - 1872 zł

może wynieść kara za wykroczenie skarbowe, wymierzana przez organ podatkowy w drodze mandatu

93,60 zł - 18 720 zł

może wynieść kara za wykroczenie skarbowe wymierzana przez sąd

sankcja VAT

30 proc.

wynosi dodatkowe zobowiązanie w VAT

KIM JEST ROLNIK RYCZAŁTOWY

Rolnikiem ryczałtowym jest rolnik dokonujący dostawy produktów rolnych pochodzących z własnej działalności rolniczej lub świadczący usługi rolnicze, który korzysta ze zwolnienia od VAT, z wyjątkiem rolnika obowiązanego na podstawie odrębnych przepisów do prowadzenia ksiąg rachunkowych.

BOGDAN ŚWIĄDER

bogdan.swiader@infor.pl

PODSTAWA PRAWNA

■ Art. 15-16, art. 19, art. 86, art. 116 ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U. nr 54, poz. 535 z późn. zm.).

■ Art. 57 oraz art. 76 ustawy z 10 września 1999 r. Kodeks karny skarbowy (t.j. Dz.U. z 2007 r. nr 64, poz. 432).

■ Art. 53 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2005 r. nr 8, poz. 60 z późn. zm.).