Istnieje pogląd, że skoro art. 8 ust. 1 ustawy o VAT przewiduje, iż opodatkowanym świadczeniem usług jest każde świadczenie, które nie stanowi dostawy towarów, to każdy tytuł dla przepływu pieniędzy, który nie jest dostawą towarów, należy uznać za świadczenie usług i opodatkować. Czy jest to słuszne stanowisko?
To oczywisty absurd. Co prawda, istnienie odpłatnego świadczenia oznacza prawdopodobieństwo, że świadczenie to stanowi opodatkowane świadczenie usług, niemniej jednak nie ma tu mowy o żadnym automatyzmie.
I tak na przykład opodatkowaniu nie podlegają odszkodowania, kary umowne z tytułu wadliwie wykonanej usługi czy odsetki za zwłokę, w przypadku gdy nabywca opóźnia się z zapłatą ceny. Tytułem do zapłaty tych kwot nie jest bowiem wykonanie jakiegokolwiek świadczenia, ale przeciwnie - niewykonanie zobowiązania, względnie niewłaściwe jego wykonanie. Płatności te mają w istocie rzeczy funkcje nie wynagrodzenia, ale odszkodowawcze. Tym samym nie stanowią płatności za usługę, a zatem nie podlegają opodatkowaniu VAT.
Oczywiście może się zdarzyć, że podatnicy tak określą cenę i warunki świadczenia, że ustalone odsetki, względnie kara umowna, mają charakter jedynie pozorny, a w istocie stanowią element ceny towaru lub usługi. Wtedy jednak prawdziwą ich funkcją nie jest funkcja odszkodowawcza. Tym samym, jeżeli odsetki, względnie kara umowna, stanowią element składowy ceny, wówczas ich wartość wejdzie do podstawy opodatkowania - w takim przypadku ich realną funkcją jest funkcja wynagrodzenia.
Sąd Najwyższy w wyroku z 26 maja 2000 r. (III RN 166/99) uznał, że odsetki związane z rozłożeniem zapłaty ceny należnej na raty stanowią w istocie rzeczy element składowy tej ceny i dlatego nie mogą być traktowane jako świadczenie uboczne z tytułu opóźniania się dłużnika w spełnieniu świadczenia pieniężnego. W tym przypadku odsetki nie pełniły funkcji odszkodowawczej natomiast stanowiły element kwoty należnej. Powinny więc zostać uwzględnione w podstawie opodatkowania.
Zasadą jest to, że płatności takie mają charakter kary lub odszkodowania i w związku z tym nie stanowią ani samoistnego tytułu do opodatkowania, ani też nie są elementem kwoty należnej z tytułu sprzedaży towarów czy świadczenia usług.
W wyroku z 10 czerwca 2008 (I SA/Bd 170/08) WSA w Bydgoszczy trafnie uznał, że faktura wystawiona tytułem kary za niewywiązanie się z zobowiązań wynikających z umowy nie dokumentuje czynności opodatkowanej (ani dostawy towarów, ani świadczenia usług), a zatem nie powinna zawierać VAT.
Tomasz Michalik
doradca podatkowy, partner MDDP