Za zaległości podatkowe podatnika odpowiadają całym swoim majątkiem solidarnie z podatnikiem również osoby trzecie. Instytucja odpowiedzialności podatkowej osób trzecich wykorzystywana jest w sytuacjach, gdy zabraknie podatnika, gdy podatnik nie wykonuje ciążącego na nim zobowiązania we właściwy sposób i we właściwym terminie, a także gdy majątek podatnika w wyniku wszczętej egzekucji okazuje się być niewystarczający. Jak wyjaśnił NSA w wyroku z 3 grudnia 1998 r. (sygn. akt SA/Sz 193/98; niepublikowany) uzasadnieniem odpowiedzialności osób trzecich za zobowiązania podatkowe jest ekonomiczny ich związek z podatnikiem przejawiający się uzyskiwaniem przez osobę trzecią korzyści z dochodu czy majątku podatnika. Odpowiedzialność osób trzecich za wykonanie zobowiązań podatkowych ma solidarny charakter, jednak organy podatkowe mogą wydać decyzję o odpowiedzialności dopiero wówczas, gdy egzekucja z dochodu lub majątku podatnika okazuje się w części lub w całości bezskuteczna.

Firma z zaległościami

Osoby trzecie mogą odpowiadać za zobowiązania podatkowe osób nieprowadzących działalności gospodarczej, jak i tych, które zajmują się prowadzeniem biznesu. W tym drugim przypadku przepisy Ordynacji podatkowej przewidują specjalne zasady odpowiedzialności. Nabywca: przedsiębiorstwa, zorganizowanej części przedsiębiorstwa lub składników majątku związanego z prowadzoną działalnością gospodarczą, jeżeli ich wartość jednostkowa w dniu zbycia wynosi co najmniej 15,8 tys. zł (wartość ta jest corocznie waloryzowana) - odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie z podatnikiem za powstałe do dnia nabycia zaległości podatkowe związane z prowadzoną działalnością gospodarczą.

Trzeba tu wyjaśnić, że składniki majątku związane z prowadzoną firmą stanowią aktywa trwałe w rozumieniu przepisów o rachunkowości, z wyłączeniem należności długoterminowych, udzielonych pożyczek i długoterminowych rozliczeń międzyokresowych. Zakres odpowiedzialności nabywcy jest ograniczony do wartości nabytego przedsiębiorstwa, jego zorganizowanej części lub składników majątku.

Odpowiedzialność nabywcy

Zakres odpowiedzialności nabywcy nie obejmuje: podatków niepobranych oraz pobranych, a niewpłaconych przez płatników lub inkasentów; odsetek za zwłokę od zaległości podatkowych; niezwróconych w terminie zaliczki naliczonego podatku od towarów i usług oraz za oprocentowanie tych zaliczek; kosztów postępowania egzekucyjnego; odsetek za zwłokę od zaległości podatkowych oraz oprocentowania powstałych po dniu nabycia. Wyłączenie to nie ma jednak zastosowania do nabywców będących małżonkami lub członkami rodziny podatnika.

Organy podatkowe, za zgodą zbywającego, wydają na wniosek nabywcy przedsiębiorstwa, zorganizowanej części przedsiębiorstwa, składników majątku związanych z prowadzoną firmą zaświadczenie o wysokości zaległości podatkowych zbywającego.

W zaświadczeniu tym organ podatkowy określa wysokość zaległości podatkowych zbywającego na dzień wydania zaświadczenia.

W tym miejscu warto podkreślić, że nabywca nie odpowiada za zaległości podatkowe, które nie zostały wykazane w zaświadczeniu wydanym przez organ podatkowy. Jednak nabywca odpowiada również za zaległości podatkowe i inne należności zbywcy powstałe po dniu wydania zaświadczenia, a przed dniem nabycia przedsiębiorstwa, jego części lub składników majątku, jeżeli od dnia wydania zaświadczenia do dnia zbycia upłynęło:

• 30 dni - w przypadku zbycia przedsiębiorstwa lub jego części,
• 3 dni - w przypadku zbycia składników majątku.

Decyzja fiskusa

O odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej organ podatkowy orzeka w drodze decyzji. Jak wskazał NSA w wyroku z 5 września 2002 r. (sygn. akt I SA/Po 3214/00; niepublikowany), stwierdzenie przez organ podatkowy, że określony podmiot spełnił przesłanki ustawowe odpowiedzialności określonej kategorii osób trzecich powoduje, że ma on obowiązek wydania decyzji o pociągnięciu do odpowiedzialności takiej osoby. Nie istnieje bowiem żadna prawna możliwość odstąpienia od wydania tego rodzaju decyzji.

Trzeba jeszcze wyjaśnić, że postępowanie w sprawie odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej nie może zostać wszczęte przed:

• upływem terminu płatności ustalonego zobowiązania,
• dniem doręczenia decyzji: określającej wysokość zobowiązania podatkowego, o odpowiedzialności podatkowej płatnika lub inkasenta, w sprawie zwrotu zaliczki naliczonego podatku od towarów i usług, określającej wysokość należnych odsetek za zwłokę,
• dniem wszczęcia postępowania egzekucyjnego.

W razie wystawienia tytułu wykonawczego na podstawie deklaracji, na zasadach przewidzianych w przepisach o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, przed orzeczeniem o odpowiedzialności osoby trzeciej nie wymaga się uprzedniego wydania decyzji określającej wysokość zobowiązania podatkowego i decyzji. Egzekucja zobowiązania wynikającego z decyzji o odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej może być wszczęta dopiero wówczas, gdy egzekucja z majątku podatnika okazała się w całości lub w części bezskuteczna.

JAKIE SĄ SKUTKI UKRYWANIA DZIAŁALNOŚCI

Jeżeli podatnik, za zgodą innej osoby, w celu zatajenia prowadzenia działalności gospodarczej lub rzeczywistych rozmiarów tej działalności posługuje się lub posługiwał się imieniem i nazwiskiem, nazwą lub firmą tej osoby, osoba ta ponosi solidarną odpowiedzialność z podatnikiem całym swoim majątkiem za zaległości podatkowe powstałe podczas prowadzenia tej działalności.

KTO ODPOWIADA PO ŚMIERCI PODATNIKA

W przypadku niewykonania przez zmarłego podatnika zobowiązania podatkowego, zobowiązanie nie wygasa. Z chwilą śmierci podatnika, w przypadku istnienia zaległości podatkowej, w jego miejsce wstępuje osoba trzecia, która może stać się stroną postępowania.

EWA MATYSZEWSKA

ewa.matyszewska@infor.pl

PODSTAWA PRAWNA

■ Art. 112 oraz art. 306g ustawy z 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2005 r. nr 8, poz. 60 z późn. zm.).