Podatnikowi, który zaniża swoje rozliczenia podatkowe, organ podatkowy ma prawo oszacować podstawę opodatkowania. Przepisy określają specjalne metody szacunkowe.
Podatnik, który nierzetelnie dokonuje rozliczeń podatkowych, musi liczyć się z tym, że organ podatkowy może określić podstawę opodatkowania w drodze oszacowania. Będzie tak w sytuacji, gdy:
• brak jest ksiąg podatkowych lub innych danych niezbędnych do jej określenia lub
dane wynikające z ksiąg podatkowych nie pozwalają określić podstawy opodatkowania, lub
podatnik naruszył warunki uprawniające do korzystania ze zryczałtowanej formy opodatkowania.
Urząd skarbowy, który będzie dokonywał oszacowania, nie może jednak działać w sposób dowolny. Na ten aspekt zwrócił uwagę NSA w wyroku z 20 października 2006 r. (sygn. akt II FSK 1276/05; niepublikowany), w którym podkreślił, że organ podatkowy dokonujący szacunku ma obowiązek zgromadzenia odpowiednich danych pozwalających na zbliżenie szacunkowej podstawy opodatkowania do wielkości rzeczywistej, a w szczególności powinien zastosować optymalną w określonych warunkach metodę oszacowania.

Transakcje wątpliwe

Nierzetelność księgi podatkowej zawsze pozbawia ją mocy dowodowej, natomiast wadliwość powoduje skutek jedynie wtedy, gdy wady mają istotne znacznie. Oszacowanie można zastosować dopiero wtedy, gdy nastąpi uprzednie stwierdzenie nierzetelności ksiąg. Zdaniem NSA (wyrok z 24 lipca 2007 r., sygn. akt II FSK 974/06; niepublikowany) nie jest dopuszczalna odwrotna kolejność. Jednak organ podatkowy odstąpi od określenia podstawy opodatkowania w drodze oszacowania, jeżeli dane wynikające z ksiąg podatkowych, uzupełnione dowodami uzyskanymi w toku postępowania, pozwalają na określenie podstawy opodatkowania.
Szacowanie jest możliwe również w przypadku nieprawidłowego rozliczania transakcji. Przykładowo oszacowanie podstawy opodatkowania, gdy faktury nie dokumentują rzeczywistego obrotu towarami handlowymi, może doprowadzić do uznania przychodów pochodzących ze sprzedaży towarów, powstałych z materiałów niewiadomego pochodzenia.
Ważne!
Organ podatkowy odstąpi od określenia podstawy opodatkowania w drodze oszacowania, jeżeli dane z ksiąg podatkowych, uzupełnione dowodami uzyskanymi w toku postępowania, pozwalają na określenie podstawy opodatkowania

Metoda do zastosowania

Organy podatkowe dokonują szacowania podstawy opodatkowania zgodnie z ustalonymi w przepisach metodami. Wybór metody determinowany jest materiałem faktycznym, jakim dysponuje organ, charakterem działalności wykonywanej przez przedsiębiorcę i miejscowymi warunkami gospodarowania. Wybór metody szacowania powinien być wsparty wyczerpującą argumentacją - dodał WSA w Warszawie w wyroku z 28 marca 2007 r. (sygn. akt III SA/Wa 1374/06; niepublikowany).
Podstawę opodatkowania określa się w drodze oszacowania, stosując następujące metody:
• porównawczą wewnętrzną - porównanie wysokości obrotów w tym samym przedsiębiorstwie za poprzednie okresy, w których znana jest wysokość obrotu;
• porównawczą zewnętrzną - porównanie wysokości obrotów w innych przedsiębiorstwach prowadzących działalność o podobnym zakresie i w podobnych warunkach;
• remanentową - porównanie wartości majątku przedsiębiorstwa na początku i na końcu okresu, z uwzględnieniem wskaźnika szybkości obrotu;
• produkcyjną - ustalenie zdolności produkcyjnej przedsiębiorstwa;
• kosztową - ustalenie obrotu na podstawie wysokości kosztów poniesionych przez przedsiębiorstwo, z uwzględnieniem wskaźnika udziałów tych kosztów w obrocie;
• udziału dochodu w obrocie - ustalenie dochodów ze sprzedaży określonych towarów i wykonywania określonych usług z uwzględnieniem wysokości udziału tej sprzedaży (usług) w całym obrocie.
W sytuacji gdy nie można zastosować wymienionych metod, organ podatkowy może w inny sposób oszacować podstawę opodatkowania.