Nadrzędną zasadą, którą powinien kierować się organ prowadzący postępowanie podatkowe, jest zasada szybkości postępowania. Zgodnie z nią organ powinien dążyć do możliwie najszybszego zakończenia rozpoczętego postępowania podatkowego. Przepisy Ordynacji podatkowej nakazują organowi załatwienie sprawy bez zbędnej zwłoki, przy czym wskazują, że ma to nastąpić w czasie nie dłuższym niż miesiąc (w przypadku spraw mało skomplikowanych) lub maksimum dwa miesiące dla spraw szczególnie skomplikowanych.
Przyczyny zawieszenia
Ustawodawca, mając na uwadze pewne sytuacje, które z racji swej nieprzewidywalności mogą zakłócić przebieg postępowania podatkowego, wprowadził instytucje zawieszenia postępowania podatkowego. W takim przypadku organ prowadzący postępowanie jest zobligowany wstrzymać postępowanie oraz podjąć działania zmierzające do usunięcia przyczyn, które wstrzymanie to spowodowały. Przyczyny obligatoryjnego zawieszenia postępowania podatkowego wyszczególnione są w art. 201 par. 1 Ordynacji podatkowej.
Przyczyny zawieszenia postępowania można podzielić na dwie podstawowe grupy: brak należytej reprezentacji strony w postępowaniu oraz konieczność rozstrzygnięcia zagadnienia wstępnego lub uzyskanie niezbędnej informacji od organów innego państwa, czy też upłynięcie terminu. Należy przy tym wskazać, że ustawodawca nie przewiduje jakiejkolwiek uznaniowości przy instytucji zawieszenia postępowania (z wyjątkiem wskazanym poniżej). Zaistnienie którejkolwiek z przyczyn wymienionych w art. 201 Ordynacji powoduje automatyczne (z urzędu) wstrzymanie przez organ prowadzonego postępowania. Z drugiej strony należy wskazać, że wymieniony w tym artykule katalog przyczyn zawieszających jest katalogiem zamkniętym. Innymi słowy żadne inne zdarzenia nie wywołują skutku w postaci obligatoryjnego zawieszenia postępowania przez organ podatkowy (w odróżnieniu od tzw. fakultatywnego zawieszenia postępowania, o którym mowa w przepisie art. 204 par. 1 Ordynacji).
Interpretacja przesłanek
Komentując poszczególne przesłanki, powodujące zawieszenie postępowania, najwięcej problemów sprawia należyte zdefiniowanie zagadnienia wstępnego. Pozostałe przyczyny wiążą się z zaistnieniem określonych stanów faktycznych (np. śmierć strony bądź jej przedstawiciela ustawowego, wystąpienie o informację do organu innego państwa, upłynięcie terminu, po którym decyzja staje się ostateczna). Brak zwrotów niedookreślonych w powyższych definicjach powoduje, że nie pozostawiają one wielu możliwości interpretacyjnych co do tego, o jakie zdarzenia chodzi.
Kwestia definicji zagadnienia wstępnego jest przedmiotem bogatej literatury oraz orzecznictwa. Nie wchodząc w obszerną analizę tego pojęcia, należy wyróżnić przynajmniej dwa elementy je charakteryzujące:
  • rozstrzygnięcie zagadnienia wstępnego leży w kompetencji innego organu lub sądu,
  • musi być ono rozstrzygnięte przed wydaniem decyzji głównej (brak rozstrzygnięcia zagadnienia wstępnego uniemożliwia wydanie decyzji głównej).
Zawieszenie postępowania skutkuje tym, że organ nie może podejmować żadnych czynności do momentu usunięcia przyczyny zawieszenia (z wyjątkiem tych działań, które przyczyniają się do usunięcia przyczyny zawieszenia postępowania).
Zawieszenie postępowania wstrzymuje bieg terminów dotyczących postępowania podatkowego. Nie wstrzymuje jednak innych terminów z Ordynacji (np. ogólnych terminów przedawnienia zobowiązania podatkowego). Jedynym wyjątkiem od powyższej reguły jest sytuacja, o której mowa w art. 54 par. 1 Ordynacji, który stwierdza, że nie nalicza się odsetek za zwłokę od dnia wydania postanowienia o zawieszeniu postępowania do dnia doręczenia postanowienia o podjęciu zawieszonego postępowania.
Podjęcie zawieszonego postępowania następuje z urzędu bądź na wniosek strony, w momencie ustania przesłanek jego zawieszenia i następuje w drodze postanowienia.
Organ podatkowy podejmuje postępowanie z urzędu, gdy ustanie przyczyna zawieszenia, w szczególności:
  • w razie śmierci strony - po zgłoszeniu się lub po ustaleniu spadkobierców zmarłego albo po ustanowieniu, w trybie określonym odrębnymi przepisami, kuratora spadku,
  • w razie utraty zdolności do czynności prawnych - po ustanowieniu kuratora,
  • w razie braku przedstawiciela ustawowego - po jego ustanowieniu,
  • gdy rozstrzygnięcie sprawy jest uzależnione od rozstrzygnięcia zagadnienia wstępnego przez inny organ lub sąd - w dniu powzięcia przez organ podatkowy wiadomości o uprawomocnieniu się orzeczenia kończącego to postępowanie.
Jeżeli w ciągu roku od dnia wydania postanowienia o zawieszeniu postępowania nie zgłoszą się lub nie zostaną ustaleni spadkobiercy zmarłej strony, organ podatkowy może zwrócić się do sądu o ustanowienie kuratora spadku, chyba że kurator taki już wcześniej został ustanowiony.
Wniosek strony
Przepis art. 204 Ordynacji przewiduje możliwość zawieszenia postępowania na wniosek strony, czyli w sposób fakultatywny. Dotyczy to jednak bardzo specyficznej sytuacji, jaką jest postępowanie w sprawie udzielenia ulg w zapłacie należności podatkowych. Ustawodawca wskazał tę sytuację jako jedyną dającą możliwość zawieszenia postępowania na wniosek. Zawieszenie postępowania następuje w drodze postanowienia, przy czym powinno ono zawierać pouczenie, że jeżeli strona nie zwróci się o jego podjęcie w ciągu trzech lat od daty zawieszenia, żądanie jego wszczęcia uważa się za wycofane.
Porównując instytucje obligatoryjnego i fakultatywnego zawieszenia postępowania należy stwierdzić, że instytucja ta jest ściśle limitowana w polskich przepisach podatkowych. Należy stwierdzić, że jest to wyjątek od reguły, jaką jest szybkie i sprawne kończenie postępowania. Jako rozwiązanie wyjątkowe jest ono precyzyjnie uregulowane przez prawo. Należy wskazać, że taka konstrukcja przepisów eliminuje element uznaniowości decyzji co do zawieszenia trwania postępowania podatkowego.
JAKA JEST FORMA ZAWIESZENIA
Zawieszenie postępowania przez organ podatkowy następuje w drodze postanowienia, na które służy zażalenie. Postanowienie o zawieszeniu postępowania jest doręczane stronie lub jej spadkobiercom.
KIEDY NASTĘPUJE ZAWIESZENIE POSTĘPOWANIA
Organ podatkowy obowiązkowo zawiesza postępowanie:
  • w razie śmierci strony, jeżeli postępowanie nie podlega umorzeniu jako bezprzedmiotowe,
  • gdy rozpatrzenie sprawy i wydanie decyzji jest uzależnione od rozstrzygnięcia zagadnienia wstępnego przez inny organ lub sąd,
  • w razie śmierci przedstawiciela ustawowego strony,
  • w razie utraty przez stronę lub jej ustawowego przedstawiciela zdolności do czynności prawnych,
  • w sprawie dotyczącej odpowiedzialności osoby trzeciej - do dnia, w którym decyzja stanie się ostateczna (z pewnymi wyjątkami),
  • w razie wystąpienia, na podstawie ratyfikowanych umów o unikaniu podwójnego opodatkowania lub innych ratyfikowanych umów międzynarodowych, których stroną jest Rzeczpospolita Polska, do organów innego państwa o udzielenie informacji niezbędnych do ustalenia lub określenia wysokości zobowiązania podatkowego.
PAWEŁ KOCHANOWSKI
ksiegowosc@infor.pl
doradca podatkowy, Stolarek & Grabalski Kancelaria Prawna
PODSTAWA PRAWNA
■ Art. 54 par. 1, art. 139, art. 201-206 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. 2005 r. nr 8, poz. 60 z późn. zm.).