Badając sprawozdania finansowe za 2020 r., szczególną uwagę powinni zwrócić na próbę manipulacji przychodami i kosztami oraz ujawnienia
Polska Agencja Nadzoru Audytowego opublikowała na swojej stronie (www.pana.gov.pl) kolejne wskazówki dotyczące badania rocznych raportów za okresy, w których trwała pandemia. O wcześniejszych wytycznych agencji pisaliśmy w artykule „PANA wskazuje na cztery ważne ryzyka” (DGP nr 228/2020). Wówczas PANA zwracała uwagę na problem z kontrolą wewnętrzną, a także na ryzyko oszustwa, nieprawidłowości w wykorzystaniu środków z pomocy rządowej oraz podawanie nieprawdziwych wartości szacunkowych. Chodzi głównie o zagrożenia związane z presją na zaprezentowanie dobrego wyniku finansowego i zaspokojenie oczekiwań inwestorów.
Agencja ponownie zwraca uwagę na możliwość manipulacji wysokością szacunków ujmowanych w księgach rachunkowych. Przypomniała też, że w wielu przypadkach szacunki te się opierają na prognozach dotyczących kształtowania się wybranych wartości, (np. firmy, zapasów, instrumentów finansowych, inwestycji oraz niektórych kontraktów długoterminowych). – Występujące obecnie zaburzenia w łańcuchach dostaw czy zmienność rynków finansowych mogą istotnie zaburzać wiarygodność takich szacunków – podkreśla PANA. Dodaje, że w niektórych sytuacjach zarządy mogą celowo unikać szacowania strat lub wręcz zawyżać wartość wybranych aktywów.
Kontrola wewnętrzna
Agencja rozwinęła też problem dotyczący kontroli wewnętrznej. Wcześniej wskazywała tylko na konieczność rozpoznania dwóch procesów kontroli wewnętrznej: działających przed pandemią oraz tych, które zmieniły się w efekcie pandemii. Przy czym zmiany oznaczają konieczność dostosowania do nich audytu. Teraz PANA zwróciła uwagę na zaburzenia systemu kontroli wewnętrznej odnośnie do sporządzania sprawozdań. Obecne warunki – wynikające z pracy zdalnej – zwiększają bowiem ryzyko nadużyć również w kontekście procedur kontroli wewnętrznej. Daje to nowe możliwości obejścia wybranych mechanizmów kontrolnych ze względu na zmiany w zakresie podziału obowiązków, delegowanie większego zakresu uprawnień oraz zwiększanie dostępu do systemów informatycznych. Agencja wskazała kilka ważnych obszarów ryzyka [ramka].
Gdzie kryją się największe niebezpieczeństwa
PANA zwraca uwagę na aspekty kontroli wewnętrznej, które są obecnie narażone na największe ryzyko nadużyć, tj. na:
- ogólny nadzór zarządu nad systemem kontroli wewnętrznej,
- kontrolę kierownictwa w kontekście szacunków ujmowanych w księgach rachunkowych,
- weryfikację przebiegu transakcji biznesowych,
- płatności gotówkowe,
- automatyczne mechanizmy kontrolne,
- efektywność procesów zleconych na zewnątrz organizacji,
- zasady dostępu do systemów IT,
- zmiany zarządu i kluczowych pracowników,
- infrastrukturę do pracy zdalnej,
- metody pomiaru ryzyka w działalności gospodarczej,
- bieżące procesy monitoringu,
- ryzyka związane z pracownikami,
- komunikację,
- sposoby testowania efektywności kontroli wewnętrznej.
Przychody i koszty
Podmioty, chcąc pokazać skuteczność działań zarządu w czasach pandemii, mogą też sztucznie utrzymać pozytywny wynik finansowy. I tak w celu ukrycia spadku sprzedaży może dojść do celowego fałszowania przychodów czy nieprawidłowego aktywowania kosztów – chodzi o to, że dane podmioty mogą dążyć do utrzymania wyników finansowych również poprzez bezpodstawne aktywowanie wybranych kosztów i rozliczanie ich skutków w dłuższym czasie.
Niektóre koszty wywołane pandemią mogą być istotne i pojawia się ryzyko, że zarządy będą unikać jednorazowego obciążania nimi wyników finansowych.
Wartość aktywów i rezerwy
Audytorzy powinni też zwrócić uwagę na przesłanki obniżenia wartości aktywów oraz konieczność utworzenia rezerw. Spółki mogą bowiem niewłaściwie podchodzić do obowiązku dokonywania odpisów aktualizacyjnych na zapasy czy należności. Dotyczy to również konieczności tworzenia rezerw na zobowiązania czy ujawniania zobowiązań warunkowych.
Restrukturyzacja
Ryzyko może się pojawić również przy restrukturyzacji i celowym „topieniu” trudnych kosztów. W związku z ogólnie występującymi stratami finansowymi wywołanymi pandemią przedsiębiorstwa mogą chcieć spisywać w koszty różne aktywa lub ewidencjonować dodatkowe obciążenia, które nie mają związku ze skutkami pandemii. Według PANA istnieje ryzyko, że zarządy w ten sposób zaczną ukrywać negatywne skutki innych decyzji finansowych.
Ujawnienia w sprawozdaniach
Kolejny problem, na który może się natknąć biegły rewident, to niepełne ujawnienia. Podmioty mogą bowiem unikać prezentacji wszystkich skutków pandemii na ich działalność. PANA podkreśla, że może to dotyczyć szczególnie ujawnienia różnego rodzaju ryzyka i niepewności związanych np. ze stopniem realizacji zobowiązań umownych. W przypadku trudności w wykonaniu zawartych umów kluczowe znaczenie mogą mieć konsekwencje finansowe wynikające z ich niedotrzymania, w tym możliwość powoływania się na tzw. siłę wyższą.
