Kiedy na początku bieżącego roku świat zastanawiał się nad najważniejszymi wyzwaniami w gospodarce na rok 2020, nie spodziewano się, że to walka z SARS-CoV-2 stanie się głównym zadaniem. Oddziaływanie pandemii na gospodarkę światową jest widoczne już teraz, a sytuacja na rynkach zmienia się dynamicznie. Wydarzenia te mają wpływ również na sprawozdawczość finansową
Na tym etapie już pewnie nikogo nie zaskoczą pojawiające się w różnych źródłach stwierdzenia, że pandemia może skutkować zakłóceniami w ciągłości produkcji i w łańcuchu dostaw, mogą wystąpić czasowe ograniczenia w dostępności pracowników z przyczyn zdrowotnych, a to łącznie może doprowadzić do spadku obrotów, zysków oraz redukcji płac i zatrudnienia. W związku z panującą niepewnością mogą zostać opóźnione lub wstrzymane inwestycje i ekspansja na nowe rynki. Można także spodziewać się trudności z pozyskaniem finansowania. W sektorze finansowym wyzwaniem będzie zapewne terminowa spłata kredytów oraz duża zmienność wycen instrumentów finansowych. Dla wielu branż realizowana w różnej formie pomoc publiczna będzie wręcz kluczowa – można wymienić chociażby transport lotniczy, turystykę czy gastronomię. W Polsce ogłoszony został pakiet pomocowy dla przedsiębiorców. Na poziomie unijnym w ramach inicjatywy dotyczącej odpowiedzi na koronawirusa przewiduje się wykorzystanie środków z Funduszu Spójności.

Zalecenia ESMA

Zawirowania w gospodarce wywołane przez rozprzestrzenianie się koronawirusa nie są bez znaczenia dla sprawozdawczości finansowej. Bynajmniej nie jest to obszar, który można odłożyć na później, chociażby z tego względu, że 12 marca br. Europejski Urząd Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych (ESMA) wydał stosowne zalecenia dotyczące sprawozdawczości finansowej. Zgodnie z tymi wytycznymi emitenci powinni zapewnić przejrzystość informacji o zaistniałych i potencjalnych skutkach SARS-CoV-2 w zakresie możliwie jak najbardziej opartym na analizie jakościowej oraz ilościowej ich działalności, a także bieżącej sytuacji finansowej i wyników finansowych. Oczekuje się, że informacje te znajdą się w sprawozdaniu finansowym za 2019 r., natomiast jeśli zostało ono już opublikowane, to informacje te mają zostać uwzględnione w śródrocznych raportach finansowych. Dlatego też przygotowanie stosownych informacji powinno rozpocząć się bez zbędnych opóźnień. Zakres ujawnień w sprawozdaniu finansowym będzie zależeć od specyfiki poszczególnych jednostek, od branży, w jakiej działają, i od rynków, na jakich są obecne. Opisane poniżej wybrane obszary wymagają szczegółowej analizy pod kątem potencjalnego wpływu SARS-CoV-2 na sprawozdawczość MSSF. Jednakże na wstępie należy zaznaczyć, że zdarzenia związane z SARS-CoV-2, które wystąpiły po 31 grudnia 2019 r., w większości przypadków będą miały charakter zdarzeń niekorygujących w myśl MSR 10 „Zdarzenia następujące po zakończeniu okresu sprawozdawczego” dla jednostek, które na tę datę sporządzają sprawozdania finansowe.

Wpływ na raportowane dane

Przy sporządzaniu sprawozdań za 2019 r., o ile nie zostały jeszcze opublikowane, warto rozważyć opisane niżej obszary pod kątem ujawnień z informacją dodatkową dotyczącą obszarów, na które wpływ ma lub może mieć SARS-CoV-2. Ponadto poza kwestią ujawnień należy dokonać analizy na potrzeby prawidłowego ujmowania danych finansowych w kolejnych okresach sprawozdawczych. Należy mieć na uwadze, że o ile dane za 2019 r. nie zostaną w większości przypadków skorygowane (przy utrzymanym założeniu kontynuacji działalności – patrz ramka), o tyle już w danych za pierwszy kwartał 2020 r. poniższe kwestie powinny zostać uwzględnione.
WAŻNE Ministerstwo Finansów zapowiedziało, że w drodze rozporządzenia zostaną odroczone obowiązki jednostek sektora prywatnego, publicznego, organizacji pozarządowych związane m.in. ze sporządzaniem sprawozdań finansowych, ich badaniem przez firmy audytorskie, zatwierdzaniem oraz udostępnieniem do wiadomości publicznej. W momencie zamykania numeru nie zostały jeszcze przedstawione szczegóły planowanych rozwiązań.
Sprawozdawczość finansowa w czasie dużej niepewności powinna zapewniać użytkownikom sprawozdania finansowego odpowiedni wgląd w ryzyko, na jakie narażona jest jednostka, oraz informację o osądach, na których oparto się podczas przygotowywania informacji finansowych. Ujawnienia w tym zakresie mogą dotyczyć każdego z obszarów omawianych poniżej i jako osądy oraz niepewności podlegają wymogom MSR 1 „Prezentacja sprawozdań finansowych”. W takich przypadkach należy rozróżniać istotne osądy (MSR 1 par. 122) i istotne źródła niepewności szacunków (MSR 1 par. 125).

Utrata wartości aktywów

W zakresie aktywów niefinansowych, włącznie z wartością firmy, jednostki powinny ocenić, czy SARS-CoV-2 mógł doprowadzić do utraty wartości aktywów. Wyniki osiągane przy wykorzystaniu wspomnianych środków i szacunki przyszłych przepływów pieniężnych i zysków mogą podlegać zmianom w wyniku trwającej pandemii. MSR 36 „Utrata wartości aktywów” wymaga od jednostek przeprowadzenia testu na utratę wartości na koniec każdego okresu sprawozdawczego, jeżeli istnieją przesłanki, że jednostka generująca środki pieniężne (CGU) może podlegać utracie wartości. Na skutek SARS-CoV-2 w niektórych jednostkach konieczne będzie przeprowadzenie dodatkowej oceny utraty wartości aktywów.

Wycena zapasów

Zapasy wycenia się zgodnie z MSR 2 „Wycena zapasów” według niższej z dwóch wartości: kosztu i wartości netto możliwej do uzyskania (ang. net realizable value, dalej: NRV). W trudnej sytuacji ekonomicznej obliczenie prawidłowej wartości NRV może być trudniejsze niż w poprzednich latach i może wymagać wykonania dodatkowych analiz. Ponadto jeśli produkcja danej jednostki spada do wyjątkowo niskiego poziomu, np. na skutek wstrzymania linii produkcyjnych, wówczas konieczna może być weryfikacja przyjętego kosztu zapasów. Celem takiej weryfikacji jest zapewnienie, że nieprzypisane do tej pory koszty stałe zostaną ujęte w wyniku finansowym okresu, w którym zostały poniesione, bez przenoszenia ich do późniejszych okresów.

Oczekiwane straty kredytowe

Kalkulacja oczekiwanych strat kredytowych wymagana przez MSSF 9 „Instrumenty finansowe” będzie stanowić wyzwanie zarówno dla banków, jak i dla przedsiębiorstw. SARS-CoV-2 może wpłynąć na zdolność kredytobiorców, zarówno korporacyjnych, jak i indywidualnych, do wywiązania się ze zobowiązań wynikających z zaciągniętych kredytów, pożyczek, należności handlowych czy umów leasingowych. Ponadto wzrasta ryzyko konieczności regulowania zobowiązań z tytułu udzielonych gwarancji finansowych. Niepewność związana z utrzymaniem produkcji, sprzedaży i zatrudnienia przekłada się na redukcję prognoz wzrostu gospodarczego, które powinny być uwzględniane w modelu utraty wartości. Dane wejściowe do kalkulacji strat oczekiwanych będą pochodzić z zaistniałych zdarzeń (np. opóźnienie w terminie spłaty), jak i z oczekiwań i szacunków (np. w postaci spadku obrotów w branży kontrahenta czy kredytobiorcy). Należy przy tym zwrócić uwagę, że MSSF 9 koncentruje się na wartości aktywów, a wpływ na wynik ma charakter drugorzędny. Dlatego też można spodziewać się wzrostów oczekiwanych strat kredytowych (ang. expected credit losses, dalej: ECL) ze skutkiem odnoszonym w wynik finansowy, natomiast z perspektywy inwestorów czy analityków ważniejsze powinny być nie tyle wyniki danego okresu, ile wartość aktywów. Z perspektywy operacyjnej obecna sytuacja będzie także wyzwaniem dla jednostek, które uznawały swoje straty kredytowe za niematerialne i nie opracowały wystarczających narzędzi do kalkulacji, ponieważ teraz konieczne będzie nadrobienie zaległości z czasów zastosowania MSSF 9 po raz pierwszy.

Wartość godziwa

Wycena do wartości godziwej wymagana jest przez MSSF m.in. dla niektórych instrumentów finansowych czy nieruchomości inwestycyjnych. Kalkulacja wartości godziwej powinna odzwierciedlać perspektywę uczestników rynku oraz dane rynkowe dostępne na dzień wyceny. Jednostki muszą zwrócić szczególną uwagę na pomiary wartości godziwej oparte na nieobserwowalnych danych wejściowych (poziom 3) i dopilnować, aby wykorzystane dane nieobserwowalne odzwierciedlały, czy i w jaki sposób uczestnicy rynku odzwierciedlaliby wpływ SARS-CoV-2 na oczekiwane przyszłe przepływy pieniężne związane z danym aktywem lub zobowiązaniem na dzień sprawozdawczy. Należy także zwrócić uwagę na stosowne ujawnienia dotyczące danych wejściowych do wartości godziwej poziomu 3, w tym na analizę ich wrażliwości.

Umowy rodzące obciążenia

MSR 37 definiuje pojęcie umowy rodzącej obciążenia (ang. onerous contract). Powstaje ona wówczas, gdy nieuniknione koszty wypełnienia zobowiązań wynikających z umowy przewyższają oczekiwane do otrzymania korzyści. W obecnej sytuacji może wystąpić konieczność utworzenia rezerw na umowy zawierające kary za opóźnienie lub niedostarczenie produktu bądź usługi. Ponadto utworzenie rezerw może wynikać ze zwiększenia kosztów niezbędnych do zrealizowania umowy, np. z powodu konieczności zastąpienia personelu poddanego kwarantannie czy potrzeby zakupu alternatywnych surowców po cenie wyższej niż zakładana w budżecie. Rezerwy mogą być także konieczne dla umów o świadczenie usług w sektorze edukacji lub turystyki, gdzie usługi będą świadczone dla znacznie mniejszych grup klientów, niż wynika to z uzasadnienia ekonomicznego.

Restrukturyzacja

W trudnym otoczeniu gospodarczym i w obliczu trudności w pozyskaniu finansowania jednostka może rozważać lub wdrażać plany restrukturyzacji, takie jak sprzedaż lub zamknięcie części swojej działalności albo redukcja (czasowa lub na stałe) działalności. Z perspektywy MSR 37 plany te powinny zostać przeanalizowane. Po pierwsze, należy sprawdzić, czy dana jednostka posiada szczegółowy formalny plan restrukturyzacji. Po drugie, należy rozpoznać, czy występują uzasadnione oczekiwania u osób, których potencjalna restrukturyzacja dotyczy, że zostanie ona faktycznie przeprowadzona. Jeżeli w wyniku analizy okaże się, że kryteria MSR 37 są spełnione, należy utworzyć rezerwę na restrukturyzację.
Jeżeli jakaś część danej jednostki jest dostępna do natychmiastowej sprzedaży w jej obecnym stanie, a zakończenie takiej sprzedaży w ciągu jednego roku jest wysoce prawdopodobne, wówczas aktywa i zobowiązania do zbycia klasyfikuje się jako przeznaczone do sprzedaży zgodnie z MSSF 5. Ich wycenę obniża się do bieżącej wartości godziwej pomniejszonej o koszty sprzedaży, jeżeli wartość ta jest niższa niż ich wartość bilansowa.

Kredyty

Naruszenie warunków umowy kredytowej (tzw. kowenantów) może występować częściej w sytuacji kryzysowej. Jednostki powinny rozważyć, w jaki sposób naruszenie przez nie tych warunków wpłynęłoby na terminy spłaty zobowiązań (np. czy dana umowa staje się wymagalna na żądanie) oraz jak wpływa to na klasyfikację powiązanych zobowiązań na dzień sprawozdawczy. Zgodnie z zasadami ogólnymi, jeżeli naruszenie miało miejsce przed końcem dnia sprawozdawczego, a naruszenie to daje pożyczkodawcy prawo do żądania spłaty w ciągu 12 miesięcy od dnia sprawozdawczego, zobowiązanie należy zaklasyfikować jako krótkoterminowe, o ile nie wystąpią umowy zawarte przed datą raportowania, które dają jednostce prawo do odroczenia płatności po upływie 12 miesięcy od daty raportowania. Natomiast naruszenie kowenantów po dniu sprawozdawczym, np. w wyniku SARS-CoV-2, jest zdarzeniem niekorygującym w myśl MSR 10, ale które należy ujawnić w sprawozdaniu finansowym. Należy też zwrócić uwagę, że w niektórych przypadkach naruszenie występujące po dniu sprawozdawczym może również wpłynąć na zdolność jednostki do kontynuowania działalności w myśl MSR 1.

Zarządzanie ryzykiem płynności

Zakłócenia produkcji i zmniejszona sprzedaż mogą mieć wpływ na płynność i kapitał pracujący. Jednostki mogą szukać sposobów zarządzania ryzykiem płynności. Możliwe jest wykorzystanie alternatywnych źródeł finansowania, np. odroczona płatność na rzecz dostawców czy umowy z instytucjami finansowymi, takie jak finansowanie dostawców i faktoring odwrotny. Podmioty mogą starać się o wcześniejsze spłaty należności handlowych poprzez faktoring. Podejmując takie działania, jednostki powinny rozważyć, w jaki sposób zostaną one odzwierciedlone w ujawnieniach dotyczących zarządzania ryzykiem płynności, zgodnie z wymogami MSSF 7 „Instrumenty finansowe: ujawnianie informacji”. Jednostki powinny również wziąć pod uwagę wymogi ujawnień w zakresie transferów aktywów finansowych, a także zasad rachunkowości i osądów stosowanych przy ustalaniu prezentacji sprawozdania z sytuacji finansowej i rachunku przepływów pieniężnych w zakresie kwoty należnych i zapłaconych w przypadku korzystania z umów faktoringu odwrotnego.

Zdarzenia z pierwszego kwartału 2020 r.

Na koniec każdego okresu sprawozdawczego jednostki powinny dokładnie oceniać informacje, które stają się dostępne po dacie bilansowej, ale przed publikacją sprawozdania finansowego. Niektóre dane w sprawozdaniach finansowych muszą być skorygowane, aby odzwierciedlić zdarzenia, które świadczą o istnieniu warunków na koniec okresu sprawozdawczego. Natomiast jeśli zdarzenia niekorygujące w myśl MSR 10 są istotne – a może to dotyczyć skutków pandemii SARS-CoV-2 zaobserwowanych na początku bieżącego roku – oczekuje się, że jednostka ujawni charakter zdarzenia i oszacowanie jego skutków finansowych lub oświadczenie, że nie można dokonać oszacowania. W odniesieniu do okresów sprawozdawczych kończących się 31 grudnia 2019 r. (lub wcześniej) zasadniczo należy uznać, że skutki wynikające ze zdarzeń, które wystąpiły po dniu sprawozdawczym (np. decyzje podjęte w odpowiedzi na rozprzestrzenianie się koronawirusa), wymagają ujawnienia w sprawozdaniach finansowych, ale nie wpływają na ujęte wartości w sprawozdaniu finansowym za 2019 r. Z kolei dla jednostek, których rok obrotowy kończy się w innej dacie, np. 31 marca, wpływ SARS-CoV-2 z pierwszego kwartału 2020 r. będzie ujęty wprost w raportowanych pozycjach.

Inne obszary

W przypadku stosowania rachunkowości zabezpieczeń przepływów pieniężnych, zarówno zgodnie z MSR 39, jak i MSSF 9, należy zwrócić uwagę na zasadność założenia wysokiego prawdopodobieństwa wystąpienia pozycji zabezpieczanej (np. przyszłych przepływów z tytułu sprzedaży eksportowej czy przyszłych zakupów surowców).
W odniesieniu do programów motywacyjnych ujmowanych zgodnie z MSSF 2 należy uwzględnić warunki istniejących programów i możliwości spełnienia zawartych w nich warunków (np. cele sprzedaży, osiągnięcie określonej ceny akcji itd.).
Powyższe rozważania nie stanowią wyczerpującej listy obszarów MSSF, na które może wpłynąć SARS-CoV-2. Konieczne jest bieżące reagowanie na rozwój sytuacji i prowadzenie wiarygodnej sprawozdawczości w tym wymagającym czasie. ©℗
Sprawozdanie finansowe za rok 2019 – założenie kontynuacji działalności
Sprawozdania finansowe sporządzane są przy założeniu kontynuacji działalności (ang. going concern), chyba że kierownictwo zamierza albo zlikwidować jednostkę, albo zaprzestać działalności, lub nie ma realnej alternatywy. Ocena, czy występuje podstawa do zakładania kontynuacji działalności, uwzględnia zdarzenia po zakończeniu okresu sprawozdawczego. W przypadku jednostek, które zostały poważnie dotknięte przez COVID-19, kierownictwo będzie musiało rozważyć zasadność sporządzania sprawozdań finansowych przy założeniu kontynuacji działalności, mimo że znaczący wpływ na działalność nastąpił po zakończeniu roku finansowego. Gdy kierownictwo jest świadome istotnych niepewności, które budzą poważne wątpliwości co do zdolności jednostki do kontynuowania działalności, jednostka powinna ujawnić te istotne niepewności w sprawozdaniu finansowym.