Jak bronić się przed zajęciem majątku?

ZADAJ PYTANIE EKSPERTOWI
Paweł Jabłonowski
doradca podatkowy w Kancelarii Chałas i Wspólnicy
1. Podatnik ma duże zaległości w zapłacie podatków. Czy urząd skarbowy może niezwłocznie przystąpić do egzekucji jego zobowiązań?
Egzekucja administracyjna nie występuje co do zasady bez uprzednich czynności ze strony organu egzekucyjnego, nawet w przypadku takich zobowiązań jak podatek dochodowy czy VAT, przy których ten sam organ jest zarówno wierzycielem, jak i organem egzekucyjnym (naczelnik urzędu skarbowego). Egzekucja administracyjna może być wszczęta, jeżeli wierzyciel, po upływie terminu do wykonania przez zobowiązanego obowiązku, przesłał mu pisemne upomnienie, zawierające wezwanie do wykonania obowiązku z zagrożeniem skierowania sprawy na drogę postępowania egzekucyjnego, chyba że przepisy szczególne inaczej stanowią. Jeżeli należność nie zostanie zapłacona w terminie określonym w decyzji lub wynikającym z przepisu prawa, wierzyciel wysyła do zobowiązanego upomnienie, z zagrożeniem wszczęcia egzekucji po upływie siedmiu dni od dnia doręczenia upomnienia. Postępowanie egzekucyjne może być wszczęte dopiero po upływie siedmiu dni od dnia doręczenia tego upomnienia. Upomnienie sporządza się w dwóch egzemplarzach, z których jeden przeznaczony jest dla zobowiązanego, a drugi pozostaje w aktach sprawy. Wierzyciel wysyła upomnienie za pośrednictwem państwowego przedsiębiorstwa użyteczności publicznej - Poczty Polskiej, przesyłką poleconą listową za potwierdzeniem odbioru, zamieszczając na druku potwierdzenia odbioru numer ewidencji upomnień, poprzedzony symbolem. Upomnienie może być również doręczone bezpośrednio przez wierzyciela (np. pracownika urzędu skarbowego). W przypadku nieotrzymania potwierdzenia odbioru upomnienia w ciągu dwudziestu dni od daty nadania wierzyciel składa reklamację w jednostce organizacyjnej Poczty Polskiej, w której nadano upomnienie. W przypadku zaginięcia upomnienia lub braku dowodu doręczenia zobowiązanemu upomnienia wysyła się je ponownie. Po bezskutecznym upływie terminu określonego w upomnieniu wierzyciel wystawia tytuł wykonawczy.
Jednak przepisy wykonawcze do ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji umożliwiają wystawienie tytułu wykonawczego i wszczęcie egzekucji bez uprzedniego doręczenia upomnienia, m.in. w sytuacji, w której zobowiązanie powstaje z mocy prawa i podatnik ma obowiązek samodzielnie obliczyć podatek i ewentualnie złożyć deklarację (czyli w szczególności CIT, VAT). O takich skutkach przestrzega sam wzór deklaracji podatkowych wskazując, że deklaracja stanowi podstawę do wystawienia tytułu wykonawczego. Egzekucja w takim przypadku może być zaskoczeniem.
2. Jakie są konsekwencje uchybienia brakom treści tytułu egzekucyjnego?
Tytuł wykonawczy powinien zawierać określone elementy. Jeżeli tytuł wykonawczy dotyczy należności spółki nieposiadającej osobowości prawnej, w tytule wykonawczym podaje się również imiona i nazwiska oraz adresy wspólników.
Do tytułu wykonawczego wierzyciel dołącza dowód doręczenia upomnienia, a jeżeli doręczenie upomnienia nie było wymagane, podaje w tytule wykonawczym podstawę prawną braku tego obowiązku.
Jego poprawność formalna ma niezwykle ważne znaczenie, bowiem dłużnikowi przysługują zarzuty przeciwegzekucyjne. Jedną z podstaw zarzutu jest niespełnienie wymogów, które powinien spełnić tytuł egzekucyjny. Wniesienie zarzutu nie wstrzymuje postępowania egzekucyjnego, jednak organ może się do takiego wniosku przychylić, jeżeli będą ku temu podstawy, o których mowa powyżej.
3. Podatnik, który uważa, że egzekucja prowadzona z jego majątku jest nieuzasadniona, może bronić się przed jej następstwami. Jakie możliwości obrony przeciwko prowadzonej egzekucji przewidują przepisy?
Oprócz zarzutu w sprawie prowadzenia egzekucji administracyjnej zobowiązanemu (podatnikowi) przysługuje skarga na czynności egzekucyjne organu egzekucyjnego lub egzekutora oraz skarga na przewlekłość postępowania egzekucyjnego. Skargę na czynności egzekucyjne organu egzekucyjnego lub egzekutora oraz na przewlekłość postępowania egzekucyjnego wnosi się za pośrednictwem organu egzekucyjnego (czyli np. naczelnika urzędu skarbowego). Skargę na czynności egzekucyjne wnosi się co do zasady w terminie 14 dni od dnia zakwestionowania czynności organu. Złożenie skargi nie musi wstrzymywać postępowania egzekucyjnego, jednak organ może takie postanowienie w sprawie wydać.
4. Czy są jakieś ograniczenia w zakresie przedmiotu prowadzenia egzekucji?
Tak. Są to przedmioty pierwszej potrzeby, które nie podlegają egzekucji, a w szczególności:
  •  przedmioty urządzenia domowego, pościel, bielizna i ubranie niezbędne dla zobowiązanego i będących na jego utrzymaniu członków rodziny, a także ubranie niezbędne do pełnienia służby lub wykonywania zawodu;
  •  zapasy żywności i opału, niezbędne dla zobowiązanego i będących na jego utrzymaniu członków rodziny na okres 30 dni;
  •  narzędzia i inne przedmioty niezbędne do pracy zarobkowej wykonywanej osobiście przez zobowiązanego, z wyłączeniem środka transportu, oraz surowce niezbędne do tej pracy na okres siedmiu dni;
  •  przedmioty niezbędne do pełnienia służby przez zobowiązanego lub do wykonywania przez niego zawodu;
  •  pieniądze w kwocie 760 zł;
  •  wkłady oszczędnościowe złożone w bankach na zasadach i w wysokości określonej przepisami ustawy z 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe;
  •  dokumenty osobiste, po jednej obrączce zobowiązanego i jego współmałżonka, wykonanej z metali szlachetnych, ordery i odznaczenia oraz przedmioty niezbędne zobowiązanemu i członkom jego rodziny do nauki lub wykonywania praktyk religijnych, a także przedmioty codziennego użytku, które mogą być sprzedane znacznie poniżej ich wartości, a które dla zobowiązanego mają znaczną wartość użytkową;
  •  kwoty otrzymane jako stypendia;
  •  rzeczy niezbędne ze względu na ułomność fizyczną zobowiązanego lub członków jego rodziny;
  •  kwoty otrzymane z tytułu obowiązkowych ubezpieczeń majątkowych;
  •  środki pochodzące z dotacji przyznanej z budżetu państwa na określone cele i znajdujące się na wyodrębnionym rachunku bankowym prowadzonym dla obsługi bankowej dotacji.
5. Czy tzw. intercyza chroni majątek odrębny przed egzekucją ze strony urzędu skarbowego?
Intercyza sporządzona w odpowiednim czasie chroni majątek małżonków na wypadek problemów finansowych jednego z nich, zwłaszcza gdy związane są one z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą. W większości przypadków jest to również skuteczne zabezpieczenie przed działaniami komornika skarbowego egzekwującego długi podatkowe tego małżonka.
Należy jednak pamiętać, że intercyza wywołuje skutki prawne dopiero od dnia jej zawarcia. Za długi powstałe wcześniej małżonkowie odpowiadają więc tak, jakby między nimi nie było rozdzielności majątkowej. Za zobowiązania podatkowe jednego z nich powstałe przed sporządzeniem intercyzy odpowiada więc nie tylko on sam, ale i jego współmałżonek. Zakres tej odpowiedzialności obejmuje jego majątek odrębny oraz ich dorobek wspólny. Przed działaniami egzekucyjnymi chroniony jest jedynie majątek odrębny drugiego małżonka. Nie będzie musiał się on martwić jedynie tymi zobowiązaniami, które powstaną po dacie spisania umowy o rozdzielności majątkowej.
Intercyza może być nieskuteczna dla osoby, która związała się z przedsiębiorcą. Urząd skarbowy może bowiem obarczyć go odpowiedzialnością za niezapłacone podatki związane z prowadzeniem działalności gospodarczej przez jego małżonka, np. VAT, akcyzę, podatek dochodowy, ale już nie podatek od spadku czy darowizny. Tak się stanie, jeśli w okresie, w którym powstały te zobowiązania, małżonek stale i faktycznie współdziałał z przedsiębiorcą, np. współprowadził firmę czy wykonywał czynności zlecone, a ponadto czerpał z tego korzyści materialne. Wówczas dopiero może odpowiadać całym swoim majątkiem solidarnie ze współmałżonkiem. Zakres jego odpowiedzialność jest jednak ograniczony do wysokości uzyskanych korzyści.
6. Czy rozwiedziony małżonek odpowiada za zobowiązania byłego współmałżonka i w związku z tym będzie musiał liczyć się z ewentualną egzekucją z jego majątku?
Nawet w przypadku orzeczenia rozwodu, rozwiedziony małżonek podatnika odpowiada całym swoim majątkiem i w dodatku solidarnie z byłym małżonkiem. Odpowiedzialność solidarna polega na tym, że wierzyciel (np. naczelnik urzędu skarbowego) może żądać spełnienia zaległego podatku od każdego z małżonków i to w pełnej wysokości. Oczywiście każdy z byłych małżonków ma regres do drugiego, jeżeli sam nie był bezpośrednio zobowiązanym. Ta odpowiedzialność ma jednak swoje ograniczenia, bowiem rozwiedziony małżonek odpowiada tylko za zaległości podatkowe powstałe w czasie trwania wspólności majątkowej małżeńskiej. Zatem zakres odpowiedzialności jest ograniczony z punktu widzenia czasu powstawania zobowiązań. Ponadto odpowiedzialność ta jest także ograniczona co do wysokości, a mianowicie do wysokości przypadającego mu udziału w majątku wspólnym. Nie oznacza to, że wysokość odpowiedzialności jest ograniczona jedynie do majątku, który współmałżonek otrzymał po przeprowadzeniu postępowania dotyczącego podziału majątku wspólnego, tzn. nie jest tak, że jeżeli po podziale majątku współmałżonek otrzymał mieszkanie, to egzekucja może być przeprowadzona jedynie w stosunku do tego mieszkania. Taka egzekucja może być przeprowadzona z całego majątku byłego małżonka, także jego osobistego, który posiadał (posiadała) jeszcze przed zawarciem związku małżeńskiego, ale co do wysokości musi być ograniczona do wartości ceny mieszkania.
Analogiczne zasady odpowiedzialności (solidarnej) występują, jeżeli małżeństwo zostanie unieważnione lub zostanie orzeczona separacja.
(EW)
PODSTAWA PRAWNA
■ Art. 8, 15, 27, 33, 54 ustawy z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz.U. z 2005 r. nr 1954, poz. 229 ze zm.).
■ Par. 13 rozporządzenia ministra finansów z 22 listopada 2001 r. w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz.U. nr 137, poz. 1541 z późn. zm.).
Paweł Jabłonowski, doradca podatkowy w Kancelarii Chałas i Wspólnicy / DGP