Procedura sądowoadministracyjna przewiduje możliwość umorzenia należności sądowych związanych ze sprawą. Dłużnik musi jednak wykazać, że z uwagi na swoją sytuację rodzinną, majątkową i wysokość dochodów nie jest w stanie kosztów uiścić. A ponadto, że ściągnięcie należności w drodze egzekucji spowodowałoby dla dłużnika lub jego rodziny nadmierne obciążenie majątkowe lub inne ciężkie skutki.

Zgodnie z Konstytucją RP każdy ma prawo dochodzić swoich racji przed sądem. Niestety skorzystanie z prawa do sądu wiąże się z kosztami. Dotyczy to wszystkich postępowań sądowych, w tym również procedury sądowoadministracyjnej.
Koszty sądowe
Zgodnie z procedurą sądowoadministracyjną skarżący, w tym również w sprawach podatkowych, musi liczyć się z kosztami. Koszty sądowe obejmują opłaty sądowe i zwrot wydatków. Opłatami sądowymi są wpis i opłata kancelaryjna. Do wydatków zalicza się w szczególności należności tłumaczy i kuratorów ustanowionych w danej sprawie. A także koszty ogłoszeń oraz diety i koszty podróży należne sędziom i pracownikom sądowym z powodu wykonania czynności sądowych poza budynkiem sądowym.
Skarżący może skorzystać nie tylko z instytucji prawa pomocy, o przyznanie którego można wystąpić nawet już na etapie składania skargi. Procedura przewiduje także możliwość wnioskowania o częściowe lub całkowite umorzenie, odroczenie lub rozłożenie na raty należności nieuiszczonych.
Można odroczyć
Procedura sądowa przewiduje także możliwość umorzenia odroczenia lub rozłożenia na raty nieuiszczonych należności związanych ze sprawą. Zgodnie z przepisami należności z tytułu nieuiszczonych kosztów sądowych oraz grzywien orzeczonych w postępowaniu przed sądem administracyjnym mogą być umorzone lub zapłata tej należności może być odroczona albo rozłożona na raty, jeżeli jej ściągnięcie byłoby połączone z niewspółmiernymi trudnościami lub groziłoby dłużnikowi zbyt ciężkimi skutkami.
Jedyną grzywną, której nie można umorzyć, odroczyć lub rozłożyć na raty, jest grzywna wymierzona organowi w trybie art. 154 par. 1 ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Sąd może wymierzyć grzywnę w razie niewykonania wyroku uwzględniającego skargę na bezczynność oraz w razie bezczynności organu po wyroku uchylającym lub stwierdzającym nieważność aktu lub czynności. Wówczas strona, po uprzednim pisemnym wezwaniu właściwego organu do wykonania wyroku lub załatwienia sprawy, może wnieść skargę żądając wymierzenia grzywny.
WAŻNE
Okres odroczenia zapłaty lub rozłożenia na raty należności sądowych nie może przekraczać trzech lat
Szczegółowe zasady i tryb umarzania, odraczania i rozkładania na raty oraz cofania odroczenia lub rozłożenia na raty należności sądowych określają przepisy wykonawcze zawarte w rozporządzeniu.
Na wniosek lub z urzędu
Rozporządzenie dotyczy wspomnianych wcześniej należności z tytułu nieuiszczonych kosztów sądowych oraz grzywien (należności sądowe). Zgodnie z przepisami wykonawczymi umorzenie należności sądowych może nastąpić z urzędu lub na wniosek dłużnika. Z kolei już odroczenie zapłaty lub rozłożenie na raty należności sądowych może nastąpić tylko na wniosek dłużnika. Należy podkreślić, że dłużnikiem w tym przypadku może być zarówno skarżący będący osobą fizyczną jak i firma, która nie uiściła należności związanych z postępowaniem przed sądem administracyjnym.
Na wniosek dłużnika umorzenie może być orzeczone w części lub w całości. Wnioskodawca musi jednak swoją prośbę odpowiednio uzasadnić. Zgodnie z przepisami dłużnik musi wykazać, że z uwagi na swoją sytuację rodzinną, majątkową i wysokość dochodów nie jest w stanie ich uiścić. A ponadto, że ściągnięcie należności w drodze egzekucji spowodowałoby dla niego lub jego rodziny nadmierne obciążenie majątkowe lub inne ciężkie skutki.
Z urzędu należności sądowe mogą być umorzone w części lub w całości tylko w przypadku, gdy:
  •  egzekucja ich okazała się bezskuteczna, a ponowne jej wszczynanie byłoby bezcelowe,
  •  wszczęcie egzekucji okazało się niemożliwe albo byłoby bezcelowe wobec stwierdzenia, że kwota uzyskana z egzekucji nie pokryłaby kosztów egzekucyjnych.
Należy pamiętać, że rozłożenie na raty i odroczenie również możliwe są tylko przy spełnieniu określonych przesłanek. Zapłata należności sądowych może być odroczona lub rozłożona na raty, jeżeli natychmiastowe ich ściągnięcie byłoby połączone z niewspółmiernymi trudnościami lub powodowałoby dla dłużnika nadmierne obciążenie majątkowe lub inne ciężkie skutki. Co więcej, rozłożenie na raty lub odroczenie zapłaty może być cofnięte w razie ustalenia, że uiszczenie należności sądowych może nastąpić we wcześniejszym terminie. Sąd cofnie swoją zgodę na ulgę w spłacie należności w razie niezapłacenia którejkolwiek raty w terminie.
Trzeba wnieść wniosek
Organem uprawnionym do rozstrzygnięcia w przedmiocie umorzenia, rozłożenia na raty lub odroczenia zapłaty należności sądowych jest prezes tego wojewódzkiego sądu administracyjnego, który orzekał w sprawie w I instancji. Również on decyduje o cofnięciu rozłożenia na raty lub odroczenia należności sądowych.
Wnioski o umorzenie, rozłożenie na raty lub odroczenie zapłaty można wnieść do prezesa sądu, który orzekał w sprawie w pierwszej instancji, lub do dyrektora administracyjnego tego sądu. Wniosek dłużnika powinien zawierać oświadczenie obejmujące dokładne dane o jego stanie majątkowym i dochodach. Jeżeli wniosek składa osoba fizyczna, we wniosku należy wskazać także dane o stanie rodzinnym, o dochodach małżonka pozostającego we wspólności majątkowej z dłużnikiem. Konieczne będą też wszelkie inne okoliczności uzasadniające składany wniosek.
Dane zawarte w oświadczeniu dłużnika mogą okazać się niewystarczające lub nieprzekonujące dla sądu. W takich sytuacjach na wezwanie we wskazanym terminie dłużnik będzie musiał złożyć oświadczenie uzupełniające. Może zostać też wezwany do przedłożenia dokumentów źródłowych dotyczących stanu majątkowego, dochodów lub stanu rodzinnego oraz innych, które organ wzywający uzna za niezbędne w danej sprawie.
DOKUMENTY ŹRÓDŁOWE
Dokumentami źródłowymi mogą być w szczególności:
  •  odpisy zeznań podatkowych,
  •  informacje o nieruchomościach i obiektach budowlanych,
  •  informacje o gruntach,
  •  wyciągi lub wykazy z posiadanych rachunków bankowych, w tym kont i lokat dewizowych,
  •  wypisy z rejestrów urzędowych,
  •  odpisy aktualnych bilansów,
  •  odpisy orzeczeń alimentacyjnych,
  •  zaświadczenia o wysokości wynagrodzeń, nagród, honorariów, emerytur i rent, zasiłków z tytułu ubezpieczenia społecznego, pomocy społecznej lub bezrobocia oraz innych należności i otrzymywanych świadczeń,
  •  dokumenty dotyczące obciążeń i zobowiązań finansowych,
  •  w odniesieniu do osób fizycznych - informacje lub odpisy wywiadów środowiskowych, rodzinnych, sporządzonych przez ośrodki pomocy społecznej.
ALEKSANDRA TARKA
aleksandra.tarka@infor.pl
PODSTAWA PRAWNA
■ Ustawa z 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. nr 153, poz. 1270 ze zm.).
■ Rozporządzenie Rady Ministrów z 16 grudnia 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu umarzania, odraczania i rozkładania na raty oraz cofania odroczenia lub rozłożenia na raty nieuiszczonych należności sądowych orzeczonych w postępowaniu przed sądem administracyjnym (Dz.U. nr 221, poz. 2194).