ANALIZA
Informacje o zwolnieniach pracowników w firmach pojawiają się ostatnio każdego dnia. Redukcje zatrudnienia to skutek trudnej sytuacji ekonomicznej i gospodarczej na rynkach - polskim i światowych. Pracodawcy, aby złagodzić skutki zwolnień, wypłacają pracownikom odprawy lub odszkodowania. Dzięki temu osoba zwolniona przez jakiś czas ma środki do życia. Jednak otrzymując odszkodowanie lub odprawę, zwalniany pracownik wpada w pułapkę, bowiem w większości przypadków gotówkę otrzymaną od byłego szefa trzeba będzie wykazać przed fiskusem i opodatkować PIT. Niestety, o takich obowiązkach niewiele osób wie.

Wyjątkowe zwolnienia

Ustawa o PIT zwalnia od podatku dochodowego różnego rodzaju świadczenia pracownicze o charakterze odszkodowawczym, ale w istocie zwolnienie takie ma charakter wyjątku. Na ten aspekt zwraca uwagę Anna Łukaszewicz-Obierska, radca prawny, wspólnik w kancelarii WKB Wierciński, Kwieciński, Baehr, która wyjaśnia, że wolne od podatku dochodowego mogą być otrzymane odszkodowania lub zadośćuczynienia, jeżeli ich wysokość lub zasady ustalania wynikają wprost z przepisów odrębnych ustaw. Takiemu zwolnieniu podlegają np. odprawy wypłacane pracownikom stoczni na podstawie ustawy z 19 grudnia 2008 r. o postępowaniu kompensacyjnym w podmiotach o szczególnym znaczeniu dla polskiego przemysłu stoczniowego. Zwolnieniu podlegają też odszkodowania lub zadośćuczynienia otrzymane na podstawie wyroku lub ugody sądowej.
- Zgodnie z art. 21 ust. 1 pkt 3 ustawy o PIT ze zwolnienia od podatku nie korzystają m.in.: określone w prawie pracy odprawy i odszkodowania z tytułu skrócenia okresu wypowiedzenia umowy o pracę oraz odprawy pieniężne wypłacane pracownikom w związku z przeprowadzonym zwolnieniem grupowym - wymienia Anna Łukaszewicz-Obierska.
Zwalniany pracownik musi pamiętać, że każda tego typu odprawa będzie podlegać opodatkowaniu. W takim przypadku, zgodnie z art. 31 ustawy o PIT, na pracodawcy ciąży obowiązek obliczenia i pobrania zaliczki na podatek dochodowy pracownika. Dopiero kwota pomniejszona o pobrane zaliczki będzie wypłacana pracownikom.
- Do rozważenia posłów pozostaje inicjatywa, aby w okresie spowolnienia gospodarczego odprawy wypłacane pracownikom, w szczególności w związku z przeprowadzonym zwolnieniem grupowym, podlegały zwolnieniu podatkowemu - podpowiada Anna Łukaszewicz-Obierska.



Rozliczenia pracownika z szefem

Zwolnienia pracowników pociągają za sobą konieczność dokonania ostatecznego rozliczenia finansowego pracodawcy z pracownikiem. Maciej Grela, doradca podatkowy w kancelarii Gide Loyrette Nouel, przypomina, że odprawa jest wypłatą pieniężną mającą swoje źródło w stosunku pracy, stąd też wypłacona byłemu pracownikowi należność zasadniczo będzie podlegać opodatkowaniu PIT na podstawie art. 12 ust. 1 ustawy o PIT (tak jak wynagrodzenie).
- Rozliczenie podatku z tytułu takiego świadczenia powinno zostać dokonane przez pracodawcę działającego w tym zakresie jako płatnik - wskazuje Maciej Grela.
Stwierdza też, że zgodnie z art. 21 ust. 1 pkt 3 ustawy o PIT zwolnieniu z opodatkowania podlegają m.in. otrzymane odszkodowania, jeżeli ich wysokość lub zasady ich ustalania wynikają wprost z odrębnych przepisów. Konstrukcja tej regulacji teoretycznie pozwala na objęcie zwolnieniem z podatku określonych świadczeń związanych z rozwiązaniem stosunku pracy (poza wyjątkami wskazanymi w ustawie o PIT).
Praktyka organów podatkowych jest tu stosunkowo restrykcyjna, co jest zgodne z zasadą ścisłej wykładni zwolnień.
- Organy kwestionują bądź to odszkodowawczy charakter świadczenia uzyskanego w związku z rozwiązaniem stosunku pracy, bądź brak bezpośredniego oparcia dla wypłacanych świadczeń w przepisach prawa (np. w przypadku odpraw uzyskiwanych przez pracowników na mocy ugody z pracodawcą) - wyjaśnia Maciej Grela.
Jego zdaniem ryzyko podatkowe i karne skarbowe związane z nieuprawnionym zastosowaniem zwolnienia (brak poboru i odprowadzenia podatków oraz dopełnienia stosownych obowiązków informacyjnych) będzie w tym przypadku obciążać przede wszystkim płatnika (pracodawcę).



Ostrożnie z negocjacjami

Przepisy przyznają zwolnienie od PIT dla pewnej kategorii odszkodowań, ale z wyjątkiem m.in.: odpraw i odszkodowań z tytułu skrócenia okresu wypowiedzenia umowy o pracę określonych w prawie pracy oraz odpraw pieniężnych wypłacanych na podstawie przepisów o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników.
Według Barbary Pyzel, doradcy podatkowego, takie odprawy i odszkodowania uznaje się za przychody z tytułu stosunku pracy, które są opodatkowane według skali podatkowej. Ustawodawca nie przewidział żadnych szczególnych zwolnień dla tych należności.
- W przypadku negocjacji wysokości odpraw pracownicy powinni być świadomi, czy upominają się o kwoty brutto czy netto. Odprawy nie są jednak pomniejszane o składki na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne - mówi Barbara Pyzel.
Ostrożność w takich negocjacjach będzie bardzo wskazana. Zwalniany pracownik musi bowiem zdawać sobie sprawę z tego, że w rozliczeniu rocznym po uwzględnieniu w zeznaniu kwot z odszkodowania lub odprawy może się okazać, że trzeba będzie fiskusowi dopłacić, i to sporo. A na to pieniędzy z odprawy może już nie wystarczyć.

Szersza perspektywa

Z danych GUS na koniec grudnia 2008 r. wynika, że 361 zakładów pracy zadeklarowało zwolnienie w najbliższym czasie 36,9 tys. pracowników. Rok wcześniej 131 pracodawców chciało zwolnić 10,6 tys. osób. Tylko w woj. mazowieckim w ostatnim kwartale ubiegłego roku 30 firm zgłosiło plany zwolnień grupowych 6750 osób . W styczniu zamiar redukcji zatrudnienia zgłosił koncern hutniczy ArcelorMittal Poland. Z pracy ma odejść 980 osób. Z kolei Krośnieńskie Huty Szkła Krosno w ciągu roku planują zwolnić 800 osób. Najwięcej osób do zwolnienia grupowego pod koniec 2008 roku zgłosiły TP (2,3 tys.) oraz PKO BP (1,7 tys.). ŁG