Wyłudzenia VAT. Jak zarządzać ryzykiem w przedsiębiorstwie?

Luka w ściągalności podatku VAT w 2016 roku wyniosła 40 mld złotych, dlatego też plany rządzących są ambitne i zamierzają w 2017 roku do pozyskania dodatkowych 15 - 20 mld zł, także kosztem części uczciwych firm. Uczciwie działające firmy, zgodnie ze stanowiskiem Ministra Finansów, mogą stać się ofiarami „ambitnego planu” z uwagi na zdecydowaną walkę z karuzelami vatowskimi.

Dlatego przedsiębiorca funkcjonujący w gąszczu zawiłych przepisów prawnych muszą w sposób wydajny i przemyślany zarządzać ryzykiem związanym z przestępczością gospodarczą poprzez wdrożenie procedur, które pozwolą zapobiegać ewentualnym naruszeniom, a w razie ich zaistnienia – stosownie na nie reagować.

Czy kontrola skarbowa jest powodem do niepokoju?

Coraz częściej po pomoc prawną zgłaszają się przedsiębiorcy, wobec których kierowane są podejrzenia, że są zaangażowani w proceder oszustw podatkowych.
Na tle licznie wszczynanych postępowań, nie wyłączając karnych i karno–skarbowych, w sposób bardzo uproszony można zdefiniować schemat działania przedsiębiorców, który wzbudza podejrzenia. Warto w tym miejscu wskazać, że zainteresowanie organów skarbowych wzbudzają głównie przedsiębiorcy prowadzący międzynarodowe transakcje oparte na wewnątrzwspólnotowej dostawie towarów, które uprawniają do zastosowania 0% stawki VAT. Organ doszukuje się łańcucha wielu firm wystawiających między sobą faktury. W normalnych warunkach rynkowych przedsiębiorcy dążą do wyeliminowania zbędnych pośredników w obrocie, a w efekcie do wygenerowania jak najwyższego zysku. W przypadku uczestnictwa w karuzeli VAT łańcuch firm obracających towarem jest nienaturalnie długi. Ponadto wątpliwości organów budzą ceny towarów, warunki i terminy płatności, które zdaniem organów odbiegają od realiów rynkowych.

Na szczególną uwagę zasługuje mechanizm stosowany przez organy podatkowe, na podstawie którego uczciwie działający przedsiębiorcy kwalifikowani są do tego, aby przypisać im współudział lub udział w przestępstwie karuzelowym.

Wystarczy, aby w jednym z podmiotów, należących do łańcucha transakcyjnego, organ podatkowy wykrył nieprawidłowo złożone deklaracje podatkowe i podejrzenia kierowane są na wszystkie pozostałe podmioty, biorące udział w transakcji handlowej. Cały łańcuch transakcyjny kwalifikowany jest od razu jako karuzela podatkowa, czyli obrót towarem między różnymi podmiotami gospodarczymi. Niezasadnie, bowiem wśród nierzetelnych kontrahentów,którzy np. bezpodstawnie otrzymują zwrot podatku VAT,występują także uczciwe podmioty gospodarcze.

Świadomość uczestnictwa w „karuzeli podatkowej” a odpowiedzialność karno- skarbowa

Z punktu widzenia odpowiedzialności karno-skarbowej należy odróżnić od siebie dwa przypadki: świadomego uczestnictwa w procederze bezpodstawnego zwrotu podatku oraz nieświadomego udziału w karuzeli vatowskiej.

Zgodnie z ogólna regułą, przestępstwo karno-skarbowe może być popełnione jedynie umyślnie. Działanie umyślne oznacza, że sprawca ma zamiar popełnienia przestępstwa, to znaczy chce je popełnić albo, gdy sprawca możliwość popełnienia przestępstwa przewiduje i na jego popełnienie się godzi.

Można więc uznać, że w przypadku nieświadomego uczestnictwa w karuzeli vatowskiej przedsiębiorcy, co do zasady, nie powinni być narażeni na odpowiedzialność karno-skarbową.

Należy jednak pamiętać, że w praktyce organom ścigania orazsądom może być niezwykle trudno odróżnić sytuację, w której przedsiębiorca nieświadomie brał udział w karuzeli vatowskiejod sytuacji, w której przedsiębiorca wiedział i godził się na przestępczą działalność swoich kontrahentów.

W większości przypadków kontrole skarbowe kończą się wydaniem decyzji określającej wysokość zobowiązania podatkowego. Coraz częściej obserwuje się, ze względu na uszczelnianie systemu podatkowego, że w trakcie czynności kontrolnych dokumentacja prowadzona przez spółkę, a co gorsze jej brak, wskazywać będą na umyślne popełnienie przestępstwa skarbowego związanego z bezpodstawnym zwrotem podatku VAT.

Przestępstwo skarbowe i co dalej?

Sytuacja prawna firmy komplikuje się, gdy podejrzenie uczestnictwa w karuzeli vatowskiej ma stanowić podstawę do przedstawienia przedsiębiorcy działania wspólnie i w porozumieniu z innymi przedsiębiorcami w przestępstwie prania pieniędzy.
Pranie pieniędzy, w dużym uproszczeniu, można ogólnie scharakteryzować jako wprowadzenie do legalnego obrotu środków pochodzących z przestępstwa, w tym przestępstwa skarbowego.

Oskarżenie, a następnie skazanie o pranie pieniędzy nie jest możliwe bez określenia przestępstwa wstępnego tzw. bazowego, związanego np. z bezpodstawnym zwrotem podatku VAT, na podstawie którego potencjalny przedsiębiorca czerpał korzyści majątkowe.

Na organach ścigania spoczywa obowiązek zidentyfikowania takiego przestępstwa bazowego. Coraz częściej i chętniej do zidentyfikowania czynów bazowych wykorzystywane są właśnie kontrole podatkowe, wykonywane przez wyspecjalizowanych urzędników z nowoutworzonej Krajowej Administracji Skarbowej.

W kontekście karuzeli vatowskiej należy zauważyć, że obok zarzutu prania pieniędzy organ ścigania może oskarżyć przedsiębiorcę o udział w zorganizowanej grupie albo związku, mającej na celu popełnienie przestępstwa skarbowego. Wynika to z ogólnego faktu, że w procederze karuzeli vatowskich jako zorganizowanej konstrukcji może brać udział wiele podmiotów gospodarczych.

Ponadto, w kodeksie karnym od 1 marca 2017 roku obowiązują nowe typy przestępstw mających przeciwdziałać zjawisku wyłudzania podatku VAT, np. wystawienie faktury VAT, która nie odzwierciedla rzeczywistego obrotu gospodarczego. Ustawodawca zdecydował się na wymierzenie kary w stosunku do sprawców czynów będących niejako "na przedpolu" przestępstw skarbowych lub wykroczeń skarbowych przeciwko obowiązkom podatkowym.

W odróżnieniu do prania pieniędzy warunkiem odpowiedzialności karnej jest samo użycie faktury dokumentującej transakcję, której w rzeczywistości nie było.

Compliance & Investigations, sposób na wykrycie i przeciwdziałanie

Nikogo nie trzeba przekonywać, że każda działalność przestępcza, w szczególności przestępczość gospodarcza,przynosi straty i nie dodaje chwały, wpływając negatywnie na wizerunek i renomę każdego przedsiębiorcy. Podobnie jak nikogo nie należy przekonywać, że istnieje złoty środek, po którego zastosowaniu nikt żadnej odpowiedzialności prawnej nie poniesie.

Dotychczasowa praktyka w obrocie gospodarczym pokazała, w jaki sposób istotnie ograniczyć potencjalną odpowiedzialność poprzez wdrożenie odpowiedniej dla branży, czytelnej procedury prawnej wraz z właściwą strategią komunikacyjną, pozwalającą m.in. na komfort, że nierzetelny partner biznesowy nie będzie rzucał cienia uczestniczenia w przestępstwie wyłudzenia VAT-u na uczciwie działającego przedsiębiorcę.