Subskrybuj nas na Youtube
Działająca od 1 marca 2017 r. Krajowa Administracja Skarbowa (KAS) otrzymała kolejne instrumenty do działania i w założeniu ustawodawcy by skutecznie doprowadzić do uszczelnienia systemu podatkowego oraz działań tzw. prewencyjnych zmierzających do wzrostu wpływów środków finansowych do Skarbu Państwa.
Rozszerzona konfiskata majątku obok nowego typu przestępstwa wystawiania tzw. pustych faktur VAT, czyli takich które nie odzwierciedlają rzeczywistego obrotu gospodarczego oraz możliwości nagłej i trwającej 72 godziny blokady środków finansowych zgromadzonych na rachunkach bankowych przedsiębiorstw. Z uwagi na daleko idącą zmianę tradycyjnego modelu i podejścia do niektórych instytucji prawa karnego w tym prawa karnego procesowego, z dużą dozą ostrożności oraz rozwagi należy odnieść się do nowelizacji, która daje organom ścigania potężne narzędzie do wali z członkami zorganizowanych grup przestępczych mających na celu m.in. popełnianie przestępstw skarbowych i przeciwdziałaniu terroryzmowi.
Czemu mają służyć zmiany w prawie?
Działania mające na celu pozbawienie sprawców przestępstw zaplecza finansowego, jako jedna z podstawowych i najskuteczniejszych metod zwalczania przestępczości zorganizowanej i terroryzmu, jaka legła u podstaw wprowadzenia mechanizmu rozszerzonego przepadku mienia są oczywiście słuszne. Jednoznacznie pozytywnie należy ocenić działania ustawodawcy zmierzające do ukrócenia bezprawnego funkcjonowania nieuczciwych podmiotów działających na wielką skalę powodujących straty w budżecie liczone w miliardach złotych rocznie.
Mimo pozytywnych założeń, nie należy tracić z pola widzenia realne zagrożenia wprowadzenia nowych regulacji oraz ich wpływu między innymi na stosowanie fundamentalnej zasady prawa karnego tj. domniemania niewinności.
Konieczność poszukiwania środków finansowych na realizację planów gospodarczo - politycznych nie może odbywać się kosztem naruszenia podstawowych zasad prawa karnego w demokratycznym państwie prawa. Tym bardziej nie może być usprawiedliwiane koniecznością zwiększenia skuteczności działań służących zwalczaniu przestępczości zorganizowanej a przede bez względu na motywację wprowadzenia zmian nie może prowadzić do łamania podstawowych praw i wolności obywatelskich.
Nowelizacja wprowadza zmiany zarówno w odniesieniu do przepisów Kodeksu karnego, ale również w zakresie Kodeksu karego skarbowego oraz przepisów Kodeksu postępowania karnego. Zgodnie z założeniami opisywanej nowelizacji, w ocenie autorów projektu zmian w prawie ma być wprowadzenie systemowych rozwiązań mających na celu pozbawienie sprawców przestępstw gospodarczych lub przestępstw o charakterze terrorystycznym środków finansowych, stanowiących bazę ekonomiczną dla ich działalności kryminalnej. Dlatego też wydaje się być kontrowersyjnym wprowadzana do obrotu prawnego instytucja możliwości orzeczenia przepadku przedsiębiorstwa lub jego równowartości także, gdy przestępca nie był i nie jest jego właścicielem, a jedynie istnieje przypuszczenie, że przedsiębiorstwo było finansowa lub współfinansowane z przestępczej działalności.
Co prawda, w ustawie przewidziano, że w szczególnie uzasadnionych przypadkach możliwość sąd będzie uprawiony do odstąpienia od stosowania takiego środka karnego, ale z drugiej strony umożliwia się orzeczenie nawiązki w wysokości nawet do miliona zł. Powyższe zagadnienie było już przedmiotem interwencji oraz negatywnej oceny m.in. Rzecznika Praw Obywatelskich.
Konfiskata rozszerzona, co prawda nie została dodana do katalogu kar, bowiem w założeniu ustawodawcy ma być „jedynie” środkiem karnym, mimo, że w swojej konstrukcji jest łudząco podobna do kary dodatkowej bezwzględnej konfiskaty mienia ze wszelkich źródeł (legalnych i tych nie legalnych) znanej z Kodeksu karnego z 1969 roku. Uzasadnione zastrzeżenia oraz wątpliwości musi budzić również możliwość orzeczenia przepadku przedsiębiorstwa lub jego równowartości nawet w sytuacji umorzenia postępowania karnego z powodu niewykrycia sprawcy, śmierci sprawcy, choroby psychicznej lub innej ciężkiej choroby a także w przypadku zawieszenia postępowania karnego.
Rozszerzona odpowiedzialność
Kolejnym dyskusyjnym rozwiązaniem na gruncie prawa karnego jest stworzenie instytucji samoistnej odpowiedzialności solidarnej. Polski system prawa karnego oczywiście zna mechanizm odpowiedzialności osób trzecich (art. 52 Kodeksu karnego) oraz odpowiedzialność posiłkową uregulowaną na mocy art. 24 Kodeksu karnego skarbowego. Na mocy przyjętego rozwiązania oprócz sprawcy odpowiedzialności podlegać mają podmioty, co do których należy domniemywać, że działały w celu udaremnienia przepadku korzyści, jakie sprawca osiągnął z popełnienia przestępstwa. Odpowiedzialność ta nie jest ograniczona wyłącznie do aktualnego samoistnego posiadacza tego mienia, lecz rozciąga się na wszystkich nabywców, którzy brali udział w przenoszeniu uzyskanej przez sprawcę korzyści majątkowej.
Podmioty, które brały udział w transferze mienia stanowiącego korzyść z przestępstwa, odpowiadają całym swoim majątkiem za zwrot korzyści majątkowej, jednak ich odpowiedzialność jest ograniczona do wartości nabytego mienia. Istotą odpowiedzialności jest, bowiem w tym przypadku nie odpowiedzialność solidarna ze sprawcą za zwrot wszystkich korzyści, jakie sprawca mógł z działalności przestępczej uzyskać, lecz wyłącznie odpowiedzialność za zwrot tej korzyści, w której ukrywaniu dana osoba wzięła udział.
W założeniu ustawodawcy odpowiedzialność osób trzecich ma wyeliminować sytuacje, gdy dochodzi do przepisywania nielegalnie zdobytego majątku na inne osoby, np. rodzinę czy znajomych. Nie może dochodzić do sytuacji w demokratycznym państwie prawa, że transakcje każdego podmiotu gospodarczego w łańcuchu transakcyjnym będą objęte domniemaniem działania w zorganizowanej grupie przestępczej w celu popełniania przestępstw w tym także skarbowych. Powyższe założenie doprowadziło do całkowicie absurdalnego założenia, że w zasadzie nie funkcjonuje legalny obrót gospodarczy.
Odwrócenie ciężaru dowodu i zastosowanie domniemań prawnych, może stworzyć pole do nadużyć zgodnie, z którym podmiot gospodarczy o ugruntowanej pozycji na rynku bo taki nie zniknie i będzie łatwym do namierzenia podmiotem będzie odpowiadał solidarnie za ewentualne nieprawidłowości jakie wyniknęły w wyniku kontroli podatkowej wszczętej u jednego z kontrahentów, nawet jeżeli współpraca miała charakter incydentalny lub jednorazowy.
Ponadto w noweli przewidziano możliwość wytoczenia przez prokuratora na drodze procesu cywilnego powództwa o zwrot korzyści, lub jej równowartości, względem podmiotów trzecich ponoszących odpowiedzialność solidarną nie określając terminu, do którego prokuratorowi uprawnienie przysługuje. Dodatkowo prokuratura otrzyma narzędzie na mocy, którego będzie miała możliwość natychmiastowego zabezpieczenia mienia na potrzeby ewentualnej późniejszej konfiskaty (tzw. zamrożenie prewencyjne), zwłaszcza, gdy istniałoby ryzyko wyzbycia się mienia przed wydaniem nakazu zabezpieczenia. Zgodnie z przyjętym przez Sejm projektem możliwe będzie stosowanie kontroli operacyjnej (m.in. podsłuchów) w celu ujawnienia mienia zagrożonego przepadkiem.
Mając na uwadze wprowadzone zmiany oraz aktywne działania kontrolne prowadzone przez służby skarbowe wśród podmiotów z branż, w których statystycznie występują największe nieprawidłowości tj. obszar obrotu paliwami, elektroniką, biżuterią, metalami czy dziełami sztuki uzasadnione wydaje się twierdzenie o konieczności wprowadzenia zmian w prawie i dostosowywanie przepisów do aktualnej sytuacji społeczno- rynkowej aby skutecznie chronić interesy fiskalne Polski i przeciwdziałać wyłudzeniom. Nie mniej jednak powyższe oczekiwania społeczne oraz interes ekonomiczny nie dają uprawienia władzy publicznej do podejmowania działań, które godzą w podstawowe gwarancje obywatelskie i fundamenty społeczeństwa demokratycznego w ujęciu konstytucyjnym. Niezależnie od wprowadzanych zmian legislacyjnych należy poszerzać świadomość prawną w zakresie nie tylko wysokości potencjalnej kary, ale również, a może przede wszystkim o jej nieuchronności, co może skutecznie wypełniać założenia funkcji prewencyjnej prawa karnego.