Trzy pytania do ... ANTONIEGO HANUSZA, profesora, sędziego Naczelnego Sądu Administracyjnego, członka Rady Legislacyjnej przy Prezesie Rady Ministrów - Czy obowiązujące przepisy wymuszają na organach podatkowych „bieganie” do sądu powszechnego z każdą umową cywilnoprawną?
– Oczywiście, że nie. W świetle art. 122 Ordynacji podatkowej organy podatkowe w toku postępowania obowiązane są do podejmowania wszelkich niezbędnych działań w celu dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz załatwienia sprawy.
Często dla ustalenia powstania obowiązku podatkowego konieczne jest uprzednie ustalenie, czy istnieje określony stosunek prawny lub prawo podmiotowe. Dlatego, zgodnie z art. 199a par. 1 Ordynacji podatkowej, organ podatkowy obowiązany jest do ustalenia treści danej czynności prawnej lub takiego prawa. Na tej podstawie organy podatkowe, samodzielnie, ustalają istnienie lub nieistnienie danego stosunku prawnego lub prawa.
Obowiązek wystąpienia do sądu powszechnego pojawia się wówczas, gdy z dowodów zgromadzonych w toku postępowania, w szczególności zeznań strony, wynikły wątpliwości co do istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, z którymi związane są skutki podatkowe.
● Kiedy podatnik nie może powołać się na naruszenie procedury przez organy podatkowe?
– Będzie tak, jeśli organ podatkowy, dokonując ustalenia treści czynności prawnej, uwzględnił w równej mierze zgodny zamiar stron i cel tej czynności, a nie tylko dosłowne brzmienie oświadczeń woli złożonych przez strony. Podstaw naruszenia nie ma też, gdy wątpliwości, a więc niepewność co do istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa jest wynikiem analizy zgromadzonego w sposób zupełny przez organ podatkowy materiału dowodowego, zwłaszcza po uprzednim przesłuchaniu strony w charakterze świadka. Także gdy organ podatkowy ustali, że czynność była pozorna.
● Jaki wpływ na postępowanie podatkowe ma orzeczenie sądu powszechnego?
– Sąd powszechny ogranicza się do rozpoznania powództwa o ustalenie, czy istnieje stosunek prawny lub prawo. Postępowanie przed sądem ma charakter uboczny wobec postępowania prowadzonego przez organ podatkowy.
Prawodawca nie przekazał sądom powszechnym kompetencji do badania naruszenia prawa podatkowego. Natomiast organ podatkowy rozpatruje i rozstrzyga prowadzoną sprawę z zakresu prawa podatkowego. Dokonuje ustaleń oraz określa konsekwencje tych ustaleń w celu prawidłowej ich kwalifikacji w zakresie skutków podatkowych. Dzięki temu organy podatkowe nie są zmuszone do samodzielnego rozstrzygania zagadnień objętych kognicją sądów powszechnych pojawiających się w toku postępowania podatkowego, gdy z dowodów sprawy wynikają wątpliwości co do istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa.