Kluczowym argumentem przekonującym większość osób do zamiany umowy o pracę na działalność gospodarczą pod szyldem własnej firmy, poza możliwością opłacania zdecydowanie niższych obowiązkowych składek na ubezpieczenia społeczne oraz ubezpieczenie zdrowotne, jest perspektywa rozliczania się z podatku dochodowego w jednej z preferencyjnych form. Dla wszystkich osób osiągających dochody z pracy znacznie przekraczające pierwszy próg skali podatkowej jest to przede wszystkim szansa na skorzystanie z podatku w stałej wysokości 19 proc. (tzw. podatku liniowego). Czasami także możliwość z płacenia ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych, z której to formy opodatkowania, głównie ze względów formalnych, zastosować jednak nie można, świadcząc wiele usług.
Zgodnie z art. 9a ustawy o PIT, podatnicy mogą wybrać sposób opodatkowania dochodów z pozarolniczej działalności gospodarczej na zasadach określonych w art. 30c, czyli w formie podatku w stałej wysokości 19 proc. W tym przypadku są obowiązani do złożenia właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego do 20 stycznia roku podatkowego pisemnego oświadczenia o wyborze tego sposobu opodatkowania, a jeżeli podatnik rozpoczyna prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej w trakcie roku podatkowego - do dnia poprzedzającego dzień rozpoczęcia tej działalności, nie później jednak niż w dniu uzyskania pierwszego przychodu.
Jeżeli jednak podatnik, który wybrał taki sposób opodatkowania, uzyska z działalności gospodarczej prowadzonej samodzielnie lub z tytułu prawa do udziału w zysku spółki niemającej osobowości prawnej przychody ze świadczenia usług na rzecz byłego lub obecnego pracodawcy, odpowiadających czynnościom, które podatnik lub co najmniej jeden ze wspólników wykonywał w roku poprzedzającym rok podatkowy, albo wykonywał lub wykonuje w roku podatkowym w ramach stosunku pracy lub spółdzielczego stosunku pracy, podatnik ten traci w roku podatkowym prawo do opodatkowania w formie podatku liniowego i jest obowiązany do wpłacenia zaliczek od dochodu osiągniętego od początku roku, obliczonych przy zastosowaniu skali podatkowej oraz odsetek za zwłokę od zaległości z tytułu tych zaliczek.
Zauważmy, że w przepisie tym jest wyraźnie mowa o przychodach ze stosunku pracy. Powyższa sankcja nie dotyczy natomiast wykonywania pracy odpowiadającej czynnościom świadczonym uprzednio na podstawie umowy o pracę. Oznacza to, że jednym ze sposobów na rozwiązanie problemu jest związanie się z byłym pracodawcą umową cywilną - zlecenia, o dzieło lub inną im podobną.
W konsekwencji dochody uzyskiwane na podstawie takiej umowy będą kwalifikowane do dochodów z działalności wykonywanej osobiście. Oznacza to, że były pracownik w takim okresie przejściowym będzie mógł korzystać ze zryczałtowanych kosztów uzyskania przychodów, które obniżą jego dochód do opodatkowania o 20 lub nawet o 50 proc. uzyskanego przychodu.
Co ważne, mając na względzie fakt, iż prawa do podatku liniowego od dochodów z działalności pozbawia świadczenie usług na rzecz pracodawcy zbieżnych w swoim charakterze z uprzednio wykonywaną pracą zarówno w roku aktualnym, jak i poprzednim, najlepiej jest umowę o pracę rozwiązywać z końcem roku. Z praktycznego punktu widzenia bowiem ów okres sanacyjny skróci się do 12 miesięcy, podczas gdy w skrajnie niekorzystnych przypadkach (wypowiedzenie umowy o pracę w trakcie stycznia np. za porozumieniem stron) może on wynosić prawie 24 miesiące.
Druga okoliczność, na którą w powyższym przepisie warto zwrócić uwagę, dotyczy rodzaju wykonywanej pracy. Sankcję ograniczającą prawo do zastosowania podatku liniowego dla rozliczania dochodów z działalności gospodarczej stosuje się, gdy przedmiot działalności wykonywanej na rzecz byłego pracodawcy pokrywa się z czynnościami świadczonymi uprzednio w ramach stosunku pracy. Oznacza to, a takie stanowisko potwierdzają oficjalne interpretacje organów skarbowych, że nie pozbawia podatnika prawa do korzystania z podatku liniowego fakt wystawiania faktur lub rachunków byłemu albo nawet aktualnemu pracodawcy, jeśli dotyczą one świadczenia usług całkowicie niepokrywających się z przedmiotem dawniejszych działań pracowniczych.
Analogiczne do powyższych sankcje spotkają podatników, którzy zdecydują się po przejściu na samozatrudnienie sięgnąć po ryczałt jako formę opodatkowania przychodów z pozarolniczej działalności gospodarczej. Zgodnie z art. 8 ustawy o podatku ryczałtowym, opodatkowania w formie ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych nie stosuje się do podatników rozpoczynających działalność samodzielnie lub w formie spółki, jeżeli podatnik lub co najmniej jeden ze wspólników, przed rozpoczęciem działalności w roku podatkowym lub w roku poprzedzającym rok podatkowy, wykonywał w ramach stosunku pracy lub spółdzielczego stosunku pracy czynności wchodzące w zakres działalności podatnika lub spółki.
Jak widać, zarówno okres wykluczający skorzystanie z ryczałtu, jak i fakt, iż czynności będące przedmiotem działalności powinny być tożsame z tymi, które uprzednio wykonywane były w ramach stosunku pracy.
Mniej drastyczne są jednak sankcje. W przypadku gdy podatnik lub spółka dokona sprzedaży towarów handlowych lub wyrobów lub uzyska przychody ze świadczenia usług na rzecz byłego lub obecnego pracodawcy, traci prawo do ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych i poczynając od dnia uzyskania tego przychodu do końca roku podatkowego opłaca podatek dochodowy na ogólnych zasadach. Oznacza to, że nie dotyczą one miesięcy wcześniejszych, za które podatnik zachowuje prawo do płacenia ryczałtu.
- Art. 9a ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2000 r. nr 14, poz. 176 z późn. zm.).
- Art. 8 ustawy z 20 listopada 1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne (Dz.U. nr 144, poz. 930 z późn. zm.).