Trwają prace legislacyjne, które mają ponownie wprowadzić do polskiego systemu podatkowego klauzulę przeciwko unikaniu opodatkowania, i które wpisują się w zalecenia Komisji Europejskiej oraz działania OECD. Klauzula ma być instrumentem pozwalającym organom podatkowym na zwalczanie sztucznych konstrukcji prawnych umożliwiających unikanie zapłaty podatków.
W projektowanych przepisach została sformułowana legalna definicja unikania opodatkowania, jednak jest ona bardzo rozbudowana. Zawiera również wiele pojęć nieostrych, które w praktyce mogą powodować duże trudności interpretacyjne. Zgodnie z nowelizacją unikaniem opodatkowania jest zastosowanie w sposób zamierzony sztucznej konstrukcji prawnej, której głównym celem było uzyskanie, nieprzewidzianej w przepisach prawa podatkowego oraz sprzecznej z celem i istotą tych przepisów, znacznej korzyści podatkowej przez podmiot tworzący lub współtworzący sztuczną konstrukcję prawną. Proponowane przepisy wyjaśniają, że przez konstrukcje prawne rozumie się jednostronne lub wielostronne czynności prawne lub wzajemnie powiązany zespół czynności prawnych związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej. Zgodnie z nowelizacją konstrukcja prawna będzie uważana za sztuczną, jeżeli będzie nadmiernie zawiła i nie będzie miała treści ekonomicznej oraz, mając na uwadze te kryteria, nie zostałaby zastosowana przez podmiot działający rozsądnie, zgodnie z prawem i kierujący się w swych wyborach celami gospodarczymi.
Ponadto projekt doprecyzowuje, że nadmierna zawiłość konstrukcji może się przejawiać m.in. przez dzielenie jednego zdarzenia lub łączenie różnych zdarzeń; realizację jej przez podmioty pośredniczące; występowanie w niej elementów prowadzących do uzyskania stanu identycznego przed jej zastosowaniem albo występowanie w konstrukcji elementów wzajemnie się znoszących lub kompensujących. Konstrukcja prawna nie będzie miała natomiast treści ekonomicznej, jeżeli będzie ukrywała prawdziwy cel i znaczenie zdarzenia gospodarczego; nie będzie prowadziła do realizacji żadnego zdarzenia gospodarczego albo będzie nieadekwatna lub zbędna do jego realizacji.
Stosując wskazane kryteria, organy podatkowe zyskają instrumenty prawne, które umożliwią im ocenę zastosowanych przez podatnika struktur podatkowych. Organy będą więc oceniały, czy zastosowane konstrukcje prawne są typowe i odnoszą się do rzeczywistych zdarzeń gospodarczych. Sztuczne konstrukcje będą pomijane, a skutki podatkowe dla podatnika zostaną ustalone na podstawie rzeczywistych zdarzeń gospodarczych oraz typowej konstrukcji prawnej. Organy będą musiały jednak udowodnić, że podatnik unikał opodatkowania i uzyskał w wyniku tego znaczne korzyści podatkowe, które są definiowane jako przekraczające 50 000 zł niezapłaconego podatku w roku podatkowym. Będą również musiały wykazać, że w analizowanym przypadku istnieje i jest możliwa do zastosowania typowa konstrukcja prawna, a podatnik nie uprawdopodobnił istnienia ważnych względów, istotnych korzyści ekonomicznych lub biznesowych uzasadniających przyjętą przez niego konstrukcję.
Planowane przepisy mają mieć zastosowanie do zobowiązań podatkowych powstałych od 1 stycznia 2016 r. Z uwagi na pięcioletni okres przedawnienia zobowiązań podatkowych istnieją wątpliwości, czy klauzuli tej de facto nie będzie można zastosować wstecznie. Obecnie nie wiadomo, jaki ostateczny kształt będzie miała klauzula przeciwko unikaniu opodatkowania. Prezentowana w aktualnym projekcie może budzić wiele wątpliwości interpretacyjnych oraz kontrowersji co do jej praktycznego zastosowania. Warto więc, aby w toku prac legislacyjnych nieostre definicje zostały doprecyzowane oraz został jasno określony wzorzec zachowań podatników i organów podatkowych.