Nieopłacenie składek na ubezpieczenie, zapłata odsetek lub kar oraz zaciągnięcie zobowiązania bez upoważnienia - to najczęstsze przypadki naruszania dyscypliny finansów publicznych.

Ze sprawozdania z działalności wszystkich komisji orzekających w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych za 2006 rok wynika, że komisje wydały ponad 1600 orzeczeń, z czego w 925 przypadkach orzekły o winie. Liczby te pokazują skalę naruszeń dyscypliny.
Najczęstsze naruszenia
Odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych podlegają na podstawie ustawy z 17 grudnia 2004 r. (t.j. Dz.U. z 2005 r. nr 14, poz. 114 z późn. zm.) przede wszystkim kierownicy jednostek, ale również pracownicy jednostek, którym powierzono obowiązki w zakresie gospodarki finansowej.
Ze spraw rozpatrywanych przez Główną Komisję Orzekającą wynika, że najczęściej naruszano przepisy dotyczące zamówień publicznych. Jednak dane ze sprawozdania z działalności wszystkich komisji orzekających pokazują, że najczęściej naruszano przepisy dotyczące nieopłacenia składek na ubezpieczenia społeczne, zdrowotne oraz Fundusz Pracy. Kolejny pod względem ilości naruszeń przepis dotyczy odpowiedzialności za niewykonanie zobowiązania jednostki, którego skutkiem była konieczność zapłaty odsetek, kar lub opłat, a także przepis dotyczący zaciągania zobowiązań bez upoważnienia lub z przekroczeniem upoważnienia.
Problemy z zamówieniami
Naruszenia dyscypliny związane z zamówieniami publicznymi znalazły się dopiero na czwartym miejscu. Są to jednak przepisy dość skomplikowane, a zmieniające się prawo zamówień publicznych powoduje wzrost liczby naruszeń zasad i form zamówień, co znalazło odzwierciedlenie w orzeczeniach nie tylko w ubiegłym roku, ale również w pierwszej połowie obecnego. Odwołania kierowane do GKO pokazują również, że przepisy o zamówieniach są jednymi z bardziej skomplikowanych, które muszą stosować kierownicy jednostek.
Głównie z tych powodów prof. Eugeniusz Ruśkowski, kierownik Katedry Finansów Publicznych i Prawa Finansowego Uniwersytetu w Białymstoku, zaleca kierownikom jednostek i osobom podlegającym odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny zwrócić większą uwagę na właściwe formy udzielania zamówień publicznych. Zdaniem eksperta udzielający zamówień publicznych nie powinni również dzielić zamówień na części.
- To są dwa podstawowe zalecenia. Jest wiele przepisów dotyczących zamówień, które są naruszane, ale te są najważniejsze - powiedział Gazecie Prawnej prof. Eugeniusz Ruśkowski.
Również zdaniem prof. Cezarego Kosikowskiego, przewodniczącego GKO, osoby podlegające dyscyplinie powinny zwracać uwagę m.in. na zasady i tryby udzielania zamówień publicznych. Dość często bowiem chęć wydatkowania dostępnych środków w krótkim czasie góruje nad stosowaniem ustawowych procedur.
Wina kierownika
Z orzecznictwa oraz przepisów ustawy o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych wynika, że za gospodarkę finansową jednostki w pierwszej kolejności odpowiada jej kierownik. Nie zwalnia go nawet ustne powierzenie obowiązków pracownikowi. Jak wyjaśnił prof. Cezary Kosikowski dość często kierownicy jednostek są przekonani, że skoro zatrudnili głównego księgowego lub skarbnika to nie podlegają odpowiedzialności. Kierownicy dodają, że nie mogą odpowiadać za wszystko, w tym za finanse, którymi zajmuje się główny księgowy. Takie błędne podejście do gospodarki finansami oznacza, że kierownicy w większym stopniu powinni zwracać uwagę na dyscyplinę finansów publicznych.
Podobnie jak w przypadku zamówień publicznych, również w odniesieniu do otrzymanych dotacji chęć wydatkowania środków w krótkim czasie powoduje naruszenie przepisów. Chodzi m.in. o przypadki wydatkowania środków niezgodnie z przeznaczeniem lub z przekroczeniem uprawnienia.
W przypadkach nieopłacenia składek kierownicy jednostek najczęściej powołują się na konieczność uregulowania innych płatności. Na przykład kierownicy szpitali lub szkół tłumaczą, że ważniejsze jest dla nich, zwłaszcza w sytuacjach kryzysowych, wydatkowanie otrzymanych środków na posiłki lub leki, niż opłacenie składek ZUS. Dyrektorzy szpitali stawiają bowiem dobro pacjenta nad obowiązki w zakresie dyscypliny finansów publicznych.
Zdaniem prof. Cezarego Kosikowskiego trudno odmówić kierownikom racji, ale przepisy nakazują takie osoby karać. Zmiana tego stanu rzeczy byłaby możliwa jedynie wtedy, gdyby został zmieniony model dyscypliny finansów publicznych. Na to się jednak nie zanosi.
NAJCZĘŚCIEJ NARUSZANE PRZEPISY
Dyscyplina finansów publicznych była naruszana z tytułu:
  • nieopłacenia składek na ubezpieczenia - 1149
  • zapłaty odsetek, kar i opłat - 674
  • zaciągnięcia zobowiązania bez upoważnienia lub z przekroczeniem upoważnienia - 626
  • naruszenia przepisów o zamówieniach publicznych - 460
  • dokonanie wydatków bez upoważnienia lub z przekroczeniem upoważnienia - 460
SPRAWY PRZED GKO
  • rozstrzygnięte - 1624
  • orzeczenia o uniewinnieniu - 300
  • orzeczenia o uznaniu winnym - 925
w tym:
- odstąpień od wymierzenia kary- 510
- ukaranie: karą upomnienia - 348
- karą nagany - 62
- karą pieniężną - 5
ŁUKASZ ZALEWSKI
lukasz.zalewski@infor.pl