Na dzień bilansowy zapasy materiałów i towarów należy wycenić według ich wartości wynikającej z ewidencji, nie doprowadzając wartości tych składników do cen sprzedaży netto.
Konto „Odchylenia od cen ewidencyjnych materiałów i towarów” jest przeznaczone do ewidencji następujących różnic:
- pomiędzy ceną ewidencyjną materiałów i towarów a rzeczywistą ceną ich zakupu (nabycia),
- wynikających z aktualizacji wyceny materiałów i towarów do poziomu cen sprzedaży netto niższych od stosowanych cen ewidencyjnych, wymaganej na dzień bilansowy,
- wynikających ze zmiany cen ewidencyjnych,
- spowodowanych trwałą utratą wartości materiałów i towarów.
Na koncie tym należy ewidencjonować:
- odchylenia debetowe, które występują w przypadku przyjęcia do ewidencji zapasów ceny niższej od rzeczywistej ceny zakupu lub nabycia,
- odchylenia kredytowe, które występują w przypadku przyjęcia do ewidencji zapasów ceny wyższej od rzeczywistej ceny zakupu lub nabycia.
W zależności od wahań stanów zapasów materiałów i towarów oraz wielkości odchyleń od ich cen ewidencyjnych, odchylenia te mogą być rozliczane bieżąco w momencie rozchodu i według kierunków rozchodu (w tym przypadku musi być znana cena zakupu lub nabycia każdego asortymentu rozchodowanych materiałów i towarów) w celu skorygowania kosztów lub strat do poziomu według cen rzeczywistych oraz proporcjonalnie na zapas pozostający na koniec okresu sprawozdawczego i na rozchód w okresie sprawozdawczym - za pomocą procentowego wskaźnika odchyleń przeciętnych (Wop).
Proporcjonalne rozliczanie odchyleń od cen ewidencyjnych na część przypadającą na zapas i rozchód materiałów i towarów następuje za pomocą wskaźnika odchyleń przeciętnych (Wop), który oblicza się według wzoru:
Wop = (O x 100): (Rk + S),
gdzie:
Wop - wskaźnik odchyleń przeciętnych,
O - odchylenia od cen ewidencyjnych za dany okres sprawozdawczy, łącznie ze stanem tych odchyleń na początek tego okresu, podlegające rozliczeniu,
Rk - wartość zapasów w cenach ewidencyjnych ustalona na koniec okresu sprawozdawczego,
S - rozchód towarów lub materiałów ustalony w cenach ewidencyjnych za okres sprawozdawczy.
Za pomocą wskaźnika odchyleń przeciętnych (Wop) oblicza się:
1) odchylenia od cen ewidencyjnych, przypadające na rozchód towarów lub materiałów (Os):
Os = (S x Wop): 100
2) odchylenia od cen ewidencyjnych, przypadające na zapasy towarów lub materiałów (ORk):
ORk = (Rk x Wop): 100 lub ORk = (O - Os)
Należy zaznaczyć, iż na koniec każdego roku obrotowego odchylenia powinny zostać zweryfikowane tak, aby na koncie „Odchylenia od cen ewidencyjnych materiałów i towarów” pozostały tylko odchylenia stanowiące rzeczywiste różnice między ceną ewidencyjną a rzeczywistą ceną zakupu (nabycia) materiałów lub towarów pozostających w zapasie.
Natomiast na koncie „Odchylenia od cen ewidencyjnych materiałów” księguje się w szczególności po stronie Wn:
- debetowe odchylenia powstałe w momencie objęcia zapasu materiałów ewidencją,
- rozliczone odchylenia kredytowe przypadające na rozchód materiałów w danym okresie,
- część lub całość odpisów aktualizujących wartość materiałów,
natomiast po stronie Ma:
- kredytowe odchylenia powstałe w momencie objęcia zapasu materiałów ewidencją,
- rozliczone odchylenia debetowe przypadające na rozchód materiałów w danym okresie,
- odpisy aktualizujące z tytułu utraty wartości (obniżające wartość zapasu materiałów).
Konto „Odchylenia od cen ewidencyjnych materiałów” może wykazywać na dzień bilansowy dwa salda: debetowe i kredytowe. Salda te nie podlegają wykazaniu w bilansie, ale korygują wartość zapasów materiałów do poziomu rzeczywistych cen zakupu lub nabycia.
Ewidencja szczegółowa do konta „Odchylenia od cen ewidencyjnych materiałów” powinna być prowadzona dla każdej wyodrębnionej w księgach grupy zapasów materiałów, w tym według tytułów (przyczyn) powstania odchyleń. Powinna być także prowadzona w sposób pozwalający na ustalenie, co najmniej na dzień bilansowy, kwot debetowych i kredytowych odchyleń od cen ewidencyjnych, korygujących wartość grup zapasów materiałów w cenach ewidencyjnych do wartości według rzeczywistych cen zakupu lub nabycia.
WERONIKA CHMIELEWSKA
