Przedsiębiorca będący podatnikiem VAT, który otrzymał fakturę wystawioną przez osobę nieuprawnioną lub nieistniejącą, nie ma prawa do obniżenia podatku należnego o podatek naliczony.

Faktury VAT potwierdzają dokonanie transakcji, są podstawą ewidencji zdarzenia gospodarczego oraz stanowią podstawę dla nabywcy towaru lub usługi do odliczenia podatku naliczonego. Prawo do odliczenia podatku naliczonego jest przywilejem podatników, który pozwala na obniżenie VAT należnego, czyli tego, który trzeba wpłacić do urzędu skarbowego.
Odliczalność podatku
Przepisy ustawy o VAT zawierają ogólną zasadę, zgodnie z którą w zakresie, w jakim towary i usługi są wykorzystywane do wykonywania czynności opodatkowanych, podatnikowi VAT przysługuje prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego. Co do zasady, kwotę podatku naliczonego stanowi suma kwot podatku określonych w fakturach otrzymanych przez podatnika:
  • z tytułu nabycia towarów i usług,
  • potwierdzających dokonanie przedpłaty (zaliczki, zadatku, raty), jeżeli wiązały się one z powstaniem obowiązku podatkowego,
  • od komitenta z tytułu dostawy towarów będącej przedmiotem umowy komisu.
Zakaz odliczenia
Jednak nie stanowią podstawy do obniżenia podatku należnego oraz zwrotu różnicy podatku lub zwrotu podatku naliczonego faktury i dokumenty celne, w przypadku gdy: sprzedaż została udokumentowana fakturami lub fakturami korygującymi:
  • wystawionymi przez podmiot nieistniejący lub nieuprawniony do wystawiania faktur lub faktur korygujących,
  • w których kwota podatku wykazana na oryginale faktury lub faktury korygującej jest różna od kwoty wykazanej na kopii.
Z odliczenia nie skorzysta też podatnik, gdy transakcja udokumentowana fakturą nie podlega opodatkowaniu, jest zwolniona od podatku - a kwota wykazana w fakturze nie została uregulowana. Zakaz obniżenia podatku należnego dotyczy również sytuacji, gdy wystawiono więcej niż jedną fakturę dokumentującą tę samą sprzedaż oraz wystawione faktury, faktury korygujące lub dokumenty celne:
  • stwierdzają czynności, które nie zostały dokonane - w części dotyczącej tych czynności,
  • podają kwoty niezgodne z rzeczywistością,
  • potwierdzają czynności, do których mają zastosowanie przepisy art. 58 i 83 kodeksu cywilnego - w części dotyczącej tych czynności.
Nie są to wszystkie przypadki, gdy podatnik pomimo otrzymania faktury VAT nie skorzysta z odliczenia. Nie ma on prawa do odliczenia, gdy faktury, faktury korygujące wystawione przez nabywcę zgodnie z odrębnymi przepisami nie zostały zaakceptowane przez sprzedającego, a także gdy zaświadczenie dotyczące spełnienia wymagań dla pojazdów samochodowych, które korzystają z pełnego odliczenia VAT, zawiera informacje niezgodne ze stanem faktycznym.
Ze wskazanych przepisów wynika, że prawo do obniżenia podatku należnego dotyczy podatku naliczonego przy nabyciu towarów i usług. Jeżeli przykładowo odbiorca faktury nie nabył towaru (usługi), a tak się dzieje przy otrzymaniu faktury stwierdzającej sprzedaż, która w rzeczywistości nie nastąpiła, nie można odliczyć podatku naliczonego wykazanego w tej fakturze. Faktura, która nie dokumentuje rzeczywistej sprzedaży, nie dokumentując legalnego (zgodnego z prawem) obrotu, jest bezskuteczna prawnie i w związku z tym nie może wywołać żadnych skutków podatkowych u jej wystawcy ani odbiorcy. Takie wnioski wynikają m.in. z wyroku NSA z 27 kwietnia 2000 r. (sygn. akt I SA/Łd 237/98; niepublikowany) oraz uchwały 7 sędziów z 22 kwietnia 2002 r. (sygn. akt FPS 2 /02; publikowana w ONSA z 2002 r. nr 4, poz. 136).
Transakcje niewykonane
Prowadzenie działalności gospodarczej to nie tylko ryzyko związane z tym, że przedsiębiorca otrzyma fakturę wystawioną przez nieuprawniony podmiot. Mogą również zdarzyć się sytuacje, że podatnik wystawi fakturę, która będzie potwierdzeniem transakcji, która nigdy nie doszła do skutku. W takim przypadku powstaje pytanie, czy należy wystawiać fakturę korygującą? Odpowiedź na nie można znaleźć m.in. w piśmie naczelnika Pierwszego Mazowieckiego Urzędu Skarbowego z 19 stycznia 2006 r. (nr 1471/NUR1/443-530/05/AP), w którym wyjaśniono, że jeżeli podatnik dysponuje dokumentami potwierdzającymi fakt, że transakcja nie doszła do skutku oraz faktura nie została wprowadzona do obrotu prawnego, to nie ma obowiązku wystawienia faktury korygującej i ma możliwość skorygowania kwoty podatku należnego w miesiącu wykazania tej sprzedaży w deklaracji VAT-7 na podstawie posiadanej dokumentacji. W przeciwnym przypadku podatnik będzie zobowiązany do zapłaty podatku wykazanego na fakturze.
Faktury fikcyjne
Znamy już konsekwencje wystawienia faktury przez osobę nieuprawnioną oraz sposób rozliczenia faktur potwierdzających transakcje, które nigdy nie doszły do skutku. Mogą jednak zdarzyć się również przypadki, że przedsiębiorca otrzyma sfałszowaną fakturę, nie będzie miał tego świadomości i dokona wszystkich rozliczeń VAT w taki sposób, jakby faktura była prawidłowa.
Analizując ten przypadek, trzeba podkreślić, że w podatku od towarów i usług podstawą opodatkowania jest obrót, którym jest kwota należna z tytułu sprzedaży, pomniejszona o kwotę należnego podatku, obejmująca całość świadczenia od nabywcy. Skoro sfałszowane faktury nie dokumentują sprzedaży lub usługi, tym samym nie generują obrotu, w związku z czym nie powinny być uwzględnione w rozliczeniu podatkowym z tytułu podatku od towarów i usług. Jednak jeśli przedsiębiorca dokonał takich rozliczeń, to nastąpiło zadeklarowanie podatku nienależnego. Podatek ten może zostać zwrócony w drodze stwierdzenia nadpłaty, o ile został on wpłacony na konto urzędu skarbowego.
PRZYKŁAD
CZY MOŻNA ANULOWAĆ FAKTURĘ VAT
Podatnik wystawił oraz przesłał kontrahentowi faktury VAT za usługi telekomunikacyjne. Podatek należny wynikający z tych faktur odprowadził w terminie do urzędu skarbowego. Po miesiącu kontrahent odesłał faktury wystawione niezgodnie z zapisami umowy zawartej pomiędzy stronami, ponieważ usługa nie została faktycznie wykonana. Powstaje wątpliwość, czy podatnik powinien anulować wystawione faktury.
Ani przepisy ustawy o VAT ani rozporządzenia wykonawcze do tej ustawy nie regulują kwestii dotyczącej anulowania wystawionych faktur. Jednak w praktyce, w przypadku gdy wystawiona faktura VAT nie została jeszcze wprowadzona do obrotu prawnego, uznaje się, że nie ma konieczności poprawiania błędów poprzez wystawienie faktury korygującej, ale dopuszczalne jest anulowanie faktury, sprowadzające się do przekreślenia oryginału i kopii faktury oraz dokonaniu na nich adnotacji uniemożliwiających ich powtórne wykorzystanie. W związku z tym, skoro podatnik posiada zarówno oryginały, jak i kopie faktur, to nie ma obowiązku wystawienia faktury korygującej i ma możliwość skorygowania kwoty podatku należnego w miesiącu wykazania tej sprzedaży w deklaracji VAT-7 na podstawie anulowanych faktur.
CO STWIERDZA WYSTAWIONA FAKTURA
Podatnicy VAT są zobowiązani wystawić fakturę stwierdzającą w szczególności dokonanie sprzedaży, datę dokonania sprzedaży, cenę jednostkową bez podatku, podstawę opodatkowania, stawkę i kwotę podatku, kwotę należności oraz dane dotyczące podatnika i nabywcy.
Ewa Matyszewska
ewa.matyszewska@infor.pl
PODSTAWA PRAWNA
■ Art. 88 ust. 3a-3b ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U. nr 54, poz. 535 z późn. zm.).