Dotychczas instytucje finansowe, stosując zwolnienie z VAT, postępowały zgodnie z metodą kasową. Teraz z momentem dobrowolnego przejścia na opodatkowanie usług finansowych:
  • część z nich będą nadal rozliczać według metody kasowej, stosując zwolnienie z VAT - będą to usługi na rzecz osób niebędących podatnikami VAT, ponieważ w tym zakresie nie ma możliwości rezygnacji ze zwolnienia z VAT,
  • usługi świadczone na rzecz podatników VAT będą rozliczać według stawki 23 proc., rozpoznając moment powstania obowiązku podatkowego na zasadach ogólnych.
Ale zwolnienie z VAT może pojawiać się w JPK_V7 jeszcze długo po przejściu podatnika na opodatkowanie usług finansowych. Problemy pojawią się także, gdy w umowie postanowiono, że odsetki są płatne np. raz na pół roku, a w tym czasie podatnik świadczący usługi finansowe wybierze dobrowolne opodatkowanie.
- Stanowisko MF może więc dla wielu instytucji finansowych oznaczać konieczność odpowiedniego dostosowania oprogramowania - zwraca uwagę Dorota Kosacka, doradca podatkowy z DBO Polska sp. z o.o.

Od 2022 r.

Przypomnijmy, że możliwość rezygnacji ze zwolnienia usług finansowych pojawiła się 1 stycznia br. Wprowadziła ją nowelizacja zwana potocznie Polskim Ładem (Dz.U. z 2021 r. poz. 2105 ze zm.). W art. 43 ustawy o VAT dodano ust. 22-24, zgodnie z którymi podatnik może zrezygnować ze zwolnienia usług, o których mowa w ust. 1 pkt 7, 12 i 38-41, świadczonych na rzecz podatników, i wybrać ich opodatkowanie. Jeżeli chciałby ponownie skorzystać ze zwolnienia z VAT tych usług, to może to zrobić nie wcześniej niż po upływie dwóch lat.
Zwolnienie z VAT może pojawiać się w JPK_V7 jeszcze długo po przejściu podatnika na opodatkowanie usług finansowych. Wystarczy, że dłużnik będzie zwlekał z zapłatą odsetek od starej umowy pożyczki lub kredytu
To nowość i dlatego do tej pory nie ukształtowało się żadne orzecznictwo ani wykładnia dotyczące momentu wykonania usług finansowych. Dotychczas nie budziło to wątpliwości - obowiązek podatkowy powstawał na zasadach kasowych. Natomiast odpowiedź MF udzielona naszej redakcji spowoduje - zdaniem Doroty Kosackiej - że pojawi się wiele kolejnych pytań.

Odsetki cyklicznie

Stosunkowo prosta jest sytuacja, gdy odsetki od umowy pożyczki lub kredytu są spłacane co miesiąc lub co kwartał. W tym wypadku obowiązek podatkowy powstaje z końcem każdego okresu rozliczeniowego, zgodnie z art. 19a ust. 3 ustawy o VAT.
Przepis ten mówi, że usługę, dla której ustalane są następujące po sobie terminy płatności lub rozliczeń, uznaje się za wykonaną z upływem każdego okresu, do którego odnoszą się te płatności lub rozliczenia, aż do momentu zakończenia świadczenia tej usługi. Usługę świadczoną w sposób ciągły przez okres dłuższy niż rok, dla której w związku z jej świadczeniem w danym roku nie upływają terminy płatności lub rozliczeń, uznaje się za wykonaną z upływem każdego roku podatkowego, do momentu zakończenia świadczenia tej usługi.

Na zakończenie umowy

Problem może powstać natomiast, gdy obie strony postanowią, że odsetki od pożyczki są spłacane dopiero na koniec trwania umowy. W tym wypadku nie mamy następujących po sobie terminów płatności ani rozliczeń, nie można więc przyjąć, że obowiązek powstaje z upływem każdego okresu, do którego odnoszą się te płatności lub rozliczenia.
Czy należy zatem uznać, że w takiej sytuacji usługa jest wykonana na samym jej początku, w momencie udostępnienia kwoty pożyczki?
- Nie jest to możliwe, jeżeli oprocentowanie ma być zmienne, bo w tym wypadku w momencie udostępnienia kwoty pożyczki nie będziemy znali jeszcze wysokości wynagrodzenia - zauważa Dorota Kosacka.
Pozostaje przyjąć, że w takiej sytuacji usługa będzie wykonana z upływem każdego roku podatkowego, do momentu zakończenia świadczenia tej usługi, zgodnie ze zdaniem drugim art. 19a ust. 3 ustawy o VAT.
Jak wiele jest takich umów? Ekspertka przyznaje, że instytucje finansowe, takie jak banki czy firmy pożyczkowe, z reguły takich umów nie zawierają.
- Zdarzają się one natomiast w relacjach między innymi podmiotami gospodarczymi, które sporadycznie udzielają pożyczek, w tym np. pomiędzy podmiotami powiązanymi, które wzajemnie się finansują. Często udzielają one sobie pożyczek na okres roku, półtora i ustalają między sobą, że oprocentowanie będzie uiszczone w momencie spłaty pożyczki - mówi.
Ulga "pałacyk plus". Karuzele w obrocie zabytkami wciąż jeszcze możliwe
Ulga "pałacyk plus". Karuzele w obrocie zabytkami wciąż jeszcze możliwe

Zobacz również
Czy tego rodzaju pożyczki nie są jednak na tyle sporadyczne, że wątpliwe jest, by udzielający ich faktycznie rezygnowali ze zwolnienia z VAT?
- Decyzja o wyborze dobrowolnego opodatkowania nie odnosi się do jednej, lecz do wszystkich usług finansowych świadczonych na rzecz podatników przez dany podmiot. Tak więc sporadyczna pożyczka na rzecz innego podmiotu może być opodatkowana tak jak wszystkie pozostałe usługi finansowe świadczone przez ten podmiot - odpowiada Dorota Kosacka.
W jej opinii najlepszym rozwiązaniem prawnym byłoby przyjąć, że moment opodatkowania usług finansowych określa się według metody kasowej, a nie zasad ogólnych. Jest to - jak argumentuje ekspertka - uzasadnione specyfiką tych usług, które zdecydowanie różnią się od innych świadczeń, takich jak budowlane czy fryzjerskie.
Ministerstwo Finansów uważa jednak, że w świetle obecnych przepisów zastosowanie mają zasady ogólne (patrz: ramka).

Kiedy zwolnienie, kiedy VAT

Z odpowiedzi MF wynika także, że ta część usługi finansowej, która zostanie wykonana przez podatnika przed przejściem ze zwolnienia z VAT na opodatkowanie, będzie opodatkowana według dotychczasowej wysokości. To oznacza, że do tej części wynagrodzenia (naliczonego w postaci oprocentowania) będzie miało zastosowanie zwolnienie z VAT.
Natomiast część usługi wykonana po rezygnacji ze zwolnienia z VAT będzie objęta już stawką 23 proc. - instruuje resort, wskazując m.in. na art. 41 ust. 14c ustawy o VAT. Zgodnie z tym przepisem w przypadku czynności, dla której ustalane są następujące po sobie terminy płatności lub rozliczeń, a okres, do którego się odnoszą te płatności lub rozliczenia, obejmuje dzień zmiany stawki podatku, czynność uznaje się za wykonaną:
  • w dniu poprzedzającym dzień zmiany stawki podatku - w zakresie jej części wykonywanej do dnia poprzedzającego dzień zmiany stawki podatku;
  • z upływem tego okresu - w zakresie jej części wykonywanej od dnia zmiany stawki podatku.
Należy zwrócić uwagę, że decydujący nie jest tu moment otrzymania wynagrodzenia, lecz moment wykonania części usługi, której to wynagrodzenie dotyczy. - Nie jest więc tak, że z chwilą, gdy dany podmiot świadczący usługi finansowe przejdzie na ich opodatkowanie, każde otrzymane przez niego wynagrodzenie będzie już z 23 proc. VAT - podkreśla Dorota Kosacka.

Zaległe płatności

Ekspertka wyjaśnia, że zwolnienie z VAT może pojawiać się w JPK_V7 jeszcze długo po przejściu podatnika na opodatkowanie usług finansowych. Jak to możliwe?
- Wystarczy, że odsetki od pożyczki lub kredytu będą należne np. za okres sprzed roku, ale dłużnik będzie zwlekał z ich zapłatą. Jeżeli po roku bądź dwóch w końcu je uiści, nadal będą one zwolnione z podatku, bo będą dotyczyć części usługi wykonywanej do dnia poprzedzającego dzień rezygnacji ze zwolnienia z VAT przez podmiot, który udzielił pożyczki lub kredytu - wyjaśnia ekspertka.

Wybór w trakcie umowy

Problem może pojawić się również w sytuacji, gdy strony umowy postanowiły, iż odsetki są płatne np. raz na pół roku, ale w tym czasie podatnik świadczący usługi finansowe wybierze dobrowolne opodatkowanie i tym samym przejdzie z metody kasowej na ogólne zasady ustalania momentu powstania obowiązku podatkowego. To by oznaczało, że podatnik otrzyma w tym samym momencie część wynagrodzenia (odsetek) jeszcze ze zwolnieniem z VAT, a część już ze stawką 23 proc.
- I co ciekawsze - podkreśla ekspertka - dla każdej z obu tych części wynagrodzenia inna będzie nie tylko stawka podatkowa, lecz także moment powstania obowiązku podatkowego w VAT.

Lepiej pytać i przemyśleć

Udzielając odpowiedzi na nasze pytania, Ministerstwo Finansów zastrzegło, że każdy przypadek „wymaga indywidualnej analizy w oparciu o postanowienia zawieranych umów”.
Dlatego eksperci radzą podatnikom, którzy obecnie rozważają rezygnację ze zwolnienia z VAT usług finansowych, by dokładnie przeanalizowali, która część świadczonych przez nich usług będzie opodatkowana jak dotychczas (czyli zwolniona z VAT w momencie otrzymania wynagrodzenia), a która będzie już objęta nowymi zasadami i w jakim momencie w przypadku tych drugich należy rozpoznać obowiązek podatkowy.
- Dobrze wystąpić w tym celu o interpretację indywidualną, a do czasu jej otrzymania w wątpliwych przypadkach nie podejmować żadnych decyzji w tym zakresie - zaleca Dorota Kosacka. ©℗
Odpowiedź MF na pytania DGP
W którym momencie powstaje obowiązek podatkowy przy dobrowolnej rezygnacji ze zwolnienia z VAT dla usług finansowych? Czy obowiązuje tu metoda kasowa, czy zasady ogólne? (Zasady ogólne mogą być kłopotliwe przy ustalaniu obowiązku podatkowego w sytuacji, gdy wynagrodzenie za usługi finansowe jest pobierane w postaci oprocentowania).
W przypadku rezygnacji ze zwolnienia z VAT usług finansowych (zgodnie z art. 43 ust. 22-24 ustawy o VAT) obowiązek podatkowy powstaje zgodnie z ogólnymi zasadami. W zależności od rodzaju usługi i zawartej umowy może to być przykładowo moment wykonania usługi, upływ określonego okresu, do którego odnoszą się płatności/rozliczenia, lub moment otrzymania całości lub części zapłaty (wynagrodzenia) przed wykonaniem usługi. Metoda kasowa wymieniona w art. 19a ust. 5 pkt 1 lit. e ustawy o VAT ma zastosowanie wyłącznie do usług finansowych, których świadczenie jest zwolnione od VAT na mocy art. 43 ust. 1 pkt 37-41 ustawy o VAT.
Jaka obowiązuje stawka VAT, jeżeli po rezygnacji ze zwolnienia z VAT przez podmiot świadczący usługi finansowe kontynuowana jest (jeszcze trwa) zawarta wcześniej (w czasie obowiązywania zwolnienia) umowa na te usługi i wypłacane jest wynagrodzenie w postaci oprocentowania? Z przepisów przejściowych wynikałoby, że w takiej sytuacji ma zastosowanie dotychczasowa stawka VAT, czyli w tym wypadku - zwolnienie z VAT. Czy tak jest w istocie?
Usługi podlegają opodatkowaniu stawką VAT obowiązującą co do zasady w momencie wykonania usługi. Moment wykonania usługi oraz dodatkowe zasady określające wysokość opodatkowania w tzw. okresie przejściowym po zmianie stawek VAT regulują przepisy m.in. art. 19a ust. 2, 3, 4a oraz art. 41 ust. 14a-14h ustawy o VAT. W szczególności w przypadku tzw. usług ciągłych zastosowanie znajdą przepisy art. 19a ust. 3, art. 41 ust. 14c-14d oraz ust. 14f ustawy o VAT. Generalnie wykonana przed zmianą stawki VAT część usługi oraz otrzymane wynagrodzenie zostaną opodatkowane według dotychczasowej wysokości (w przypadku usług finansowych zastosowanie będzie miało zwolnienie). Natomiast część usługi oraz wynagrodzenie otrzymane po zmianie stawki VAT będą zasadniczo opodatkowane nową, zmienioną stawką podatku. Należy przy tym zastrzec, że każdy przypadek wymaga indywidualnej analizy w oparciu o postanowienia zawieranych umów. ©℗