Unijni oszuści są nadal o krok przed fiskusem [RAPORT]

W 2024 r. wzrosła w porównaniu do lat ubiegłych kwota podatku od towarów i usług wyłudzonego przez przestępców w transakcjach transgranicznych. Tak wynika z najnowszego raportu Prokuratury Europejskiej.

Przypomnijmy, że Prokuratura Europejska (ang. European Public Prosecutor's Office, w skrócie EPPO) zajmuje się transgranicznymi oszustwami w zakresie VAT, gdy całkowita szkoda wynosi co najmniej 10 mln euro.

Z raportu wynika, że wartość wyłudzonej daniny stanowiła ponad połowę wartości wszystkich oszustw, którymi pod koniec 2024 r. zajmowali się unijni prokuratorzy. Na 31 grudnia 2024 r. prowadzili oni we wszystkich sprawach 2666 śledztw (wzrost o 38 proc. w relacji rok do roku), a szacowana wartość oszustw wynosiła 24,8 mld euro. Z tego w sprawie transgranicznych wyłudzeń VAT było 488 śledztw, a szacowana wartość oszustw w tym zakresie to aż 13,15 mld euro (rok wcześniej było to 11,5 mld euro).

Niektórych oszustw dopuściły się zorganizowane grupy przestępcze działające w różnych krajach Unii Europejskiej, a często i poza nią. W raporcie pada więc pytanie, jak to możliwe, że zorganizowane grupy przestępcze są w stanie wyłudzać VAT na tak dużą skalę, mimo wdrażanych strategii zwalczania oszustw podatkowych, coraz skuteczniejszych kontroli i zwiększenia zakresu sprawozdawczości.

Zaniechania i brak determinacji

- W moim przekonaniu przyczyną są wieloletnie zaniechania legislacyjne w Unii Europejskiej – komentuje Daniel Więckowski, partner w LTCA. Zwraca uwagę, że od dawna wiadomo o wadach systemu rozliczeń VAT od transakcji wewnątrzwspólnotowych, o tym, że daje on asumpt do wyłudzenia podatku.

Ekspert przypomina, że obecny system miał być tymczasowy, a funkcjonuje od ponad 30 lat.

- Kolejne próby jego zreformowania albo przepadają z uwagi na brak kompromisu między państwami, albo - tak jak pakiet VIDA - wejdą co prawda w życie, ale za dobrych kilka lat. A przestępcy działają tu i teraz – mówi Daniel Więckowski.

Tomasz Michalik, partner w MDDP, dodaje do tego brak zdecydowanych działań w celu maksymalnie szybkiej harmonizacji obowiązków związanych z elektronicznym fakturowaniem i raportowaniem w czasie rzeczywistym.

- W istocie mamy do czynienia z defragmentacją systemu; państwa członkowskie wprowadzają zróżnicowane formy raportowania, tworząc znakomite warunki do działania profesjonalnych oszustów, którzy sprawnie wykorzystują te różnice rozwiązań dla swojej transgranicznej działalności – mówi ekspert.

Dodaje, że winę za brak efektywnych zmian systemowych ponoszą najczęściej same państwa członkowskie. - Nie potrafią się porozumieć między sobą i w praktyce są w stanie zaakceptować straty we wpływach podatkowych, byle tylko nie dopuścić do domniemanego ograniczenia własnej suwerenności - zauważa Tomasz Michalik.

Zorganizowana przestępczość…

Z raportu Prokuratury Europejskiej wynika, że za najpoważniejszymi transgranicznymi wyłudzeniami stoją zorganizowane grupy przestępcze, także mafijne lub terrorystyczne, które często chcą w ten sposób „wyprać” brudne pieniądze. Droga do celu jest podobna jak w poprzednich latach. Tworzone są tzw. karuzele spółek (od kilku do kilkudziesięciu), które zachęcają uczciwe podmioty do handlu, proponując im atrakcyjną cenę zakupu. Sprzedający nie ma jednak zamiaru odprowadzić VAT należnego do budżetu, a inne spółki w karuzeli wnioskują o zwrot podatku naliczonego.

… coraz częściej w internecie

Coraz częściej – jak wynika z raportu – wykorzystywany jest do tego celu handel w sieci. Przestępcy tworzą fikcyjne sklepy internetowe i za ich pośrednictwem sprzedają towar konsumentom. Potem znikają bez odprowadzenia należnego VAT do urzędu skarbowego.

Wyłudzenia VAT dotyczą głównie sprzedaży: telefonów komórkowych, słuchawek, twardych dysków, używanych samochodów, złota, artykułów luksusowych, paliwa, polimerów, towarów konsumpcyjnych codziennego użytku, licencji na oprogramowanie.

Procedura 42

Nadal też podatek jest wyłudzany przy zastosowaniu procedury celnej 42, która pozwala zapłacić VAT od importu nie w kraju, do którego towar przyjeżdża spoza UE, tylko w kraju, do którego ostatecznie trafia (a więc gdzie jest ostateczny jego odbiorca).

W rzeczywistości w kraju przeznaczenia podatek nie jest płacony, bo towar znika w tamtejszych magazynach. Potem jest oferowany do sprzedaży, ale już jako tańszy, bo nie obciążony podatkiem na wcześniejszym etapie.

Co się zmieni

Komisja Europejska od dawna wie o transgranicznych oszustwach podatkowych i próbuje z nimi walczyć. Są efekty tej walki, ale sami przestępcy też się uczą i działają coraz sprawniej.

Problem jest więc systemowy. Miało go rozwiązać przemodelowanie systemu rozliczeń VAT. Zmiana miała polegać na tym, że podatek płaciłby dostawca, a nie nabywca. Dziś jest na odwrót; dostawca stosuje zerowy VAT (po spełnieniu obowiązków dokumentacyjnych), a podatek płaci nabywca (według stawki obowiązującej w jego kraju).

Reforma nie zyskała jednak aprobaty i zniknęła z unijnej agendy. W zamian wejdzie w życie tzw. pakiet VAT w erze cyfrowej (VAT in the Digital Age – ViDA), który czeka już tylko na opublikowanie w Dzienniku Urzędowym UE.

To oznacza, że od lipca 2028 r. w całej UE obowiązywać będą jednolite zasady rejestracji dla celów VAT, a przedsiębiorcy rozliczą podatek od poszczególnych transakcji transgranicznych za pomocą funkcjonującego już elektronicznego punktu obsługi – OSS.

Od lipca 2030 r. firmy będą wystawiać elektroniczne faktury według wspólnego standardu, a fiskus z poszczególnych państw wymieni się gromadzonymi w ten sposób informacjami.

Od 2035 r. elektroniczne fakturowanie będzie obowiązkowe również dla transakcji krajowych (w naszym kraju wcześniej powinien już obowiązywać Krajowy System e-Faktur).

Wraz z pojawieniem się obowiązku e-fakturowania powstanie centralna unijna baza transakcji, która zastąpi wyszukiwarkę VIES.

Wcześniej bo od lipca 2028 r. operatorzy platform internetowych będą mogli, a od 2030 r. będą musieli pobierać i wpłacać VAT od usługi jako tzw. uznani dostawcy. Poszczególne kraje będą mogły wykluczać z tego rozwiązania małe i średnie firmy.

Zagrożeniem nie tylko VAT

Grupy przestępcze nie poprzestają jednak na wyłudzeniach VAT. Szczególnie alarmujące okazały się wyłudzenia środków z unijnego funduszu odbudowy po pandemii Covid 19 (NEXT Generation EU). W 2024 r. dotyczyło ich ponad 300 aktywnych dochodzeń. Straty szacowano na ponad 2,8 mld euro (wzrost o 25 proc.).

Liczby niepokoją

Z raportu wynika, że w sumie w 2024 r. Prokuratura Europejska wszczęła ponad 1,5 tys. nowych dochodzeń (wzrost o prawie 10 proc. w relacji rok do roku), a szacowane z tego powodu straty przekroczyły 13 mld euro.

Rozpatrzyła w tym czasie 6547 zgłoszeń przestępstw, złożonych głównie przez osoby fizyczne, w tym 291 przez Polaków (co daje nam trzecie miejsce w UE).

Do sądu wniesionych zostało 205 aktów oskarżenia (o 47 proc. więcej niż w 2023 r.). W związku z podejrzeniem popełnienia przestępstwa zamrożono aktywa na kwotę 849 mln euro.

Statystyki niepokoją autorów raportu.

- Kilka lat temu ogólne oczekiwanie było takie, że EPPO nie będzie miała wiele do zrobienia. Została zaprojektowana jako mała instytucja do zajmowania się tym, co powszechnie uważano za „niszową” przestępczość. Po ponad trzech latach działalności, oczekiwania te muszą być zweryfikowane, czyli dostosowane do rzeczywistości – podsumowała europejska prokurator generalna, Laura Kövesi.

Zarzuciła też instytucjom unijnym, że EPPO, podobnie jak Europol, nie są odpowiednio wyposażone, a w krajach unijnych brak jest wyspecjalizowanych śledczych z policji i administracji podatkowych lub celnych, którzy mogliby wspierać działania obu instytucji.