Zawarcie małżeństwa powodujące w przypadku braku odmiennej regulacji powstanie wspólności majątkowej wiąże się z potencjalnym ryzykiem odpowiedzialności za zobowiązania finansowe zaciągnięte przez współmałżonka.
- Zgoda współmałżonka na zaciągnięcie zobowiązania
- Brak zgody współmałżonka a egzekucja
- Odpowiedzialność współmałżonka za „chwilówkę”
- Wyłączenie odpowiedzialności wobec osób trzecich
- Odpowiedzialność za długi powstałe przez prowadzenie biznesu
Najpewniejszym sposobem na uniknięcie odpowiedzialności za takie długi jest ustanowienie rozdzielności majątkowej a w przypadku braku porozumienia między małżonkami ustanowienie przymusowej rozdzielności majątkowej przez sąd w sytuacji, gdy np. jedna ze stron w sposób celowy roztrwania wspólny majątek. Niemniej jednak istnieją również sytuacje, w których małżonek będący we wspólności majątkowej nie ponosi odpowiedzialności za długi współmałżonka.
Zgoda współmałżonka na zaciągnięcie zobowiązania
Kwestia egzekucji długu od współmałżonka zależy zasadniczo od tego, czy wyraził on uprzednio zgodę na zaciągnięcie zobowiązania. W takiej sytuacji to na wierzycielu spoczywa obowiązek wykazania, że małżonek wyraził zgodę na dokonanie określonej czynności prawnej takiej jak np. zakup nowego pojazdu. Z reguły wyrażenie takiej zgody następuje w formie pisemnej.
Brak zgody współmałżonka a egzekucja
W przypadku braku zgody współmałżonka na zaciągnięcie zobowiązania egzekucja może nastąpić jedynie z majątku osobistego tego małżonka, tj. z jego wynagrodzenia za pracę, innych dochodów, przedmiotów wchodzących w skład przedsiębiorstwa, a także korzyści uzyskanych z prawa autorskiego i praw pokrewnych (np. ochrona przed rozpowszechnianiem utworu). Wyjątkiem jest oczywiście sytuacja przewidziana w art. 30 § 1 KRO, zgodnie z którym oboje małżonkowie są odpowiedzialni solidarnie za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z nich w sprawach wynikających z zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny. To znaczy, że jeżeli jeden małżonek pożyczy pieniądze w celu zrobienia zakupów dla rodziny to jego współmałżonek będzie ponosił odpowiedzialność za powstały w ten sposób dług.
Odpowiedzialność współmałżonka za „chwilówkę”
Jeżeli natomiast małżonek zaciągnął takie zobowiązanie tj. wziął np. tzw. „chwilówkę”, gdyż uzależniony jest np. od hazardu czy alkoholu i właśnie dlatego wziął kredyt to wówczas odpowiadał będzie osobiście. Małżonek może wystąpić do sądu z żądaniem, aby ten uznał osobistą odpowiedzialność męża czy żony. Innymi słowy do przypisania osobistej odpowiedzialności musi zaistnieć ważny powód, za który może być uznane np. ubezwłasnowolnienie, separacja faktyczna, sądowa, podobnie jak inne działania małżonka istotnie zagrażające dobru rodziny czy interesom współmałżonka. Należy przy tym jednak zaznaczyć, że nie są to okoliczności uzasadniające osobistą odpowiedzialność małżonka z mocy prawa.
Wyłączenie odpowiedzialności wobec osób trzecich
Stosownie do treści art. 30 § 3 KRO możliwe jest wyłączenie odpowiedzialności solidarnej, jeżeli było ono wiadome osobom trzecim. Oznacza to, że sąsiad nie będzie mógł żądać zwrotu pożyczonych pieniędzy od żony, jeżeli wiedział, że mąż pożyczał od niego pieniądze w celu realizacji osobistych celów. Ciężar dowodowy w takim przypadku spoczywa na tej osobie, która na taką okoliczność się powołuje.
Odpowiedzialność za długi powstałe przez prowadzenie biznesu
Jeżeli jeden z małżonków prowadzi działalność gospodarczą to zasadniczo ponosi on osobistą odpowiedzialność za powstałe w związku z nią długi, co oznacza, że ewentualna egzekucja będzie mogła nastąpić z wynagrodzenia za pracę, innych dochodów, przedmiotów wchodzących w skład przedsiębiorstwa, a także korzyści uzyskanych z prawa autorskiego i praw pokrewnych. Szerzej uregulowana została ta kwestia na gruncie prawa podatkowego, gdzie zgodnie z art. 111 OP członek rodziny (w tym oczywiście małżonek) stale współdziałający z podatnikiem w wykonywaniu działalności gospodarczej lub osiągający z niej korzyści ponosi odpowiedzialność osobistą za zobowiązania podatkowe.
Czy komornik może zająć mieszkanie za długi współmałżonka?
Komornik ma prawo przeprowadzić egzekucję ze wspólnej nieruchomości np. mieszkania za długi współmałżonka. Warunkiem koniecznym jest jednak uzyskanie klauzuli wykonalności przeciwko drugiemu z małżonków, który jednak ma możliwość, aby sprzeciwić się zajęciu. W takiej sytuacji komornik ma obowiązek niezwłocznie zawiadomić wierzyciela, który w terminie tygodniowym powinien wystąpić o nadanie przeciwko małżonkowi dłużnika klauzuli wykonalności pod rygorem umorzenia egzekucji z zajętej nieruchomości.
Jak się bronić, gdy egzekucja jest w toku?
Poza wspomnianą powyżej możliwością sprzeciwu, dłużnikowi, a także mającemu interes prawny małżonkowi przysługuje prawo do złożenia skargi na czynności komornika w sytuacji, gdy ten dokonał określonych czynności z naruszeniem przepisów postępowania egzekucyjnego, w sposób nieprawidłowy lub gdy w ogóle ich nie dokonał, co ma miejsce np. gdy komornik zajął część wynagrodzenia za pracę nie podlegającą egzekucji (kwota netto minimalnego wynagrodzenia za pracę wynosząca obecnie 3055 zł). Zgodnie z uchwałą SN z dnia 5 października 2016 r. (Sygn. akt III CZP 41/15) małżonkowi dłużnika przysługuje również powództwo o zwolnienie rzeczy spod egzekucji, jeżeli zarzuca się naruszenie przepisów prawa materialnego, jeżeli zobowiązanie wygasło np. poprzez wcześniejszą spłatę, potrącenie czy przedawnienie.
Wniosek o przywrócenie terminu
Zdarza się również tak, że komornik informuje o wszczęciu egzekucji, podczas gdy dana osoba w ogóle nie zdaje sobie sprawy z tego, że został wobec niej wydany jakikolwiek nakaz zapłaty czy wyrok zaoczny, ponieważ sąd błędnie przyjął, że doręczenie było prawidłowe. W takiej sytuacji można złożyć do właściwego sądu wniosek o przywrócenie terminu, który może doprowadzić do umorzenia postępowania egzekucyjnego i zakwestionowania zasadności samego długu.
Podsumowanie
Powstała poprzez zawarcie małżeństwa wspólność majątkowa wiąże się z ryzykiem odpowiedzialności za długi współmałżonka. Z tego też względu warto rozważyć odmienne uregulowanie ustroju majątkowego i ustanowienie rozdzielności majątkowej czy rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków, jeżeli takiej odpowiedzialności chcemy uniknąć. Zasadniczo na zaciągnięcie zobowiązania wymagana jest zgoda współmałżonka, która uzasadnia odpowiedzialność solidarną małżonków i przeprowadzenie później egzekucji z majątku wspólnego. Wyjątkiem jest oczywiście sytuacja, w której jeden z małżonków zaciąga zobowiązanie w celu zaspokojenia zwykłych potrzeb rodziny, gdzie taka zgoda nie jest wymagana. Sąd na żądanie małżonka może również postanowić, że za zobowiązanie odpowiada tylko mąż lub żona, pod warunkiem, że zaistnieją ku temu ważne powody takie jak np. ubezwłasnowolnienie, separacja faktyczna, sądowa, a także inne zachowania poważnie zagrażające dobru rodziny lub interesom współmałżonka. Małżonek może bronić się przed egzekucją długów poprzez złożenie sprzeciwu, skargi na czynności komornika, pozwu przeciwegzekucyjnego czy ew. wniosku o przywrócenie terminu.