Polski fiskus jednym z najaktywniejszych pod względem liczby kontroli

W 2021 r. Polska uplasowała się na drugim miejscu wśród 58 państw pod względem liczby kontroli i czynności sprawdzających. W latach 2018–2021 była niekwestionowanym liderem w zakresie postępowań przygotowawczych wszczynanych w sprawach przestępstw i wykroczeń skarbowych.

Tak wynika ze statystyk załączonych do publikowanego co roku raportu Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) porównującego działania 58 administracji podatkowych, nie tylko w krajach należących do OECD (ona sama zrzesza obecnie 36 państw).

Statystyki dotyczą lat 2018–2021.

W tym czasie – jak pokazuje raport – wszystkie badane administracje podatkowe zebrały 13,4 bln euro podatku. Obsłużono ponad 900 mln podatników PIT i CIT, którzy ponad 450 mln razy kontaktowali się ze skarbówką osobiście, pocztą elektroniczną, telefonicznie lub w formie papierowej i aż ponad 2,3 mld razy za pośrednictwem kanałów internetowych.

Światowy fiskus w coraz większym stopniu wykorzystuje internet i dzięki temu ponad 85 proc. osób fizycznych oraz 95 proc. firm składało w tym czasie swoje zeznania roczne drogą elektroniczną.

Polska skarbówka aktywna

Z raportu wynika, że polska skarbówka co roku przeprowadza coraz więcej kontroli i czynności sprawdzających. W 2021 r. awansowała pod tym względem na drugie miejsce z liczbą ponad 2,2 mln przeprowadzonych kontroli i czynności sprawdzających. Więcej było tylko w Malezji (ponad 2,4 mln).

Niewątpliwie liczba ta w naszym kraju wzrosła (z niespełna 1,9 mln w 2018 r.), ale awans zawdzięczamy głównie malejącej pozycji niektórych innych państw, zwłaszcza Kanady, w której liczba kontroli i czynności sprawdzających zmalała z ponad 4 mln w 2018 r. do 1,1 mln w 2021 r.

– W moim przekonaniu Polska zawdzięcza swoją wysoką pozycję przede wszystkim rosnącej liczbie czynności sprawdzających, bo liczba kontroli podatkowych maleje przecież od lat – komentuje Przemysław Antas, radca prawny i partner w firmie doradczej Ontilo. Przypomina, że czynności sprawdzające są procedurą niesformalizowaną i łatwą do przeprowadzenia.

Zaobserwowana tendencja znajduje odzwierciedlenie również w innych statystykach, które publikowaliśmy już na łamach DGP (zob. m.in.: „Jedna kontrola to średnio 1,5 mln zł wykrytych nieprawidłowości”, DGP nr 94/2023). Mówił o niej także szef Krajowej Administracji Skarbowej Bartosz Zbaraszczuk w wywiadzie dla DGP („Docelowo chcemy zlikwidować kontrole podatkowe. Projekt jest w konsultacjach”, DGP nr 107/2023). „Chcemy ograniczać kontrole podatkowe na rzecz czynności sprawdzających i zwiększać liczbę kontroli prowadzonych przez urzędy celno-skarbowe” – zapowiedział wiceminister, mając na myśli projekt nowej ordynacji podatkowej (projekt ten nie został uchwalony w tej kadencji Sejmu).

…i dość efektywna

Jak na tle innych państw wygląda efektywność działań polskiego fiskusa? Tu o porównanie jest trudniej, bo kwoty doszacowanego dochodu (w tym sankcje i odsetki za zwłokę) po przeprowadzonych kontrolach i czynnościach sprawdzających zostały przedstawione w raporcie OECD w lokalnej walucie. Jeśli idzie o polską skarbówkę, to trend jest wyraźnie malejący. O ile w 2018 r. doszacowała ona prawie 18,9 mld zł, o tyle w 2021 r. już tylko ponad 14,3 mld zł.

– Mimo tych spadków trzeba jednak zauważyć, że od dłuższego już czasu polska skarbówka zajmuje stabilną, wysoką pozycję, jeśli chodzi o kwoty uzyskiwane z doszacowań po kontrolach i czynnościach sprawdzających. Stawia to nas na równi z Niemcami, Włochami, Francją i Hiszpanią – zwraca uwagę Tomasz Rolewicz, doradca podatkowy i partner w EY.

We wspomnianym artykule „Jedna kontrola to średnio 1,5 mln zł wykrytych nieprawidłowości” informowaliśmy, że w 2022 r. ustalenia pokontrolne urzędów celno-skarbowych wyniosły prawie 6,3 mld zł, w 2021 r. – ok. 5,7 mld zł, a w 2020 r. – 7,2 mld zł.

Z kolei urzędy skarbowe wykryły w 2022 r. w ramach kontroli podatkowych oraz czynności sprawdzających uszczuplenia na ponad 9 mld zł. Miały skuteczność na poziomie 97,1 proc., a więc lepszą niż UCS.

W VAT…

Raport OECD pokazuje kwoty doszacowań w podziale na poszczególne podatki. W Polsce kontrole i czynności sprawdzające przynoszą głównie efekty w zakresie VAT. Ale liczby maleją. O ile w 2018 r. na VAT przypadało ponad 16,1 mld zł spośród całości doszacowań (18,9 mld zł), o tyle w 2021 r. było to już ok. 8,8 mld zł na ponad 14,3 mld zł sumy doszacowań.

Zdaniem Tomasza Rolewicza spadek kwoty doszacowań w zakresie VAT jest rezultatem uszczelnienia systemu poboru tego podatku i szybkiej oraz konsekwentnej i sprawnej reakcji aparatu analityczno-kontrolnego fiskusa na wszelkie niezgodności w raportowaniu JPK.

– Wskutek tego wiele nieprawidłowości jest usuwanych przez podatników przez samodzielną korektę deklaracji, bez potrzeby inicjowania formalnych kontroli czy postępowania – mówi ekspert.

…PIT i CIT

Odwrotna tendencja wyłania się w zakresie w PIT. Z raportu wynika, że w 2018 r. kontrole i czynności sprawdzające przyniosły prawie 1,5 mld zł doszacowań, a w 2021 r. – ponad 4,1 mld zł.

– Moim zdaniem istotny wzrost w zakresie PIT wynika z przekierowania zainteresowania fiskusa na mniejszych (tzw. jednoosobowych) przedsiębiorców – uważa Tomasz Rolewicz.

Dane dotyczące CIT są dość stabilne. W 2018 r. kontrole i czynności sprawdzające przyniosły doszacowania CIT na ponad 1,2 mld zł, a w 2021 r. – na prawie 1,4 mld zł.

Liderzy w ściganiu

Raport przedstawia również statystyki dotyczące liczby postępowań przygotowawczych w sprawie wykroczeń i przestępstw podatkowych. Najprawdopodobniej dane dotyczące Polski dotyczą czynów zabronionych ściganych zarówno na podstawie kodeksu karnego skarbowego, jak i kodeksu karnego (przestępstwa fakturowe). Polska okazała się liderem tych statystyk. W 2018 r. KAS prowadziła 15 048 takich postępowań, rok później – 15 897, a w 2021 r. – 13 593. Drugie w zestawieniu są Niemcy, w których liczba wszczętych postępowań przygotowawczych w 2018 r. wyniosła 6333, a w 2021 r. – 5198.

– Wydaje się, że wysoka pozycja Polski jest tu wynikiem praktyki stosowanej często przez naszego fiskusa. Postępowania są wszczynane niemal automatycznie, i to nawet gdy podatnik ukarany po kontroli podatkowej mandatem za nierzetelność lub wadliwość ksiąg podatkowych skorygował swoją deklarację – mówi Przemysław Antas. ©℗