Zasady postępowania przy zaistnieniu nieterminowych rozliczeń między kontrahentami regulują przepisy ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych. Z przepisów tych wynika, że transakcją handlową jest umowa, której przedmiotem jest odpłatne dostarczanie towaru lub odpłatne świadczenie usług, jeżeli strony tej umowy zawierają ją w związku z wykonywaną przez siebie działalnością gospodarczą lub zawodową.
Z ustawy wynika, że jeżeli strony w umowie przewidziały termin zapłaty dłuższy niż 30 dni, wierzyciel może żądać odsetek ustawowych za okres począwszy od 31 dnia po spełnieniu swojego świadczenia niepieniężnego i doręczeniu dłużnikowi faktury lub rachunku - do dnia zapłaty, ale nie dłuższy niż do dnia wymagalności świadczenia pieniężnego. Jeśli zaś termin zapłaty nie został określony w umowie, wierzycielowi, bez wezwania, przysługują odsetki ustawowe za okres począwszy od 31 dnia po spełnieniu świadczenia niepieniężnego - do dnia zapłaty, ale nie dłuższy niż do dnia wymagalności świadczenia pieniężnego. Za dzień wymagalności świadczenia pieniężnego uważa się dzień określony w pisemnym wezwaniu dłużnika do zapłaty, w szczególności w doręczonej dłużnikowi fakturze lub rachunku.
Zapłata odsetek
Jeżeli dłużnik, w terminie określonym w umowie albo wezwaniu nie dokona zapłaty na rzecz wierzyciela, który spełnił określone w umowie świadczenie niepieniężne, wierzycielowi przysługują, bez odrębnego wezwania, odsetki w wysokości odsetek za zwłokę od zaległości podatkowych, chyba że strony uzgodniły wyższe odsetki, za okres od dnia wymagalności świadczenia pieniężnego do dnia zapłaty.
Jeżeli więc dłużnik nie dokona w terminie określonym w umowie lub wezwaniu do zapłaty (w tym także fakturze) zapłaty na rzecz wierzyciela, który świadczenie określone w umowie spełnił, może zostać zobowiązany do zapłaty odsetek w wysokości odsetek podatkowych, a nie odsetek ustawowych. Odsetki podatkowe wynoszą teraz 12 proc. w skali roku.
Koszty podatkowe
Nieterminowe płatności mają również określone konsekwencje podatkowe. Dotyczą one m.in. możliwości zaliczania określonych wydatków do kosztów podatkowych.
Kosztami uzyskania przychodów są koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów, z wyjątkiem kosztów wymienionych w art. 23 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Dla podatników rozliczających wydatki istotne znaczenie ma zatem przede wszystkim to, by pomiędzy przychodami a kosztami ich uzyskania zachodził związek przyczynowo-skutkowy tego typu, że koszt ma lub może mieć wpływ na osiągnięcie przychodu albo na zabezpieczenie źródła przychodów.
Określony wydatek może zostać zaliczony do kosztów tylko raz. Jednak nie każdy. W myśl art. 23 ust. 1 pkt 17 i pkt 20 ustawy o PIT nie uważa się za koszty uzyskania przychodu wierzytelności odpisanych jako przedawnione oraz wierzytelności odpisanych jako nieściągalne. Tego rodzaju wierzytelności podatnik nie będzie mógł zaliczyć do kosztów podatkowych. Kosztem uzyskania przychodu będą jednak te wierzytelności nieściągalne, które uprzednio na podstawie art. 14 ustawy o PIT zostały zarachowane jako przychody należne i których nieściągalność została uprawdopodobniona.
Umorzenie bez VAT
Opodatkowaniu VAT podlegają m.in. odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju. Aby więc dana czynność stanowiła przedmiot opodatkowania, muszą zostać spełnione przesłanki odpłatnej dostawy towarów lub odpłatnego świadczenia usług. Zgodnie z art. 8 ust. 1 ustawy o VAT przez świadczenie usług rozumie się każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów w rozumieniu art. 7 ustawy o VAT.
Usługi wymienione w klasyfikacjach wydanych na podstawie przepisów o statystyce publicznej są identyfikowane za pomocą tych klasyfikacji. Przez pojęcie usług rozumie się więc wszelkie czynności świadczone na rzecz jednostek gospodarczych prowadzących działalność o charakterze produkcyjnym nietworzące bezpośrednio nowych dóbr materialnych, usługi na rzecz produkcji, jak również wszelkie czynności świadczone na rzecz jednostek gospodarki narodowej oraz na rzecz ludności, przeznaczone dla celów konsumpcji zbiorowej i ogólnospołecznej.
Aby więc daną czynność uznać za usługę, musi być ona przeznaczona na rzecz produkcji lub dla celów konsumpcji. Umorzenie wierzytelności nie może być traktowane jako usługa, ponieważ nie spełnia żadnego z tych warunków. Usługą jest taka czynność, którą można uznać za transakcję, a opodatkowanym świadczeniem usług jest każda transakcja podatnika w ramach jego działalności gospodarczej, która nie została wymieniona jako dostawa towarów. Co więcej, świadczenie usług nie może mieć miejsca bez ustalenia konsumenta, czyli beneficjenta danej usługi.
Można zatem przyjąć, że umorzenie wierzytelności nie podlega VAT. Nie ma jednak w tym przypadku pewności. Zdarzają się interpretacje organów podatkowych, które prezentują odmienne stanowisko.
PRZYKŁAD
KIEDY ZOBOWIĄZANIE STANOWI PRZYCHÓD
Podatnicy powinni zaliczyć przedawnione zobowiązanie do przychodów. Obie ustawy podatkowe (zarówno PIT, jak i CIT) nakazują zaliczyć do przychodów wartość umorzonych lub przedawnionych zobowiązań. Zgodnie z art. 14 ust. 2 pkt 6 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych przychodem z działalności gospodarczej jest wartość umorzonych lub przedawnionych zobowiązań, w tym z tytułu zaciągniętych kredytów (pożyczek), z wyjątkiem umorzonych pożyczek z Funduszu Pracy. Do przychodów nie zalicza się jednak kwoty stanowiącej równowartość umorzonych zobowiązań, w tym także umorzonych pożyczek (kredytów), jeżeli umorzenie zobowiązań jest związane z postępowaniem upadłościowym z możliwością zawarcia układu w rozumieniu przepisów prawa upadłościowego i naprawczego.
KTO SKORZYSTA Z ULGI NA ZŁE DŁUGI
Ulga na złe długi umożliwia odliczenie VAT niezapłaconego przez kontrahenta podatnika. Można z niej jednak skorzystać po spełnieniu określonych przepisami warunków. Konieczne jest m.in., by:
  •  wierzytelności zostały uprzednio wykazane w deklaracji jako obrót opodatkowany i podatek należny,
  •  wierzyciel i dłużnik na dzień dokonania korekty są podatnikami zarejestrowanymi jako podatnicy VAT czynni,
  •  wierzytelności nie zostały uregulowane w jakiejkolwiek formie ani nie zostały zbyte,
  •  od daty wystawienia faktury, będącej podstawą do odpisania wierzytelności, nie upłynęło pięć lat, licząc od początku roku, w którym została wystawiona faktura,
  •  wierzyciel zawiadomił dłużnika o odpisaniu wierzytelności jako nieściągalnych, a dłużnik, w ciągu 28 dni od dnia otrzymania zawiadomienia nie uregulował należności w jakiejkolwiek formie.
ANNA WOJDA
anna.wojda@infor.pl
PODSTAWA PRAWNA
■ Art. 2-7 ustawy z dnia 12 czerwca 2003 r. o terminach zapłaty w transakcjach handlowych (Dz.U. nr 139, poz. 1323 z późn. zm.).
■ Art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U. nr 54, poz. 535 z późn. zm.).
■ Art. 23 ust. 1 pkt 17 i 20 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2000 r. nr 14, poz. 176 z późn. zm.).