Obowiązki komornika w VAT przy zajęciu wierzytelności za najem

Komornik sądowy prowadzi postępowanie egzekucyjne z wniosku wierzyciela X (sp. z o.o.) przeciwko dłużnikowi Y (sp. z o.o.). W przedmiotowym postępowaniu organ egzekucyjny zajął wierzytelności z tytułu najmu i dzierżawy, które przysługiwały dłużnikowi od firm A i B. Czy komornik po otrzymaniu kwoty potrąconej z tytułu zajęcia wierzytelności, przysługującej dłużnikowi o zapłatę faktury za najem i dzierżawę w 100 proc. przez firmy A i B (dłużników spółki Y), jest podatnikiem bądź płatnikiem VAT?

Opodatkowaniu VAT podlega odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju (art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o VAT). Przez dostawę towarów rozumie się przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel (art. 7 ust. 1 ustawy o VAT). Przy czym przez towary rozumie się rzeczy oraz ich części, a także wszelkie postacie energii (art. 2 pkt 6 ustawy o VAT). Z kolei przez świadczenie usług rozumie się każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów w rozumieniu art. 7 ustawy o VAT (art. 8 ust. 1 ustawy o VAT).

Kto jest podatnikiem…

Jednak nie każda czynność stanowiąca dostawę towarów lub świadczenie usług podlega opodatkowaniu VAT. Aby dana czynność była opodatkowana tym podatkiem, musi być wykonana przez podmiot, który w związku z jej wykonaniem jest podatnikiem VAT. Zgodnie z art. 15 ust. 1 ustawy o VAT podatnikami są osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne wykonujące samodzielnie działalność gospodarczą bez względu na cel lub rezultat takiej działalności. Działalność gospodarcza obejmuje wszelką działalność producentów, handlowców lub usługodawców, w tym podmiotów pozyskujących zasoby naturalne, oraz rolników, a także działalność osób wykonujących wolne zawody. Działalność gospodarcza obejmuje w szczególności czynności polegające na wykorzystywaniu towarów lub wartości niematerialnych i prawnych w sposób ciągły dla celów zarobkowych (art. 15 ust. 2 ustawy o VAT).

…a kto płatnikiem

Z kolei na podstawie art. 18 ustawy o VAT organy egzekucyjne określone w ustawie z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 479; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 2687) oraz komornicy sądowi wykonujący czynności egzekucyjne w rozumieniu przepisów ustawy z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1805; ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 403) są płatnikami podatku od dokonywanej w trybie egzekucji dostawy towarów będących własnością dłużnika lub posiadanych przez niego z naruszeniem obowiązujących przepisów. Artykuł 18 ustawy o VAT wprowadza na gruncie ustawy o VAT szczególną regulację, kiedy to należny podatek jest pobierany i odprowadzany do urzędu skarbowego przez płatnika, a nie przez podatnika. Płatnik pełni w tym przypadku rolę pośrednika pomiędzy podatnikiem a organem podatkowym, przekazując organowi środki pieniężne podatnika. Uzasadnione jest to charakterem odpłatnej dostawy następującej w ramach wykonywania czynności egzekucyjnych. Jeżeli bowiem dłużnik niesolidnie spłaca swoje zobowiązania i w celu wyegzekwowania należności wszczęto przeciwko niemu postępowanie egzekucyjne, to istnieją podstawy do uznania, że nie uiści również podatku należnego w związku z dostawą mającą miejsce w ramach egzekucji.

Ponadto – na podstawie art. 106c ustawy o VAT – faktury dokumentujące dostawę towarów, o której mowa w art. 18 ustawy o VAT, z tytułu której na dłużniku ciąży obowiązek podatkowy, wystawiają w imieniu i na rzecz dłużnika:

• organy egzekucyjne określone w ustawie z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji;
• komornicy sądowi wykonujący czynności egzekucyjne w rozumieniu przepisów kodeksu postępowania cywilnego.

Zatem komornik sądowy jest płatnikiem VAT od dostawy towaru dokonywanej w trybie egzekucji w przypadku, gdy wykonuje czynności egzekucyjne. Przez czynność egzekucyjną należy rozumieć każde formalne, oparte na przepisach procesowych działanie uprawnionego organu egzekucyjnego wywołujące skutek prawny dla prowadzonej egzekucji.

Należy podkreślić, że komornik sądowy dokonuje transakcji w imieniu podatnika-dłużnika. Biorąc pod uwagę status komornika sądowego – jako płatnika VAT obowiązanego do obliczenia i pobrania od podatnika podatku oraz wpłacenia go we właściwym terminie organowi podatkowemu od dostawy dokonywanej w trybie egzekucji towarów będących własnością dłużnika – należy stwierdzić, że komornik jest płatnikiem VAT tylko wówczas, gdy do rozliczenia VAT z tytułu sprzedaży byłby zobowiązany dłużnik. Ponadto należy podkreślić, że komornik sądowy jest zobowiązany do przestrzegania przepisów ustawy o VAT i do uwzględnienia w trakcie sprzedaży licytacyjnej towarów okoliczności decydujących o jej opodatkowaniu VAT.

Dostawa towarów vs świadczenie usług

Istota problemu w analizowanej sprawie sprowadza się do ustalenia, czy komornik – po otrzymaniu kwoty potrąconej z tytułu zajęcia wierzytelności przysługującej dłużnikowi o zapłatę faktury za najem i dzierżawę w 100 proc. przez firmy A i B (dłużników spółki Y) – jest podatnikiem bądź płatnikiem VAT.

Należy stwierdzić, że fakturę dokumentującą dokonanie sprzedaży wystawia podatnik, który tej sprzedaży dokonuje. Wyjątek stanowi tu m.in. ww. przypadek, o którym mowa w art. 18 ustawy o VAT, dotyczący dostawy towarów będących własnością dłużnika lub posiadanych przez niego z naruszeniem obowiązujących przepisów, wykonywanej w trybie egzekucji, gdzie płatnikami podatku od towarów i usług są organy egzekucyjne oraz komornicy sądowi. Przy czym fakturę w imieniu podatnika-dłużnika wystawia m.in. komornik sądowy dokonujący dostawy towarów będących własnością dłużnika lub posiadanych przez niego z naruszeniem obowiązujących przepisów, jeżeli na dłużniku ciąży obowiązek podatkowy związany z dostawą tych towarów. Zatem komornik sądowy jest zobowiązany do przestrzegania przepisów ustawy o VAT i do uwzględnienia – w trakcie sprzedaży licytacyjnej towarów – okoliczności decydujących o jej opodatkowaniu VAT. W związku z tym komornik sądowy powinien w planie podziału dokonać podziału kwoty brutto bądź netto.

Biorąc pod uwagę powołane przepisy – w szczególności art. 18 oraz art. 106c ustawy o VAT – należy stwierdzić, że komornik sądowy nie jest podatnikiem ani płatnikiem VAT w przypadku zajęcia przez niego wierzytelności z tytułu usługi (np. najmu lub dzierżawy). To bowiem podatnik świadczący usługę jest zobowiązany do wystawienia faktury, wykazania jej w ewidencji i deklaracji VAT (JPK_VAT) i zapłaty VAT z tego tytułu. Natomiast komornik sądowy jest uprawniony do wystawienia faktury w imieniu i na rzecz dłużnika tylko w odniesieniu do dostawy towarów będących własnością dłużnika. W konsekwencji w analizowanej sprawie w planie podziału komornik sądowy powinien dokonać podziału kwoty pomiędzy wierzycieli w kwocie brutto. ©℗