W 2022 r. prokuratorzy wszczęli 1390 śledztw w sprawach najpoważniejszych przestępstw uszczuplających budżet na ponad 1 mln zł. Zarzuty usłyszało 3359 podejrzanych.

rozwiń ›
Tak wynika ze statystyk przekazanych przez biuro prasowe Prokuratury Krajowej w odpowiedzi na pytanie DGP. Dla porównania w 2021 r. podobnych śledztw było 1315, a zarzuty usłyszało 3290 osób.
Wzrosły też statystyki dotyczące zbrodni VAT-owskich, czyli przestępstw polegających na wykorzystywaniu sfałszowanych faktur wystawionych na kwotę należności ogółem powyżej 10 mln zł. O ile w 2021 r. prokuratura prowadziła 211 tego typu spraw, o tyle w ubiegłym roku już 708.
Rozpoczęte w przeszłości śledztwa w sprawie przestępstw na ponad 1 mln zł VAT przyniosły w ubiegłym roku 408 aktów oskarżenia. Dotyczyły one 1564 osób.
Postanowienia o przedstawieniu zarzutów (oraz ich zmianie lub uzupełnieniu) w sprawach dotyczących najpoważniejszych przestępstw związanych z VAT dotyczą coraz wyższej kwoty uszczupleń. W latach 2019 i 2020 było to ok. 3 mld zł, natomiast w 2021 r. już ponad 5,2 mld zł, a w roku ubiegłym jeszcze więcej - 6,8 mld zł.
W 2022 r. prokuratorzy w całym kraju prowadzili trzykrotnie więcej spraw o tzw. zbrodnie VAT-owskie niż rok wcześniej. W tym zakresie wnieśli do sądów 404 akty oskarżenia, czyli o połowę więcej niż w 2021 r.
Tak wynika ze statystyk przekazanych przez biuro prasowe Prokuratury Krajowej w odpowiedzi na pytanie DGP.
W tym samym czasie prokuratorzy wszczęli 1390 śledztw w sprawach najpoważniejszych przestępstw, czyli takich, w których Skarb Państwa mógł stracić na VAT ponad 1 mln zł (zbrodnia VAT-owska zaczyna się powyżej 10 mln zł należności ogółem na fakturze).
Zarzuty o przestępstwo na ponad 1 mln zł z tytułu VAT postawiono 3359 podejrzanym. Dla porównania w 2021 r. podobnych śledztw było 1315, a zarzuty usłyszało 3290 osób.
Rozpoczęte w przeszłości śledztwa dotyczące przestępstw na ponad 1 mln zł VAT przyniosły w ubiegłym roku 408 aktów oskarżenia. Dotyczyły one 1564 osób.
Równocześnie w 284 sprawach sądy skazały 648 osób, w tym 250 na karę bezwzględnego więzienia.
Prokuratura chwali się skutecznością (w 2022 r. w 284 sprawach sądy skazały 648 osób, w tym 250 na karę bezwzględnego więzienia), ale zarazem narzeka na dość łagodne traktowanie sprawców przez sądy i orzekanie wobec nich kar zbliżonych do dolnej granicy ustawowego zagrożenia. To może się zmienić od 14 marca. Wtedy ma wejść w życie nowelizacja kodeksu karnego. Zaostrza ona m.in. odpowiedzialność za czyny dotyczące mienia znacznej wartości.
Zdaniem części ekspertów najnowsze dane są naprawdę imponujące i dowodzą większej skuteczności prokuratury w ściganiu przestępstw podatkowych. Ale słychać też głosy, że przepisy karne dotyczące ścigania oszustów VAT-owskich są relatywnie nowe, więc statystyki musiały rosnąć choćby z tego powodu. Są też obawy, że część z nich może dotyczyć nie tyle afer VAT, co zwykłych spraw podatkowych. Bowiem system VAT działa tak, że fiskus patrzy na cały łańcuch dostaw.

Coraz więcej uszczupleń…

Dane, które otrzymaliśmy z PK, dotyczą efektów zwalczania przez prokuraturę najpoważniejszych przestępstw finansowych określonych w kodeksie karnym, czyli takich, w których kwota uszczupleń VAT lub narażenia na uszczuplenia przekracza 1 mln zł (mienie wielkiej wartości). Statystyki te nie obejmują wykroczeń i przestępstw skarbowych ściganych na podstawie kodeksu karnego skarbowego.
Z danych wynika, że postanowienia o przedstawieniu, zmianie i uzupełnieniu zarzutów w sprawach dotyczących najpoważniejszych przestępstw związanych z VAT dotyczą coraz wyższej kwoty uszczupleń. O ile w 2019 r. i w 2020 r. były one na kwotę ok. 3 mld zł, o tyle w 2021 r. już na ponad 5,2 mld zł, a w roku ubiegłym na ponad 6,8 mld zł.
Zmniejszyła się natomiast np. wartość majątku zabezpieczonego w trakcie prowadzonych spraw. W 2020 r. było to ponad 864 mln zł, rok później ponad 700 mln zł, a w ubiegłym roku ponad 565 mln zł.

…i wykrytych zbrodni

Wzrosły statystyki dotyczące tzw. zbrodni VAT, czyli przestępstwa polegającego na wykorzystywaniu sfałszowanych faktur wystawionych na kwotę należności ogółem powyżej 10 mln zł (art. 277a kodeksu karnego). O ile w 2021 r. prokuratura prowadziła 211 tego typu spraw, o tyle w ubiegłym roku już 708.
Liczba postawionych z tego tytułu zarzutów wzrosła z 1005 do 1738, a liczba aktów oskarżenia w sądach z 259 do 404.
Zdaniem prokuratury, gdyby nie pandemia COVID-19, to liczby mogłyby być jeszcze wyższe. – Można przyjąć założenie, że gdyby nie negatywny wpływ pandemii, to ściganie tzw. zbrodni VAT-owskich byłoby jeszcze skuteczniejsze – mówi Łukasz Łapczyński, rzecznik prasowy Prokuratury Krajowej.

Problem w sądach

Rzecznik PK podkreśla wyraźnie dużą aktywność prokuratury w sprawach dotyczących przestępstw VAT-owskich, w tym w zabezpieczaniu majątków sprawców przestępstw, przy wykorzystaniu wszystkich dostępnych środków prawnych, także tzw. konfiskaty rozszerzonej.
– Mimo to w praktyce występuje zjawisko dość łagodnego traktowania przez sądy sprawców i orzekania wobec nich kar zbliżonych do dolnej granicy ustawowego zagrożenia – zwraca uwagę Łukasz Łapczyński. Dlatego – jak mówi – prokuratorzy po otrzymaniu pisemnych uzasadnień sądowych wyroków decydują się na apelację.
– W środkach odwoławczych podkreślają skomplikowany i czasochłonny charakter postępowań VAT-owskich, które wymagają m.in. prześledzenia ogromnej liczby operacji bankowych i dokumentacji dotyczących oszukańczych transakcji, uzyskania materiału dowodowego z innych krajów w drodze pomocy prawnych z uwagi na z reguły transgraniczny charakter przestępstw, wysoki stopień zorganizowania grup przestępczych trudniących się tym procederem, ogromne, często kilkudziesięciomilionowe korzyści majątkowe odnoszone przez sprawców, a także wyjątkowo szkodliwy charakter przestępczości podatkowej z punktu widzenia interesu Skarbu Państwa, a w konsekwencji wszystkich obywateli – wylicza Łukasz Łapczyński.

Wkrótce zaostrzenie

Prokuratura spodziewa się znacznie surowszych wyroków po planowanym zasadniczo na 14 marca br. wejściu w życie nowelizacji kodeksu karnego z 7 lipca 2022 r. (Dz.U. z 2022 r. poz. 2600).
– W zakresie przestępstw przeciwko mieniu nowelizacja zaostrza odpowiedzialność karną za czyny dotyczące mienia znacznej wartości, a także mienia o wartości większej niż pięciokrotność oraz dziesięciokrotność mienia wielkiej wartości – przypomina Łukasz Łapczyński.
Zwraca też uwagę, że niezależnie od zaostrzenia kar pozbawienia wolności zwiększono także wysokości minimalnych grzywien orzekanych przez sąd.

Widać skuteczność

Zdaniem części ekspertów statystyki są naprawdę imponujące. – W moim przekonaniu są one dowodem na większą skuteczność prokuratury w ściganiu przestępstw podatkowych – komentuje Agnieszka Tałasiewicz, partner w zespole postępowań podatkowych i sądowych w EY.
Przypomina, że największy skutek prewencyjny ma nieuchronność kary i nawet najwyższa kara – jeżeli nie jest egzekwowana – nie zapobiegnie przestępczości.
– A zatem zanotowane statystyczne wzrosty w działaniach prokuratury oznaczają bardzo konsekwentną realizację polityki państwa w zakresie zwalczania nadużyć VAT – mówi Agnieszka Tałasiewicz.

Nie wszyscy to oszuści

Bardziej sceptyczny jest Przemysław Antas, radca prawny i partner w firmie doradczej Ontilo. Przypomina, że przynajmniej część przepisów karnych dotyczących walki z najpoważniejszymi przestępstwami VAT jest relatywnie nowa, więc statystyki musiały rosnąć choćby z tego powodu.
Zwraca też uwagę na inną przyczynę: – Wystarczy, że fiskus w trakcie kontroli ma samo podejrzenie posłużenia się przez podatnika „pustymi fakturami”, a już wysyła zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa do organów ścigania. Prokuratura wszczyna postępowanie, co znajduje odzwierciedlenie w statystykach, choć wcale nie musi oznaczać, że do przestępstwa faktycznie doszło – mówi Przemysław Antas.
Jego zdaniem część z przedstawionych statystyk może dotyczyć nie tyle afer VAT, ile zwykłych spraw podatkowych, np. dotyczących sytuacji, w której organ podatkowy nie był przekonany, że usługi doradcze kupione przez kontrolowanego podatnika zostały naprawdę wykonane, i uznał, że posłużono się „pustą fakturą”, co z kolei wymagało zawiadomienia prokuratury o podejrzeniu popełnienia przestępstwa z art. 270a kodeksu karnego.
– Mamy więc przypadek, w którym ocena dowodów wyrażona przez organ podatkowy, często błędna i niepoddana żadnej kontroli, skutkuje wszczęciem postępowania karnego. Prokuratorzy stawiają zarzuty i kierują akty oskarżenia do sądów, nie czekając na zakończenie sprawy podatkowej. Jest to zgodne z procedurą, ale faktem jest też, że przepisy wprowadzone w założeniu do walki z mafiami VAT mogą być stosowane wobec zwykłych podatników – podsumowuje Przemysław Antas.
Podobne zastrzeżenia ma Agnieszka Tałasiewicz. – Część statystyk dotyczących osób, którym przedstawiono zarzuty o przestępstwa VAT-owskie, może być zawyżona o liczbę „ofiar” prawdziwych przestępców. Tak bowiem działa system VAT – patrzymy na cały łańcuch dostaw – mówi ekspertka.
To fiskus jest od walki z nadużyciami – nie podatnicy. Taki sygnał dają sądy
To fiskus jest od walki z nadużyciami – nie podatnicy. Taki sygnał dają sądy

Zobacz również
Zwraca uwagę na to, co przyznaje sama prokuratura – że weryfikacja transakcji zajmuje jej miesiące. – W jaki zatem sposób podatnik ma w ciągu kilku dni, w normalnym trybie prowadzenia działalności gospodarczej, zdemaskować zorganizowaną grupę przestępczą i jej zamierzenia? – pyta ekspertka EY.

Co z JPK?

– Skoro jest tak dobrze, to dlaczego przestępstwa VAT nadal prowadzą do miliardowych strat po stronie budżetu? – stawia pytanie Daniel Więckowski, doradca podatkowy i partner w LTCA.
Przypomina, że od 2018 r. wszyscy podatnicy VAT składają co miesiąc jednolite pliki kontrolne (JPK_VAT). Analiza tych danych miała pozwolić fiskusowi na typowanie, w czasie rzeczywistym, podmiotów wystawiających „puste faktury”.
– We współpracy z organami prokuratury takie szybkie działania powinny jeszcze skuteczniej przeciwdziałać wyłudzeniom, a jednak tak się nie dzieje – zauważa ekspert. ©℗
Wyniki działań prokuratury
Czego dotyczą 2022 r. 2021 r. 2020 r. 2019 r. 2018 r. 2017 r. 2016 r. 2015 r. 2014 r.
Liczba śledztw w sprawie najpoważniejszych przestępstw VAT* 1390 1315 1331 1187 1043 915 b.d. 667 623
Liczba osób mających status podejrzanego w przestępstwach vat-owskich* – na 31 grudnia 7511 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.
Kwota uszczupleń i narażenia na uszczuplenie VAT wynikająca z postanowień o przedstawieniu, zmianie i uzupełnieniu zarzutów 6,8 mld zł 5,2 mld zł 3,1 mld zł 3 mld zł b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.
Liczba spraw o zbrodnie VAT 708 211 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.
Liczba postawionych zarzutów o zbrodnie VAT 404 259 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.
Liczba aktów oskarżenia 404 259 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.
Liczba podejrzanych z zarzutami o tzw. sprawstwo kierownicze w sprawach dotyczących wyłudzenia VAT 92 105 146 102 76 70 b.d. 52 48
Wartość mienia objętego postanowieniami o zabezpieczeniu majątkowym w sprawach dotyczących wyłudzenia VAT 565 mln zł 700 mln zł 864 mln zł 668 mln zł 463 mln zł b.d. b.d. 755 mln zł 768 mln zł
*gdy wartość uszczuplenia Skarbu Państwa lub narażenia na uszczuplenie przekroczyła 1 mln
Rozlicz swój PIT już dziś.
Źródło: dane Prokuratury Krajowej