Całkowicie stracił sens przepis, który miał gwarantować, że składka zdrowotna u osób mniej uposażonych lub zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy nie będzie przekraczać kwoty zaliczki na podatek.

Przepis ten miałby uzasadnienie, gdyby nakazywał przyrównywać wysokość składki zdrowotnej do wielkości zaliczki na PIT obliczonej według aktualnych zasad. Kłopot polega na tym, że wciąż trzeba to robić w odniesieniu do zaliczki obliczonej według przepisów z 31 grudnia 2021 r. Tak wynika z art. 83 ust. 2b ustawy zdrowotnej, czyli ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 2561 ze zm.).
Policzyliśmy, ile wyniosłaby składka zdrowotna, gdyby przyrównać ją do zaliczki na PIT liczonej według obecnych zasad, a ile wynosi, gdy porównywać ją z zaliczką ustaloną według przepisów z końca 2021 r.
Jakby nie patrzeć, obecne zasady liczenia zaliczki na podatek są korzystniejsze, i to nie tylko dla pracowników, ale też zleceniobiorców. Co więcej, porównywanie z zaliczką obliczoną według przepisów z 31 grudnia 2021 r. jest pracochłonne dla płatników, czyli podmiotów, które obliczają i wypłacają wynagrodzenia. Płatnicy nie mają wyboru, ustawa nie daje im tu pola manewru.
Tym bardziej więc, skoro efekt końcowy nie jest taki, jaki być powinien, porównywanie wysokości składki zdrowotnej do wielkości zaliczki z końca 2021 r. nie ma sensu.

Zmalała stawka PIT…

Sens ten zanikł już w połowie ubiegłego roku, gdy zmalała stawka PIT z 17 proc. do 12 proc. Jeżeli składka zdrowotna ma być nadal porównywana z zaliczką na podatek wyliczoną według stawki 17 proc., to zawsze będzie to więcej niż 12 proc. PIT.

…wzrosła kwota wolna

Od 2022 r. wyższa jest także kwota wolna od podatku, co automatycznie oznacza wyższą niż w 2021 r. kwotę zmniejszającą podatek. Obecnie płatnik zmniejsza miesięczną zaliczkę na PIT o 300 zł (maksymalnie), podczas gdy na koniec 2021 r. pomniejszał ją o 43,76 zł.
Jest oczywiste, że lepiej nie płacić podatku od 30 tys. zł rocznie [(300 zł x 12 miesięcy): 12 proc.] niż od 3089 zł rocznie [(43,76 zł x 12 miesięcy): 17 proc.].

…zleceniobiorcom przybyła

Różnica między wysokością zaliczek nasiliła się jeszcze bardziej 1 stycznia 2023 r., odkąd o odliczanie kwoty pomniejszającej podatek mogą występować już nie tylko pracownicy, lecz także zleceniobiorcy.
Obecnie zleceniobiorca może poprosić zleceniodawcę, żeby ten, obliczając zaliczkę na PIT, odjął 300 zł (lub odpowiednio mniej, jeżeli zleceniobiorca złoży PIT-2 dwóm lub trzem płatnikom). W 2021 r. takiej możliwości nie było.
Podsumowując, według art. 83 ust. 2b ustawy zdrowotnej składka zdrowotna powinna być obecnie przyrównywana do wysokości zaliczki na PIT obliczonej z zastosowaniem:
  • 17-proc. stawki podatku (a nie 12-proc.),
  • miesięcznej kwoty zmniejszającej podatek u pracowników w wysokości 43,76 zł (a nie 300 zł lub odpowiednio mniej, jeżeli podatnik złoży PIT-2 dwóm lub trzem płatnikom),
  • zakazu odejmowania u zleceniobiorców kwoty zmniejszającej podatek.
Problem dotyczy zwłaszcza pracowników zatrudnionych na część etatu oraz zleceniobiorców, dlatego na ich przykładach policzyliśmy skutki obecnego przepisu.

Przykład

(pracownik)

Pracownik jest zatrudniony na pół etatu. Jego wynagrodzenie wynosi 2000 zł. Złożył on w 2023 r. pracodawcy PIT-2, w związku z czym pracodawca stosuje przy obliczaniu zaliczki na PIT kwotę zmniejszającą podatek w wysokości 300 zł.
Zakładamy, że:
Koszty uzyskania przychodu = 250 zł
Suma składek na ubezpieczenia społeczne finansowanych przez pracownika: 2000 zł x 13,71 proc. = 274,20 zł
Jednak zaliczkę na PIT obliczamy według zasad obowiązujących 31 grudnia 2021 r.
Wysokość składki na ubezpieczenie zdrowotne: (2000 zł – 274,20 zł) x 9 proc. = 155,32 zł
Podstawa opodatkowania:
(2000 zł – 274,20 zł – 250,00 zł) = 1475,80 zł, w zaokrągleniu 1476 zł
Zaliczka na podatek według zasad obowiązujących 31 grudnia 2021 r:
1476 x 17 proc. – 43,76 zł = 207 zł
Składka na ubezpieczenie zdrowotne (155,32 zł) jest niższa niż zaliczka na podatek (207 zł), więc nie podlega zmniejszeniu do wysokości podatku. Musi być odprowadzona w kwocie 155,32 zł.
Natomiast gdyby wysokość składki zdrowotnej była przyrównywana do bieżącej wielkości zaliczki na PIT, to składka zdrowotna wyniosłaby 0 zł. Wynika to z następujących obliczeń:
Wysokość składki na ubezpieczenie zdrowotne: (2000 zł – 274,20 zł) x 9 proc. = 155,32 zł
Podstawa opodatkowania:
(2000 zł – 274,20 zł – 250 zł) = 1475,80 zł, w zaokrągleniu 1476 zł
Zaliczka na podatek według zasad obowiązujących w 2023 r:
1476 x 12 proc. – 300 zł = 0 zł

Przykład

(zleceniobiorca)

Wynagrodzenie zleceniobiorcy wynosi 2000 zł. Złożył on w 2023 r. zleceniodawcy PIT-2, w związku z czym zleceniodawca stosuje przy obliczaniu zaliczki na PIT kwotę zmniejszającą podatek w wysokości 300 zł.
Zakładamy, że:
Koszty uzyskania przychodu = 20 proc.
Suma składek na ubezpieczenia społeczne (wraz z dobrowolnym chorobowym) finansowanych przez zleceniobiorcę: 2000 zł x 13,71 proc. = 274,20 zł
Jednak zaliczkę na PIT obliczamy według zasad obowiązujących 31 grudnia 2021 r.
Wysokość składki na ubezpieczenie zdrowotne: (2000 zł – 274,20 zł) x 9 proc. = 155,32 zł
Podstawa opodatkowania: (2000 zł – 274,20 zł) – [(2000 zł – 274,20 zł)] x 20 proc. = 1725,80 – 345,16 zł = 1380,64 zł, w zaokrągleniu 1381 zł
Zaliczka na podatek według zasad obowiązujących 31 grudnia 2021 r.: 1381 x 17 proc. = 235 zł
Składka na ubezpieczenie zdrowotne = 155,32 zł jest niższa niż zaliczka na podatek 235 zł, więc nie podlega zmniejszeniu do wysokości podatku. Musi być odprowadzona w kwocie 155,32 zł.
Natomiast gdyby wysokość składki zdrowotnej była przyrównywana do bieżącej wielkości zaliczki na PIT, to składka zdrowotna wyniosłaby 0 zł. Wynika to z następujących obliczeń:
Wysokość składki na ubezpieczenie zdrowotne: (2000 zł – 274,20 zł) x 9 proc. = 155,32 zł
Podstawa opodatkowania: (2000 zł – 274,20 zł) – [(2000 zł – 274,20 zł)] x 20 proc. = 1725,80 – 345,16 zł = 1380,64 zł, w zaokrągleniu 1381 zł
Zaliczka na podatek według zasad obowiązujących w 2023 r:
1381 x 12 proc. – 300 zł = 0 zł
To samo odnosi się do innych osób, którym zaliczkę na PIT i składki pobierają i odprowadzają do urzędu skarbowego płatnicy wymienieni w art. 85 ust. 1–13 ustawy zdrowotnej (np. członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych, osób odbywających szkolenie, staż lub przygotowanie zawodowe dorosłych).

Przy ulgach zero PIT

Co więcej, problem dotyczy również osób korzystających z tzw. ulg zero PIT, na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 148 i 152–154 ustawy o PIT (np. seniorów, osób młodych do 26. roku życia, rodziców z czwórką lub więcej dzieci). Mimo że nie płacą oni podatku ze względu na zwolnienie, to ich przychody trzeba uwzględniać przy obliczaniu składki zdrowotnej. Składka nie wynosi zatem tyle, ile podatek (0 zł), ale maksymalnie tyle, ile wynosiłaby zaliczka obliczona na 31 grudnia 2021 r. Wtedy, przypomnijmy, nie było nawet ulg zero PIT, jedynym wyjątkiem była ulga dla młodych do 26. roku życia.
W tym wypadku nie ma zastosowania art. 83 ust. 2 ustawy zdrowotnej, który mówi, że gdy płatnik (pracodawca) nie oblicza zaliczki na PIT od przychodów wolnych od podatku dochodowego, to składkę obliczoną za poszczególne miesiące obniża się do wysokości 0 zł. Ta zasada nie dotyczy osób, których przychód jest wolny od podatku dochodowego na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 148 i 152–154 ustawy o PIT – stanowi art. 83 ust. 2 ustawy zdrowotnej.
Do tych osób nie ma również zastosowania obniżenie składki zdrowotnej do 0 zł na podstawie innego przepisu – art. 82 ust. 10 ustawy zdrowotnej (chodzi o osoby zaliczone do umiarkowanego lub znacznego stopnia niepełnosprawności). Regulacja ta ma zastosowanie tylko w sytuacji, gdy jedynym źródłem przychodu jest działalność gospodarcza – wyjaśniło Ministerstwo Zdrowia w odpowiedzi z 29 lipca 2022 r. na pytanie DGP (patrz „Pracujący senior bez PIT, ale nie zawsze bez składki zdrowotnej”, DGP nr 159/2022).
„Jeśli zatem senior prowadzący jedynie działalność gospodarczą opodatkowaną na zasadach ogólnych jest zwolniony z opodatkowania na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 154 ustawy o PIT (jego zaliczka na podatek wynosi 0 zł), to po spełnieniu warunków z art. 82 ust. 10 składka zdrowotna z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej będzie wynosiła również 0 zł” – odpowiedział resort zdrowia.
Jeżeli natomiast osoby zatrudnione na podstawie umowy o pracę otrzymują przychody zwolnione z opodatkowania na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 154 ustawy o PIT, to – wedle odpowiedzi MZ – składki na ubezpieczenie zdrowotne nie obniża się do 0 zł. Można ją tylko obniżyć na podstawie art. 83 ust. 1 i 2b ustawy zdrowotnej do wysokości zaliczki na PIT obliczonej zgodnie z przepisami obowiązującymi 31 grudnia 2021 r. – wskazał resort. ©℗