Dzieci zapłacą podatek od darowizny, jeżeli rodzic, finansując im zakup mieszkania, wpłaci pieniądze na konto sprzedającego. Opodatkowane są też przelew na rachunek rodzeństwa i przekazanie gotówki
Wskazują na to najnowsze interpretacje indywidualne dotyczące zwolnienia przewidzianego w art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn. Wynika z nich jednoznacznie: obdarowany skorzysta ze zwolnienia tylko pod warunkiem, że pieniądze wpłyną bezpośrednio na jego konto.
Problem powstaje jednak, gdy np. rodzic, chcąc sfinansować dziecku zakup mieszkania, wpłaci pieniądze bezpośrednio na konto sprzedającego. Fiskus żąda, by dziecko zapłaciło w takiej sytuacji podatek.
– Trudno znaleźć wytłumaczenie takiego zaostrzenia stanowiska, ponieważ przepisy podatkowe w tym zakresie się nie zmieniły– komentuje Grzegorz Grochowina, szef zespołu zarządzania wiedzą w dziale doradztwa podatkowego w KPMG w Polsce.
Co więcej – przypomina – 10 lat temu kwestia ta została rozstrzygnięta w interpretacji ogólnej. Miało to położyć kres sporom, ale jak widać, tak się nie stało.
– Można się spodziewać, że teraz liczba sporów ponownie wzrośnie, a wiele z tych spraw będzie mieć finał dopiero przed sądem – przewiduje ekspert.
Decydują kwestie techniczne
Przykładem takiej niekorzystnej wykładni jest interpretacja z 28 października (sygn. 0111 -KDIB2-3.4015.140.2022. 1.AD). Dotyczyła mężczyzny, któremu rodzice podarowali w 2022 r. pieniądze na mieszkanie. Sporządzili umowę darowizny, a pieniądze zostały przelane na konto sprzedającego.
Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej odmówił prawa do zwolnienia z podatku od spadków i darowizn. Przypomniał, że osobie otrzymującej darowiznę od najbliższych przysługuje zwolnienie, pod warunkiem że spełni ona warunki określone w art. 4a ust. 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn. Po pierwsze musi należeć do zerowej grupy podatkowej, w której znajdują się małżonkowie, dzieci, wnuki, rodzice, dziadkowie, rodzeństwo, pasierb, pasierbica, ojczym i macocha. Po drugie pieniądze muszą zostać przekazane w ściśle określony sposób: na rachunek płatniczy nabywcy, na jego rachunek, inny niż płatniczy, w banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej albo przekazem pocztowym. Po trzecie w ciągu sześciu miesięcy trzeba złożyć do urzędu skarbowego zgłoszenie na formularzu SD-Z2.
Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej stwierdził, że w tej sprawie mężczyzna nie spełnił drugiego warunku, bo darowizna została wpłacona na konto osoby sprzedającej, a nie na rachunek bankowy obdarowanego.
Ważne, kto otrzymał korzyść
Z takim rozstrzygnięciem nie zgadza się adwokat, dr n. praw. Szymon Solarski. Wylicza argumenty:
- strony skutecznie wykreowały umowę darowizny,
- darczyńca świadczy kosztem swojego majątku, co powoduje przysporzenie po stronie obdarowanego,
- do przesunięć majątkowych dochodzi wyłącznie na linii darczyńca–obdarowany, a ten ostatni jest wedle ustawy uprawniony do zwolnienia podatkowego.
– To, że należność nie trafia najpierw na konto obdarowanego, lecz bezpośrednio sprzedawcy, nie uchyla tego, iż obdarowany korzyść otrzymał. Ostatecznie to on nabywa prawo – mówi adwokat.
Zmiana na niekorzyść
Jeszcze kilka lat temu stanowisko organów podatkowych było w tej kwestii inne. Przykładowo w interpretacji z 18 sierpnia 2017 r. (sygn. 0111-KDIB4.4015.84.2017.2 MPU) dyrektor KIS zgodził się, że matka skorzysta ze zwolnienia z podatku, jeśli syn, który przekazał jej darowiznę, wpłacił pieniądze bezpośrednio na rachunek osoby sprzedającej nieruchomość. Potwierdził, że nie trzeba dokonywać dodatkowych operacji finansowych: najpierw wpłaty z rachunku syna na konto matki, a potem na konto sprzedającego.
Przełomem była interpretacja ogólna ministra finansów z 15 lutego 2012 r. (sygn. PL/LM/834/10/BNJ/12/41). Minister uwzględnił w niej korzystne dla podatników orzecznictwo sądów administracyjnych. Rozstrzygnął jednoznacznie, że warunek zwolnienia jest spełniony także wtedy, gdy nabywca udokumentuje otrzymanie darowizny dowodem przekazania bezpośrednio na rachunek dewelopera w wykonaniu zawartej z nim umowy.
Minister powołał się wówczas na utrwaloną linię orzeczniczą, wyznaczoną przez Naczelny Sąd Administracyjny wyrokami m.in. z 7 kwietnia 2010 r. (sygn. akt II FSK 1952/08 i II FSK 2028/08), z 22 września 2010 r. (sygn. akt II FSK 818/09) oraz z 14 października 2010 r. (sygn. akt II FSK 981/09).
NSA wielokrotnie potwierdzał w nich, a także w kolejnych wyrokach, że darowizna może być udokumentowana dowodem przekazania na rachunek bankowy prowadzony dla podmiotu innego niż obdarowany, ale na rzecz obdarowanego, jeżeli tylko otrzymanie darowizny nie budzi wątpliwości.
Fiskus twierdził tak samo jeszcze w 2020 r. Przykładowo w interpretacji z 26 marca 2020 r. (sygn. 0111-KDIB2-3.4015.20.2020.1.ASZ) zgodził się, że kobieta skorzysta ze zwolnienia z podatku, jeśli otrzyma darowiznę od brata, ale z firmowego konta bratowej. Podobnie uznał w interpretacji z 25 kwietnia 2019 r. (sygn. 0111-KDIB2-2.4015.58.2019.1.MZA). Stwierdził, że zwolnienie można zastosować, nawet gdy syn nie wpłaci pieniędzy bezpośrednio na konto matki, ale na konto sprzedającego mieszkanie.
Nie na to konto
O tym, że fiskus odszedł od tej wykładni, świadczy jednak kolejna najnowsza interpretacja – z 6 października 2022 r. (sygn. 0111-KDIB2-2.4015.95.2022. 4.PB). Chodziło o dziewczynkę, której rodzice sprzedali w 2021 r. dom za 200 tys. zł i zdecydowali się podarować córkom po 100 tys. zł. Pieniądze zostały przekazane w całości na konto starszej pełnoletniej siostry. Młodsza była wówczas niepełnoletnia i nie miała nawet własnego konta bankowego.
Rodzice nie mieli świadomości, że przekazując pieniądze starszej córce, narażają młodszą na kłopoty. Co więcej, także notariusz sporządzający w tej sprawie umowę darowizny uznał, że zostały spełnione warunki podatkowego zwolnienia.
Urząd skarbowy stwierdził jednak, weryfikując zgłoszenie darowizny (złożone przez obie siostry na odrębnych formularzach SD-Z2), że tylko starsza siostra ma prawo do zwolnienia z podatku. Młodsza zapłaci daninę, bo nie otrzymała wpłaty na własny rachunek bankowy.
Dyrektor KIS tylko to następnie potwierdził.
Subkonto jako warunek
Ze zwolnienia z podatku nie skorzysta również ojciec, którego dług spłaciła, na podstawie umowy darowizny, córka. W tej sprawie córka wpłaciła pieniądze na konto utworzone przez pożyczkodawcę specjalnie w celu spłaty.
Z utartej już linii interpretacyjnej i orzeczniczej wynika, że warunek podatkowego zwolnienia uważa się za spełniony również wtedy, gdy wpłata została dokonana na rachunek bankowy osoby trzeciej, ale na subkonto wyodrębnione w ramach tego rachunku dla osoby obdarowanej.
Fiskus uznał jednak, że w tej konkretnej sprawie sytuacja ta nie miała miejsca, bo córka wpłaciła pieniądze na rachunek techniczny, służący wyłącznie do ewidencji spłat zaciągniętych pożyczek, a nie na imienne subkonto. Ojciec nie uniknie więc podatku – stwierdził dyrektor KIS w interpretacji z 25 marca 2022 r. (sygn. 0111-KDIB2-2.4015.153.2021.2.MM).
Szymon Solarski komentuje to jednoznacznie: – Zbyt rygorystyczne trzymanie się literalnej wykładni przepisów doprowadzi do krzywdzenia podatników i ma negatywny wpływ na kulturę prawną. Fiskus zapomina bowiem o ratio legis, czyli celu, jaki norma prawna ma osiągnąć. W omawianym przypadku ma uchylić obowiązki podatkowe w obrębie przesunięć majątkowych dokonywanych między członkami najbliższej rodziny – przypomina mec. Solarski. ©℗
Konsekwencje finansowe
Grzegorz Grochowina z KPMG w Polsce zwraca uwagę na konsekwencje finansowe takiej rygorystycznej wykładni fiskusa.
Z interpretacji wydawanych przez dyrektora KIS wynika jasno, że wskutek utraty prawa do zwolnienia obdarowany musi zapłacić podatek na zasadach określonych dla nabywców zaliczonych do pierwszej grupy podatkowej, czyli według skali podatkowej, której górna stawka wynosi w tym przypadku 7 proc.
Zgodnie bowiem z art. 15 ust. 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn, jeżeli kwota darowizny w pierwszej grupie przekroczy 22 256 zł, to podatek wynosi 890 zł 30 gr plus 7 proc. od nadwyżki ponad 22 256 zł.
– Darowizny na cele mieszkaniowe to często znaczące kwoty. Załóżmy, że kwota darowizny wynosi 300 tys. zł. Obdarowany zapłaci 7 proc. daniny od 277 744 zł (nadwyżka ponad 22 256 zł), czyli 19 442,08 zł plus 890,30 zł. W sumie będzie to 20 332,38 zł – wylicza Grzegorz Grochowina.
Na marginesie przypomina też, że w takiej sytuacji darowiznę należy wykazać na formularzu SD-3, a nie SD-Z2.
Gotówka też ryzykowna
Fiskus kwestionuje też prawo do zwolnienia, gdy podatnik dostanie od najbliższej rodziny darowiznę w gotówce. Z takim podejściem nie zgadzają się sądy administracyjne. W sprawie interweniował już rzecznik praw obywatelskich.
Fiskus uważa jednak, że rodzinne darowizny muszą być przekazywane przelewem, a przykładem takiej wykładni jest interpretacja z 30 czerwca 2022 r. (sygn. 0111-KDIB2-3.4015.21.2022.2.ASZ). Sprawa dotyczyła mężczyzny, który dostał od ojca 60 tys. zł w gotówce. Następnie osobiście wpłacił pieniądze na własne konto bankowe i zgłosił fiskusowi otrzymanie darowizny na druku SD-Z2.
Dyrektor KIS stwierdził jednak, że skoro pieniądze zostały przekazane z ręki do ręki, to nie został spełniony warunek określony w art. 4a ust. 1 pkt 2 ustawy o podatku od spadków i darowizn. Przepis ten stanowi, iż darowizna musi być udokumentowana dowodem przekazania na rachunek bankowy nabywcy.
Identycznie stwierdził w interpretacji z 29 stycznia 2021 r. (sygn. 0111-KDIB2-2.4015.79.2020.3.MZ). Wskutek tego podatek musi zapłacić mężczyzna, który otrzymał darowiznę w gotówce od 94-letniej babci i sam wpłacił całą kwotę na własne konto. Nie pomogły tłumaczenia, że seniorka nie posiada konta bankowego i nie może dokonać przelewu.
Z tego samego powodu w interpretacji z 17 maja 2019 r. (sygn. 0111-KDIB2-2.4015.50.2019.3.MZ) fiskus odmówił prawa do podatkowego zwolnienia wnukowi, któremu dziadek podarował 100 tys. zł w gotówce.
Wyjątkiem była interpretacja z 19 listopada 2021 r. (sygn. 0111-KDIB2-2.4015.140.2021.1.MM). Fiskus zgodził się w niej, że syn skorzysta ze zwolnienia, jeśli ojciec osobiście w placówce bankowej wpłaci gotówkę na konto bankowe syna. Potwierdził wtedy, że przepisy ustawy o podatku od spadków i darowizn nie wymagają, by pieniądze musiały być otrzymane przelewem. Wpłata gotówki przez darczyńcę na rachunek nabywcy jest również dopuszczalna, jeśli tylko zostanie właściwie udokumentowana – stwierdził.
Stanowisko sądów jest w tej kwestii od dawna korzystne dla podatników. Przykładowo w wyroku z 11 kwietnia 2019 r. (sygn. akt II FSK 1470/17) Naczelny Sąd Administracyjny orzekł, że obdarowany skorzysta ze zwolnienia z podatku, jeśli dostanie gotówkę do ręki i wpłaci ją na własne konto. Nie może tylko budzić wątpliwości to, że rzeczywiście doszło do darowizny.
Podobnie NSA orzekł m.in. 11 lipca 2019 r. (sygn. akt II FSK 2620/17), 18 czerwca 2019 r. (sygn. akt II FSK 2377/17), 12 kwietnia 2013 r. (sygn. akt II FSK 1628/11).
W sierpniu 2022 r. w sprawie rodzinnych darowizn gotówkowych interweniował rzecznik praw obywatelskich Marcin Wiącek. Zwrócił się do ministra finansów o doprecyzowanie przepisów lub podjęcie działań zmierzających do ujednolicenia wykładni, zgodnie z korzystnym dla obywateli orzecznictwem sądów administracyjnych.
Z odpowiedzi na ten apel nie wynika jednak, by resort finansów planował jakiekolwiek zmiany w tym zakresie. W piśmie z 29 września 2022 r. wiceminister finansów Artur Soboń odpowiedział, że resort „analizuje na bieżąco orzecznictwo sądów administracyjnych w celu wprowadzania ułatwień dla podatników przy jednoczesnym zapewnieniu szczelności systemu podatkowego i prawidłowej realizacji wpływów budżetowych”.
