Chodziło o byłego pracownika przedsiębiorstwa państwowego, które w latach 80. ubiegłego wieku wybudowało blok mieszkalny. Przedsiębiorstwo zostało przekształcone w 1993 r. w jednoosobową spółkę akcyjną Skarbu Państwa. W specjalnym regulaminie określono zasady wykupu mieszkań zakładowych z 90-proc. bonifikatą. Do wykupów jednak nie doszło – z winy spółki.
Mężczyzna uznał, że poniósł z tego powodu szkodę w rozumieniu kodeksu cywilnego i zaskarżył pracodawcę do sądu powszechnego.
Sąd orzekł, że spółka miała obowiązek, zgodnie z regulaminem, zaoferować pracownikom do sprzedaży wynajmowane przez nich mieszkania w korzystnej cenie, uwzględniającej bonifikatę. Skoro tego nie zrobiła, to mężczyzna ma prawo do odszkodowania na ponad 340 tys. zł. Była to równowartość 90 proc. bonifikaty.
Mężczyzna uważał, że otrzymana kwota powinna być wolna od podatku na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 3b ustawy o PIT. Przewidziana w tym przepisie preferencja dotyczy odszkodowań i zadośćuczynień otrzymanych na podstawie wyroku lub ugody sądowej, z wyjątkiem odszkodowań lub zadośćuczynień:
  • otrzymanych w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą,
  • dotyczących korzyści, które podatnik mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono.
Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej uznał jednak, że otrzymane przez mężczyznę odszkodowanie nie jest zwolnione z PIT, bo – jak stwierdził – miało ono zrekompensować utracone korzyści w postaci prawa do zakupu nieruchomości z bonifikatą.
Nie zgodził się też z podatnikiem, że niewykonanie zobowiązania przez pracodawcę przełożyło się na powstanie szkody. Nie doszło bowiem do pomniejszenia majątku, które jest rozumiane jako utrata, zniszczenie lub uszkodzenie określonych składników majątkowych albo obniżenie ich wartości – argumentował.
Z taką wykładnią nie zgodziły się sądy. WSA w Warszawie (sygn. III SA/Wa 2509/20) uznał, że otrzymane przez mężczyznę odszkodowanie miało na celu rekompensatę szkody w postaci utraty ekspektatywy nabycia odrębnego prawa do lokalu. Ekspektatywa ta bowiem jako prawo wchodziła w skład majątku podatnika.
Orzekł też, że odszkodowanie nie ma związku z utraconymi korzyściami, bo te przysługiwałyby jedynie właścicielowi lokalu (np. dochód z najmu).
Tego samego zdania był NSA. Uzasadniając wyrok, sędzia Aleksandra Wrzesińska-Nowacka przypomniała, że pracownicy mieli możliwość korzystnego wykupu wynajmowanych przez siebie mieszkań. Przysługiwała im więc ekspektatywa prawa majątkowego posiadającego określoną wartość. Skoro z winy pracodawcy nie doszło do wykupu, to wypłacone mężczyźnie odszkodowanie rekompensuje poniesioną przez niego szkodę i jest wolne od podatku.
Sędzia przywołała również inny wyrok – z 9 grudnia 2021 r. (sygn. akt II FSK 1099/21), w którym NSA zaprezentował identyczną wykładnię.

orzecznictwo

Wyrok NSA z 19 lipca 2022 r., sygn. akt II FSK 950/21 www.serwisy.gazetaprawna.pl/orzeczenia