Od 5 października br. w kodeksie karnym skarbowym będzie luka, która przez osiem lat uniemożliwi składanie czynnego żalu przez internet – twierdzą eksperci. Ministerstwo Finansów w odpowiedzi na pytania DGP zapewnia, że taka możliwość będzie nadal.

Problem pojawił się na tle ustawy o doręczeniach elektronicznych (Dz.U. z 2020 r. poz. 2320 ze zm.), która od 5 października br. wprowadzi również zmiany do kodeksu karnoskarbowego, a konkretnie do art. 16 par. 4. Przepis ten pozwala złożyć czynny żal i uniknąć konsekwencji karnoskarbowych np. za niezłożenie na czas deklaracji podatkowej.
Obecnie czynny żal można złożyć „na piśmie utrwalonym w postaci papierowej lub elektronicznej albo ustnie do protokołu”. Od 5 października będzie to można zrobić „na piśmie albo ustnie do protokołu”.
– To oznacza, że w przepisach powstanie luka prawna. Będzie można złożyć czynny żal wyłącznie w formie podpisanego fizycznie (odręcznie) dokumentu lub ustnie do protokołu – twierdzi Agnieszka Tałasiewicz, partner zarządzająca Kancelarią EY Law oraz liderka zespołu postępowań podatkowych i sądowych w EY.
Jej zdaniem nie taka chyba była intencja ustawodawcy, zwłaszcza że – jak mówi ekspertka – wprowadzenie od 31 marca 2020 r. tzw. ustawą covidową możliwości składania czynnego żalu elektronicznie było zmianą długo oczekiwaną przez podatników i entuzjastycznie przez nich przyjętą.
Resort finansów uspokaja: po 5 października 2021 r. będzie można, tak jak obecnie, składać czynny żal drogą elektroniczną, bo – jak wskazuje – taka forma będzie spełniała wymóg złożenia „na piśmie”.
Elektroniczne jak papierowe
Przypomnijmy, że ustawa o doręczeniach elektronicznych wprowadza zmiany dotyczące składania pism w postaci elektronicznej. – Rewolucjonizuje nie tylko formę i sposób doręczania pism przez sądy i urzędy stronom, ale też stwarza nowe ramy i porządkuje kwestie dotyczące składania pism w postaci elektronicznej – tłumaczy Agnieszka Tałasiewicz.
Zmiany dotyczą przy tym również kodeksu karnego skarbowego i kodeksu postępowania karnego. Ekspertka zwraca szczególną uwagę na art. 116 par. 1 k.p.k., który jest stosowany odpowiednio również w sprawach karnych skarbowych (zgodnie z art. 113 k.k.s.).
Nowe brzmienie art. 116 par. 1 k.p.k., nadane ustawą o doręczeniach elektronicznych, zrównuje dokumenty podpisane elektronicznie z tradycyjnym papierowym pismem.
– Tym samym, po wejściu w życie nowego art. 116 par. 1 k.p.k., zapisy o składaniu czynnego żalu w formie elektronicznej byłyby zbędne – przyznaje Agnieszka Tałasiewicz.
Dodajmy, że dokumenty składane elektronicznie to takie, które są podpisane: kwalifikowanym podpisem elektronicznym, podpisem zaufanym albo podpisem osobistym.
Zmiany będą, ale za osiem lat
Problem polega na tym, że pakiet zmian w k.p.k., zawierający nową definicję formy pisemnej, wejdzie w życie dopiero 1 października 2029 r. Natomiast już 5 października br. wejdą w życie zmiany w k.k.s. Zgodnie z nowym brzmieniem art. 16 par. 4 k.k.s. „zawiadomienie (czyli czynny żal – red.) wnosi się na piśmie albo ustnie do protokołu”. Dlatego, jak mówi ekspertka, biorąc pod uwagę zmiany, jakie niesie ustawa o doręczeniach w k.k.s. i k.p.k., przez osiem lat nie będzie można składać czynnego żalu elektronicznie.
Co znaczy „na piśmie”
Kluczowe znaczenie ma sformułowanie, że czynny żal wnosi się „na piśmie”.
Zdaniem Agnieszki Tałasiewicz „na piśmie” oznacza w innych ustawach „utrwalone na piśmie lub w postaci elektronicznej”.
– Jednak w znowelizowanym art. 16 k.k.s. tego brakuje, co eliminuje na osiem lat e-czynny żal – twierdzi ekspertka. Dopiero bowiem od 1 października 2029 r. do k.p.k. zostanie wprowadzona elektroniczna forma „na piśmie”.
Ministerstwo Finansów nie widzi problemu. Inaczej bowiem rozumie sformułowanie „na piśmie”.
W odpowiedzi na nasze pytania resort wyjaśnia, że zgodnie z definicją słownikową zwrot „na piśmie” znaczy: za pomocą pisma, a nie ustnie.
– Wnioskować zatem należy, że forma pisemna to oświadczenie czy wola wyrażone pismem, a nie ustnie. Zatem każdy tekst napisany ręcznie, maszynowo czy pismem komputerowym będzie spełniał wymóg pisemności – uważa MF.
Powołuje się również na uzasadnienie projektu ustawy o doręczeniach elektronicznych (druk 239). Wyjaśniono w nim, co oznacza zamiana w przepisach:
  • wyrazu „pisemne” na wyrażenie „sporządzone na piśmie”,
  • wyrażenia „w formie pisemnej” na wyrażenie „na piśmie”, oraz
  • wyrazu „pisemnie” na wyrażenie „na piśmie” lub „przedstawione na piśmie” (w zależności od kontekstu zdania).
– Zwrot „na piśmie” odnosi się do sposobu utrwalenia informacji w postaci znaków pisma, w przeciwieństwie do zwrotu „pisemnie”, który sugeruje konieczność opatrzenia dokumentu w postaci papierowej podpisem własnoręcznym – tłumaczy zmianę MF. I dodaje, że wolą ustawodawcy było, aby określenie „na piśmie” dotyczyło zarówno formy papierowej, jak i elektronicznej.
– Dlatego po 5 października br. „złożenie czynnego żalu drogą elektroniczną będzie spełniało wymóg wskazany w art. 16 par. 4 k.k.s., tj. na piśmie – twierdzi MF.
Agnieszka Tałasiewicz nie zgadza się ze stanowiskiem MF. – Wyjaśnienia resortu nieco zaskakują, bo wynika z nich, że nowelizacja art. 116 k.p.k. przeprowadzona w ustawie o doręczeniach elektronicznych, definiująca pojęcie oświadczenia złożonego „na piśmie” (definicja ta wchodzi w życie z 1 października 2029 r.), w zasadzie nie jest potrzebna – komentuje ekspertka.
Co więc z podpisem
Co więcej – zdaniem ekspertki – odpowiedź MF sugeruje, że „czynny żal” składany elektronicznie nie będzie musiał zawierać jakiejkolwiek formy podpisu uznawanej za wiążącą przepisami prawa (dziś musi to być: podpis odręczny, podpis kwalifikowany, profil zaufany lub podpis osobisty).
– Cieszy liberalne podejście MF, ale istnieje ryzyko, że w ciągu ośmioletniego okresu oczekiwania na wejście w życie nowych regulacji k.p.k. organy podatkowe mogą – w najgorszym wypadku – zacząć traktować tego rodzaju „czynne żale” jako samodonosy. A to będzie skutkować wszczynaniem postępowań karnych skarbowych – uważa ekspertka EY.
W bardziej optymistycznym scenariuszu – jej zdaniem – jeśli podatnik złoży czynny żal bez wymaganego podpisu, to organ może (i powinien) wezwać do uzupełnienia braku formalnego, czyli do złożenia podpisu, który będzie spełniać wymogi prawa (podpis odręczny, podpis kwalifikowany, profil zaufany lub podpis osobisty).
Jak i od kiedy zmienią się przepisy
Obecnie od 5 października 2021 r. od 1 października 2029 r.
Art. 16 par. 4 kodeksu karnoskarbowego:Zawiadomienie wnosi się na piśmie utrwalonym w postaci papierowej lub elektronicznej albo ustnie do protokołu. Pisma utrwalone w postaci elektronicznej opatruje się kwalifikowanym podpisem elektronicznym, podpisem zaufanym albo podpisem osobistym i wnosi za pomocą środków komunikacji elektronicznej, w tym przez Portal Podatkowy, o którym mowa w ustawie – Ordynacja podatkowa. Art. 16 par. 4 kodeksu karnoskarbowego: Zawiadomienie wnosi się na piśmie albo ustnie do protokołu. Art. 116 par. 1 kodeksu postępowania karnego*: Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, strony i inni uprawnieni do wzięcia udziału w czynności procesowej mogą składać oświadczenia, w tym wnioski, na piśmie albo ustnie do protokołu. Za oświadczenie złożone na piśmie uważa się również oświadczenie złożone elektronicznie.
*) Zgodnie z art. 113 k.k.s. w postępowaniu w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu postępowania karnego.