Kontrole przeprowadzane przez urzędy skarbowe lub urzędy kontroli skarbowej to codzienność w życiu podatnika, szczególnie przedsiębiorcy prowadzącego własną działalność. Efektem kontroli może być wydanie decyzji określającej podatek w innej wysokości niż wpłacony do urzędu. Wydanie decyzji poprzedza przeprowadzenie postępowania podatkowego. Podatnik może jednak już na etapie tego postępowania bronić się, przedstawiając argumenty przemawiające na jego rzecz lub korzystać z przysługujących mu uprawnień. Organy podatkowe obowiązane są natomiast zapewnić stronom czynny udział w każdym stadium postępowania, a przed wydaniem decyzji umożliwić im wypowiedzenie się co do zebranych dowodów i materiałów oraz zgłoszonych żądań.
Przeglądanie akt
Jednym z głównych uprawnień, z których podatnik może skorzystać w trakcie postępowania podatkowego, jest możliwość przeglądania akt sprawy. W ciągu całego okresu, w którym jest rozpatrywana sprawa (czyli w ciągu miesiąca, a w szczególnych wypadkach w ciągu dwóch miesięcy od wszczęcia postępowania) podatnik na prawo do wglądu do informacji i ustaleń, które stanowią materiał, na podstawie którego zostanie wydana decyzja.
W każdym stadium postępowania organ podatkowy obowiązany jest umożliwić stronie przeglądanie akt sprawy oraz sporządzanie z nich notatek, kopii lub odpisów. Czynności te dokonywane są w lokalu organu podatkowego w obecności pracownika tego organu. Strona może żądać uwierzytelnienia odpisów lub kopii akt sprawy lub wydania jej z akt sprawy uwierzytelnionych odpisów.
PONOWNE PRZESŁUCHANIE ŚWIADKA
Przeciwko przedsiębiorcy, który jest podatnikiem podatku od towarów i usług urząd skarbowy dokonał wszczęcia postępowania w zakresie zawyżenia zwrotu VAT. Organ podatkowy w związku z tym postępowaniem przesłuchał kilku świadków na okoliczność wystawiania faktur VAT, z których kontrolowany podatnik odliczył podatek naliczony. Urząd zawiadomił o tym podatnika, podając czas i miejsce, w ustawowym terminie, czyli na siedem dni przed przesłuchaniem. Podatnik nie skorzystał z tego prawa, co oznacza, że zrezygnował również z prawa do zadawania pytań świadkom. Wybór skorzystania lub nie z prawa do udziału w przeprowadzeniu dowodu z zeznań świadków zależy wyłącznie od strony. W takiej sytuacji podatnik nie może skutecznie powołać się na nieuczestniczenie w przesłuchaniu świadka i niemożliwość zadawania pytań, gdyż został o miejscu i terminie przeprowadzenia tego dowodu powiadomiony zgodnie z prawem. Nieuczestniczenie przez stronę w przesłuchaniu świadka nie może przesądzać o konieczności ponownego przesłuchania tego samego świadka - tym razem z jej udziałem.
Jednak istnieje jeden wyjątek, kiedy strona nie będzie miała możliwości zapoznania się ze wszystkimi dokumentami zgromadzonymi w postępowaniu podatkowym. Strona nie ma prawa do wglądu do znajdujących się w aktach sprawy dokumentów objętych ochroną tajemnicy państwowej, a także do innych dokumentów, które organ podatkowy wyłączy z akt sprawy ze względu na interes publiczny. Odmowa umożliwienia stronie zapoznania się z tymi dokumentami, sporządzania z nich notatek, kopii i odpisów, uwierzytelniania odpisów i kopii lub wydania uwierzytelnionych odpisów następuje w drodze postanowienia. W tym przypadku na takie postanowienie służy zażalenie.
Przeprowadzenie dowodu
Jeszcze w trakcie postępowania podatkowego, a przed wydaniem decyzji podatnik może wystąpić z żądaniem przeprowadzenia dowodu. Żądanie strony dotyczące przeprowadzenia dowodu organ podatkowy powinien uwzględnić, jeżeli przedmiotem dowodu są okoliczności mające znaczenie dla sprawy, chyba że okoliczności te stwierdzone są wystarczająco innym dowodem. Jako dowód organ podatkowy musi dopuścić wszystko, co może przyczynić się do wyjaśnienia sprawy, a nie jest sprzeczne z prawem. Nie tylko jednak podatnik może wystąpić z inicjatywą dowodową. Organ podatkowy może wyznaczyć stronie termin do przedstawienia dowodu będącego w jej posiadaniu. Termin ustala się, uwzględniając charakter dowodu i stan postępowania, przy czym nie może on być krótszy niż trzy dni. Niestety, przedstawienie dowodu przez stronę lub żądanie jego przeprowadzenia nie rozstrzyga automatycznie o racjach podatnika. Podatnik może wypowiedzieć się odnośnie zebranych dowodów, ale to organ podatkowy ocenia na podstawie całego zebranego materiału dowodowego, czy dana okoliczność została udowodniona. Okoliczność faktyczna może być uznana za udowodnioną, jeżeli strona miała możliwość wypowiedzenia się co do przeprowadzonych dowodów.
Strona powinna być zawiadomiona o miejscu i terminie przeprowadzenia dowodu z zeznań świa-dków, opinii biegłych lub oględzin przynajmniej na siedem dni przed terminem. Strona ma prawo brać udział w przeprowadzaniu dowodu, może zadawać pytania świadkom i biegłym oraz składać wyjaśnienia.
PRZEGLĄDANIE AKT
Podatnik jest stroną postępowania w sprawie rzetelności deklarowanych podstaw opodatkowania w podatku dochodowym od osób fizycznych za 2005 rok. W związku z tym przysługuje mu prawo do przeglądania akt sprawy oraz sporządzania z nich notatek, kopii lub odpisów w lokalu organu podatkowego w obecności pracownika tego organu. Dodatkowo może żądać uwierzytelnienia odpisów lub kopii akt sprawy lub wydania z akt sprawy uwierzytelnionych odpisów. Oznacza to, że strona ma możliwość wglądu do całości akt sprawy, a więc nie tylko do pism, adnotacji i protokołów sporządzanych przez organy podatkowe, ale również do wszystkich ewidencji i dokumentów znajdujących się w posiadaniu organu. Dotyczy to również informacji na temat podatnika udzielanych przez banki i instytucje finansowe oraz innych pism otrzymanych od instytucji i urzędów. Ograniczenie w swobodnym dostępie do akt sprawy organ podatkowy może zastosować do znajdujących się w tych aktach dokumentów objętych ochroną tajemnicy państwowej, a także do innych dokumentów, które organ podatkowy wyłączy z akt sprawy ze względu na interes publiczny. Z kolei podatnik ma prawo do przeglądania akt sprawy w każdym stadium postępowania i tylko od niego zależy sposób skorzystania z tego prawa. Oznacza to, że może sam zdecydować, czy będzie się zapoznawał z aktami na bieżąco i wielokrotnie, czy jednorazowo przed wydaniem decyzji, czy w ogóle.
Składanie oświadczeń
Jeżeli przepis prawa nie wymaga urzędowego potwierdzenia określonych faktów lub stanu prawnego w drodze zaświadczenia, organ podatkowy odbiera od strony, na jej wniosek, oświadczenie złożone pod rygorem odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznania. W takim przypadku przed odebraniem oświadczenia organ podatkowy poucza podatnika o prawie odmowy zeznań i odpowiedzi na pytania oraz uprzedza o odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznania.
Innym uprawnieniem podatnika jest zgoda na przesłuchanie. Organ podatkowy może przesłuchać stronę po wyrażeniu przez nią zgody. Do przesłuchania strony stosuje się przepisy dotyczące świadka, z wyłączeniem przepisów o środkach przymusu. Oznacza to, że przesłuchiwany podatnik może odmówić odpowiedzi na pytania, gdy odpowiedź mogłaby narazić jego lub jego bliskich na odpowiedzialność karną, karną skarbową albo spowodować naruszenie obowiązku zachowania ustawowo chronionej tajemnicy zawodowej.
Stanowisko podatnika
Ostatnim uprawnieniem, które przysługuje podatnikowi przed wydaniem decyzji, jest możliwość oceny sprawy w kontekście zebranych przez organ podatkowy dowodów.
Przed wydaniem decyzji organ podatkowy wyznacza stronie siedmiodniowy termin do wypowiedzenia się w sprawie zebranego materiału dowodowego. Podatnik nie musi być zawiadamiany, gdy
  • w wyniku postępowania wszczętego na wniosek strony ma zostać wydana decyzja w całości uwzględniająca jej wniosek,
  • ustalenia zobowiązań podatkowych, które zgodnie z odrębnymi przepisami ustalane są corocznie, jeżeli stan faktyczny, na podstawie którego ustalono wysokość zobowiązania podatkowego za poprzedni okres, nie uległ zmianie,
  • następuje umorzenie zaległości podatkowych z urzędu,
  • sprawa dotyczy zabezpieczenia i zastawu skarbowego,
  • zostanie złożone zeznanie podatkowe przez podatników podatku od spadków i darowizn, jeżeli decyzja ma zostać wydana wyłącznie na podstawie danych zawartych w tym zeznaniu.
ZAPOZNANIE PODATNIKA Z MATERIAŁEM DOWODOWYM
Podatnikowi zostało doręczone postanowienie o wszczęciu postępowania podatkowego z urzędu w zakresie określenia podatku dochodowego za 2006 rok. Wszczęcie postępowania było następstwem zaniżenia podatku za 2006 rok w wyniku nieuwzględnienia w rozliczeniu przez podatnika wszystkich faktur na sprzedaż. W trakcie postępowania urząd skarbowy otrzymał faktury wystawione na sprzedaż przez podatnika od jego kontrahenta oraz załączył do akt sprawy zeznania tego kontrahenta, które potwierdzały przeprowadzone transakcje. W związku z tym urząd skarbowy wezwał podatnika do zapoznania się z zebranym materiałem dowodowym, w tym między innymi z zeznaniami kontrahenta oraz kserokopiami faktur wystawionych przez podatnika, których on nie uwzględnił w rozliczeniu podatku za 2006 rok.
Jednocześnie organ podatkowy wysłał do innego urzędu skarbowego prośbę o sprawdzenie kontrahenta podatnika prowadzącego działalność w sąsiednim województwie. Urząd ten przesłał kserokopie faktur VAT, które wystawił kontrolowany podatnik. Okazało się, że również te faktury nie były uwzględnione przez podatnika w przychodach 2006 roku. Informację o istnieniu tych faktur organ podatkowy, który prowadził postępowanie, otrzymał już po tym, jak podatnik został zapoznany z materiałem dowodowym. Jeżeli gromadzone były jeszcze dowody po pierwotnym zapoznaniu podatnika ze sprawą, powinno nastąpić ponowne wyznaczenie terminu stronie do zapoznania się z całością zebranego w sprawie materiału dowodowego. Wyznaczenie tego terminu powinno nastąpić po całkowitym zakończeniu postępowania dowodowego (po zebraniu wszystkich dowodów w sprawie), bezpośrednio przed wydaniem decyzji.
Ważne!
Organ podatkowy może odstąpić od obowiązku zapewnienia stronom czynnego udziału w każdym stadium postępowania, jeżeli w wyniku postępowania wszczętego na wniosek strony ma zostać wydana decyzja w całości uwzględniająca wniosek strony
PRAWA PODATNIKA
Przed wydaniem decyzji podatnik ma prawo:
  • brać czynny udział w każdym stadium postępowania,
  • wypowiedzieć się co do zebranych dowodów i materiałów oraz zgłoszonych żądań,
  • przeglądać akta sprawy w każdym stadium postępowania oraz sporządzać z nich notatek, kopii lub odpisów,
  • żądać przeprowadzenia dowodu oraz uczestniczyć w przeprowadzaniu dowodu,
  • otrzymać w postępowaniu podatkowym niezbędne informacje i wyjaśnienia o przepisach prawa podatkowego pozostających w związku z przedmiotem tego postępowania.
CO MOŻE BYĆ DOWODEM
Dowodami w postępowaniu podatkowym mogą być:
  • księgi podatkowe,
  • deklaracje złożone przez stronę,
  • zeznania świadków,
  • opinie biegłych,
  • materiały i informacje zebrane w wyniku oględzin,
  • informacje podatkowe,
  • inne dokumenty zgromadzone w toku czynności sprawdzających lub kontroli podatkowej,
  • materiały zgromadzone w toku postępowania karnego,
  • materiały zgromadzone w toku postępowania w sprawach o przestępstwa skarbowe lub wykroczenia skarbowe.
BOGDAN ŚWIĄDER
bogdan.swiader@infor.pl
PODSTAWA PRAWNA
■ Art. 123, art. 178-179, art. 180-181, art. 188-192, art. 199 oraz art. 200 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2005 r. nr 8, poz. 60 z późn. zm.).