Od pieniędzy pożyczonych przez członków bliskiej rodziny nie trzeba płacić podatku od czynności cywilnoprawnych. Te powyżej 9637 zł należy zgłosić urzędowi skarbowemu i odpowiednio udokumentować. Pożyczkobiorcy spoza rodziny muszą pilnować limitów zwolnień z daniny.
Pożyczka jako świadczenie zwrotne nie jest objęta podatkiem dochodowym (osobną kwestią są odsetki, których otrzymywanie ma skutki w PIT). Pożyczkobiorca płaci jednak podatek od czynności cywilnoprawnych (PCC). W niektórych przypadkach fiskus nie upomni się o daninę, gdyż pożyczka może być zwolniona z opodatkowania. To, czy przysługuje nam preferencja, zależy od kilku czynników – przede wszystkim ważne jest, od kogo pożyczamy pieniądze (lub rzeczy oznaczone co do gatunku, bo również taka pożyczka podlega opodatkowaniu PCC).

Warunki przy pożyczkach rodzinnych

Najbardziej uprzywilejowane jest udzielanie pożyczek pieniężnych najbliższej rodzinie. Dotyczy to umowy zawartej między osobami, o których mowa w art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn (t.j. Dz.U. z 2009 r. nr 93, poz. 768 z późn. zm.). Chodzi o:
● małżonka,
● zstępnych (dzieci, wnuki itd.),
● wstępnych (rodzice, dziadkowe itd.),
● pasierbów,
● rodzeństwo,
● ojczyma,
● macochę.
Zwolnienie to odnosi się do pożyczek przekraczających 9637 zł. Ustawodawca nie przewiduje górnej granicy zwolnienia, więc równie dobrze może to być 10 tys. zł lub 1 mln zł.
Zwolnienie zależy jednak od spełnienia kilku warunków. Po pierwsze, do celów dowodowych należy zawrzeć umowę pożyczki na piśmie. Po drugie, konieczne jest złożenie deklaracji w sprawie podatku od czynności cywilnoprawnych właściwemu organowi podatkowemu (czyli według miejsca zamieszkania pożyczkobiorcy) w terminie 14 dni od daty dokonania czynności. Moment ten wyznacza data zawarcia umowy pożyczki. Po trzecie wreszcie, pożyczkobiorca musi udokumentować otrzymanie pieniędzy na rachunek bankowy, rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową lub przekazem pocztowym.
Ten ostatni wymóg jest niezwykle istotny. Aby zagwarantować sobie możliwość korzystania z podatkowego zwolnienia, pieniądze nie mogą być przekazane w gotówce, z ręki do ręki. Organ podatkowy musi mieć dowód przepływu środków w postaci potwierdzenia przelewu bankowego lub przekazu pocztowego. Warto też pamiętać o tym, aby dokonując przelewu (przekazu) opisać w sposób niebudzący żadnych wątpliwości jego tytuł – należy więc wpisać wprost, że chodzi o pożyczkę np. od ojca dla syna.

Mniejsze kwoty bez zgłoszenia

A co z pożyczkami do 9637 zł? Od nich również nie trzeba płacić podatku, o ile umowa zawarta jest między osobami zaliczonymi do I grupy podatkowej w rozumieniu ustawy o podatku od spadków i darowizn. Do grupy tej należą te same osoby, które wymienione zostały powyżej (małżonek, zstępni, wstępni, pasierb, rodzeństwo, ojczym, macocha), a oprócz tego: zięć, synowa oraz teściowie. Takie pożyczki zwolnione są z PCC, bez konieczności spełniania dodatkowych wymogów dokumentacyjnych.

Limit między osobami obcymi

Pożyczki udzielane dalszym krewnym i osobom spoza rodziny zasadniczo podlegają opodatkowaniu PCC, jednak dopiero po przekroczeniu ustawowych limitów. Zwolnienie przysługuje do łącznej wysokości nieprzekraczającej kwoty 5 tys. zł – pożyczki od jednej osoby i 25 tys. zł – od wielu podmiotów.
Limity te dotyczą okresów trzyletnich, począwszy od 1 stycznia 2009 r. W praktyce oznacza to, że 1 stycznia 2012 r. rozpoczął bieg nowy trzyletni okres, w którym zastosowanie mają te limity. Taka konstrukcja przepisów (została ona wprowadzona nowelizacją ustawy o PCC z 7 listopada 2008 r., Dz.U. nr 209, poz. 1319) powoduje, że zwolnienie przysługuje w kolejnych trzyletnich okresach kalendarzowych (2009–2011; 2012–2014; 2015–2017; 2018–2020 itd.), bez względu na to, czy osoba zaciągała już pożyczkę zwolnioną od podatku, czy też zaciąga ją po raz pierwszy.

2-proc. danina od nadwyżki

Przekroczenie ustawowych progów zwolnienia skutkuje powstaniem po stronie biorącego pożyczkę obowiązku zapłaty podatku. Podatnik powinien więc kontrolować, czy w okresie od 1 stycznia 2012 r. do końca 2014 r. kwota udzielonych mu pożyczek nie przekroczy – 5 tys. zł od jednej osoby i 25 tys. zł od wielu. Dopiero po przekroczeniu limitu należy złożyć deklarację podatkową i zapłacić podatek od nadwyżki pożyczki (pożyczek) ponad limit.
Stawka PCC od umowy pożyczki wynosi 2 proc. Na jego zapłatę pożyczkobiorca ma 14 dni od daty powstania obowiązku podatkowego, tj. zawarcia umowy. Obliczyć podatek oraz złożyć deklarację trzeba samodzielnie, a więc bez wezwania organu podatkowego – w PCC, podobnie zresztą jak np. w PIT obowiązuje bowiem zasada samoobliczenia daniny. Deklarację w sprawie podatku od czynności cywilnoprawnych składa się na formularzu PCC-3.

Karna stawka 10 razy wyższa

Prawidłowe wywiązywanie się z obowiązków podatkowych w przypadku zawarcia umowy pożyczki jest o tyle istotne, że ich niedopełnienie grozi zapłatą sankcyjnego podatku ze stawką 20 proc., a więc 10 razy wyższą od stawki podstawowej.
Urzędnik skarbowy może ukarać podatnika tylko w ściśle określonych okolicznościach. Jeśli podatnik powoła się na pożyczkę – od której nie zapłacił podatku – przed organem podatkowym lub organem kontroli skarbowej w toku czynności sprawdzających, postępowania podatkowego, kontroli podatkowej lub postępowania kontrolnego. Na pierwszy rzut oka takie przyznanie się podatnika może się wydać dziwne, w praktyce jednak zdarza się, że w ten sposób chce on uzasadnić, skąd wziął pieniądze na wydatki nieznajdujące pokrycia w przychodach ujawnionych. Karna stawka w PCC została wprowadzona po to, aby takie praktyki ograniczyć. Zamiast zapłaty 2-proc. PCC podatnik musi bowiem uiścić aż 20-proc. podatek.
Podobne skutki ma powołanie się w trakcie postępowań kontrolnych na pożyczkę od członka najbliższej rodziny. 20-proc. podatek może być nałożony, jeśli pożyczkobiorca nie spełnił opisanych powyżej warunków udokumentowania otrzymania pieniędzy na rachunek bankowy, rachunek prowadzony przez SKOK lub przekazem pocztowym.

Przy umowie pożyczki podstawę opodatkowania PCC stanowi kwota pożyczki pieniężnej lub jej wartość (w przypadku pożyczenia rzeczy oznaczonych co do gatunku)

Zaciągnięcie długu u innych podmiotów

Omówione zasady dotyczą sytuacji, gdy umowy pożyczki zawierane są między osobami prywatnymi. PCC w ogóle zaś nie podlegają czynności cywilnoprawne (inne niż umowa spółki lub jej zmiany), jeżeli przynajmniej jedna ze stron z tytułu dokonania tej czynności jest opodatkowana VAT lub z tego podatku zwolniona. Zatem zaciągnięcie pożyczki u przedsiębiorcy, który zajmuje się tego typu działalnością, pod przepisy ustawy o PCC w ogóle nie podlega.
Z PCC zwolnione są ponadto pożyczki udzielane:
● przez przedsiębiorców niemających na terytorium Polski siedziby lub zarządu, prowadzących działalność w zakresie kredytowania oraz udzielania pożyczek,
● z kas lub funduszów zakładowych, funduszów związków zawodowych, pracowniczych kas zapomogowo-pożyczkowych, spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych, koleżeńskich kas oszczędnościowo-pożyczkowych działających w wojsku oraz z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych,
● z utworzonych w drodze ustawy innych funduszów celowych,
● przez wspólnika (akcjonariusza) spółce kapitałowej.
Co grozi za niezłożenie w terminie deklaracji PCC
Obowiązek złożenia deklaracji i zapłaty podatku ciąży na biorącym pożyczkę. Złożenie deklaracji po terminie, tj. po upływie 14 dni od zawarcia umowy, traktowane jest jako wykroczenie skarbowe, za które organ podatkowy może wymierzyć grzywnę w postępowaniu mandatowym. Kary można uniknąć, dołączając do spóźnionej deklaracji czynny żal (pismo, w którym podatnik przyznaje się do przewinienia). Czynny żal można złożyć skutecznie tylko wtedy, gdy urząd skarbowy o uchybieniu podatnika nie wiedział.
Karalność wykroczenia skarbowego ustaje, jeżeli od czasu jego popełnienia upłynął rok. Bieg przedawnienia rozpoczyna się z końcem roku, w którym minął termin płatności podatku.

Jak obliczyć trzyletni termin przy ustalaniu limitu zwolnienia

Podatniczka pożyczyła w grudniu 2011 r. 5 tys. zł od przyjaciółki. Teraz chce poprosić ją o kolejną pożyczkę w takiej samej wysokości. W związku z tym, że od daty poprzedniej nie minęły trzy lata, ma wątpliwości, czy będzie zobowiązana do zapłaty PCC?

W opisanej sytuacji podatek nie wystąpi. Okresu trzech lat, w którym obowiązują ustawowe limity dla pożyczek zwolnionych z podatku, nie należy liczyć od daty zawarcia ostatniej pożyczki. Ustawa o podatku od czynności cywilnoprawnych za datę początkową uznaje 1 stycznia 2009 r. Pożyczka udzielona w 2011 r. wliczana była zatem do limitu obowiązującego w okresie od 1 stycznia 2009 r. do 31 grudnia 2011 r. Obecnie nie ma ona znaczenia. Limit pożyczek otrzymywanych od jednej osoby w wysokości 5 tys. zł odnowił się 1 stycznia 2012 r.

Zatem przysługuje on podatniczce ponownie w całości, przy czym jeśli do końca 2014 r. ta sama osoba udzieli jej kolejnej pożyczki, będzie już trzeba zapłacić od niej podatek.

Kiedy powstaje obowiązek PCC
Obowiązek podatkowy od umowy pożyczki powstaje:
● z chwilą jej zawarcia,
● z chwilą powołania się przez podatnika na fakt jej otrzymania – jeżeli podatnik nie złożył deklaracji PCC-3 w terminie 5 lat od końca roku, w którym upłynął termin płatności podatku, a następnie powołuje się przed organem podatkowym lub organem kontroli skarbowej na fakt jej uzyskania.


Przy pożyczce rzeczy znaczenie ma wartość rynkowa

W przypadku pożyczki rzeczy oznaczonych co do gatunku (takich jak np. węgiel, ziemniaki) w deklaracji podatkowej PCC-3 jako podstawę opodatkowania podaje się jej wartość określoną w umowie. Urząd ma jednak prawo ją zakwestionować, jeżeli nie odpowiada wartości rynkowej.

Jeżeli zadeklarowana przez podatnika wartość pożyczki rzeczy oznaczonych co do gatunku różni się – według organu podatkowego – od wartości rynkowej, to może on wezwać do określenia lub poprawienia tej wartości. W wezwaniu podaje wartość przedmiotu umowy według własnej wstępnej oceny. Jeżeli pomimo wezwania podatnik nie podaje wartości zgodnej z rynkową, organ podatkowy określa ją na podstawie opinii biegłego. Jeżeli wartość określona w ten sposób przekroczy o 33 proc. wartość podaną przez podatnika, ponosi on koszty tej opinii.

Podstawa prawna
Art. 9 ust. pkt 10 lit. b–d ustawy z 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (t.j. Dz.U. z 2010 r. nr 101, poz. 649 z późn. zm.). Rozporządzenie ministra finansów z 16 grudnia 2008 r. w sprawie sposobu pobierania i zwrotu podatku od czynności cywilnoprawnych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 179).