Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 10 maja 2012 r. (sygn. akt I FSK 1010/11) uznał, że wynagrodzenie rzeczowe w postaci przeniesienia prawa do nieruchomości za umorzone udziały nie podlega VAT. Skład orzekający w tej sprawie nie podzielił stanowiska NSA wyrażonego we wcześniejszym i jednocześnie pierwszym wyroku, jaki zapadł w podobnej sprawie. Sąd w orzeczeniu z 1 września 2012 r. (sygn. akt I FSK 1212/10) przyjął, że umorzenie udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w zamian za przekazane grunty czy lokal podlega temu podatkowi.

Orzecznictwo unijne

Kwestia opodatkowania VAT operacji umorzenia udziałów czy akcji ma istotne znaczenie dla spó- łek kapitałowych, których w Polsce jest około 270 tys. Forma zapłaty za umorzone udziały w postaci rzeczowej może być w wielu przypadkach korzystniejsza niż zapłata gotówką, szczególnie gdy spółki mają problem z płynnością, a zaciągnięcie kredytu lub pożyczki jest kosztowne.
W sprawie, którą rozpoznał Naczelny Sąd Administracyjny 10 maja 2012 r., trzech udziałowców spółki prowadzącej działalność handlową zamierzało dokonać zmian w strukturze właścicielskiej. Dwóch z nich miało się wycofać z firmy, a trzeci zamierzał kontynuować działalność. Za umorzone udziały dwóm wspólnikom spółka miała przekazać nieruchomości. Wynagrodzenie pieniężne miało mieć charakter uzupełniający. Z otrzymanej od ministra finansów interpretacji spółka dowiedziała się, że taka operacja podlega VAT, ponieważ przeniesienie własności nieruchomości stanowi dostawę towarów.
Naczelny Sąd Administracyjny nie podzielił stanowiska fiskusa. Sąd odwołał się do orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości UE, w którym trybunał wielokrotnie podkreślał, że aby doszło do opodatkowania VAT, nie wystarczy, że dany podmiot jest czynnym podatnikiem VAT, ale musi daną czynność wykonywać w ramach czynności opodatkowanych (np. sprawy C-60/90, C-80/95). Dla spółki występującej o interpretację operacja umorzenia udziałów nie jest taką czynnością opodatkowaną. Tym samym nie można mówić o opodatkowaniu VAT przekazania nieruchomości w zamian za umorzone udziały.

W zakresie, w jakim towary i usługi są wykorzystywane do wykonywania czynności opodatkowanych, przysługuje prawo do obniżenia VAT

– Wyrok ten może być korzystny zwłaszcza dla udziałowców, którzy są osobami fizycznymi nieprowadzącymi działalności gospodarczej, ponieważ podatnicy VAT zasadniczo powinni mieć prawo do odliczenia naliczonego VAT – mówi Natalia Kłoś, ekspert w KPMG.

Wyrok przeciwny

We wcześniejszym wyroku z września 2011 r. skład orzekający Naczelnego Sądu Administracyjnego uznał, że umorzenie udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w zamian za przekazane rzeczy, w świetle art. 7 ust. 1 ustawy o VAT, podlega opodatkowaniu. W tym przypadku zgodził się ze stanowiskiem fiskusa.
Według sądu jeśli istnieją poważne wątpliwości co do opodatkowania określonych czynności w imię zasady powszechności opodatkowania, powinno się przyjmować, że czynność taka podlega VAT. Opierając się na tym wyroku, należy uznać, że spółka, wydając wspólnikowi budynek, działa jako podatnik VAT, a przez to dokonuje czynności opodatkowanej.