Czy organ podatkowy może odmówić podatnikowi zapoznania się z aktami sprawy?

Wojciech Pietrasiewicz
doradca podatkowy współpracujący z Baker & McKenzie Doradztwo Podatkowe
Udostępnienie akt jest jednym z podstawowych uprawnień podatnika. Podatnik może skorzystać z tego uprawnienia w każdym stadium postępowania. Jednocześnie organ podatkowy zasadniczo ma w każdym etapie tego postępowania obowiązek udostępnienia akt podatnikowi. Oznacza to, że zarówno w postępowaniu przed organem podatkowym I instancji, postępowaniem odwoławczym, jak i innych ewentualnych postępowaniach, do których zastosowanie ma art. 178 i 179 Ordynacji podatkowej, prawo podatnika i jednoczesny obowiązek organu podatkowego do udostępnienia akt sprowadza się do umożliwienia przeglądania akt, sporządzenia z tych akt notatek, kopii lub odpisów, żądania uwierzytelnienia odpisów lub kopii akt sprawy lub wydania z akt sprawy uwierzytelnionych odpisów.
Wskazane prawo jest niezależne od zapoznania się z materiałem dowodowym w sprawie na podstawie art. 200 Ordynacji podatkowej.
Udostępnienie akt przez organ podatkowy daje podatnikowi możliwość przejrzenia wszystkich (z pewnymi wyłączeniami przewidzianymi przez przepisy Ordynacji podatkowej) dokumentów znajdujących się w tych aktach. W praktyce najczęściej w aktach udostępnianych podatnikowi znajdują się protokoły, opinie biegłych, pisma kierowane przez organ podatkowy do podatnika w postępowaniu, inne dowody zebrane w toku postępowania kontrolnego, ale również wewnętrzna korespondencja pomiędzy różnymi depar- tamentami danego organu podatkowego, informacje z banków lub innych instytucji. Warto podkreślić, że podatnik ma prawo zapoznania się z dokumentami znajdującymi się w aktach sprawy niezależnie od tego, czy stanowią one dowód w postępowaniu czy nie. Sam fakt, że dokument znajduje się w aktach sprawy (np. anonim) daje podatnikowi prawo do zapoznania się z nim.
Przepisy Ordynacji podatkowej przewidują szczególne sytuacje, w których organ podatkowy może odmówić podatnikowi udostępnienia niektórych dokumentów znajdujących się w aktach. Należy podkreślić, że w świetle Ordynacji podatkowej organ podatkowy może odmówić stronie zapoznania się z poszczególnymi dokumentami, a nie z całością akt. Stanie się tak, jeżeli dokumenty te są objęte tajemnicą państwową, a także w przypadku, gdy organ podatkowy wyłączy dokumenty z akt ze względu na interes publiczny. Sam fakt objęcia dokumentów tajemnicą skarbową nie stanowi dostatecznej przesłanki do odmowy stronie zapoznania się z tymi dokumentami, co potwierdza art. 301 Ordynacji podatkowej.
Użycie w przepisach o udostępnieniu akt klauzuli generalnej interesu publicznego w praktyce daje organowi podatkowemu pewną swobodę w zakresie wyłączenia pewnych dokumentów z akt sprawy. Może on doprowadzić do wątpliwości i ewentualnych sporów pomiędzy podatnikiem a organem podatkowym, któremu odmówiono udostępnienia pewnych dokumentów. W sprawie odmowy umożliwienia zapoznania się z dokumentami objętymi tajemnicą państwową lub wyłączonymi z akt sprawy organ podatkowy wydaje postanowienie, na które przysługuje zażalenie.
(EM)
Podstawa prawna
■ Ustawa z 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2005 r. nr 8, poz. 60 z późn. zm.).