Jestem księgową w przedsiębiorstwie spożywczym, sprzedajmy żywność. Będą nas dotyczyły przepisy z sankcjami za marnowanie żywności. Na co powinnam z związku z tym zwrócić uwagę, prowadząc księgi i przygotowując sprawozdanie?
Znane są już nowe przepisy określające zasady postępowania z żywnością oraz obowiązki sprzedawców żywności w celu przeciwdziałania marnowaniu żywności oraz negatywnym skutkom społecznym, środowiskowym i gospodarczym z tego wynikającym. [ramka 1] Chodzi o ustawę z 19 lipca 2019 r. o przeciwdziałaniu marnowaniu żywności. Sankcją za nieprzestrzeganie jej reguł są opłaty. Wiąże się z nimi nie tylko konieczność ujęcia ich w rachunkowości, lecz także prezentacja w sprawozdaniu finansowym. Generalnie przepisy ustawy dotyczące m.in. zawierania umów wchodzą w życie 18 września br., jednak część przepisów wejdzie w życie 1 marca 2020 r. (pierwszego dnia szóstego miesiąca następującego po miesiącu ogłoszenia) i dotyczą one m.in. opłat, kar za brak umowy czy sprawozdawczości.

RAMKA 1

O jakie zjawisko chodzi
Marnowanie żywności to wycofywanie z etapu dystrybucji żywności, która spełnia wymogi prawa żywnościowego, w szczególności ze względu na zbliżający się upływ terminu przydatności do spożycia lub daty minimalnej trwałości lub ze względu na wady wyglądu tych środków spożywczych albo ich opakowań i przeznaczanie ich do unieszkodliwiania jako odpady.

Ujęcie kar

Sprzedawcy żywności zobowiązani do stosowania nowych przepisów [ramka 2] mają obowiązek zawarcia z organizacją pozarządową umowy dotyczącej nieodpłatnego przekazywania żywności spełniającej wymogi prawa żywnościowego, a nieprzeznaczonej do sprzedaży, w szczególności ze względu na wady wyglądu tej żywności albo jej opakowań. Nie będzie oczywiście przekazywania napojów alkoholowych o zawartości alkoholu powyżej 1,2 proc. oraz napojów alkoholowych będących mieszaniną piwa i napojów bezalkoholowych, w których zawartość alkoholu przekracza 0,5 proc. Umowa musi być zawarta pod rygorem nieważności w formie pisemnej lub elektronicznej. Dotychczas przekazywanie żywności fundacjom czy domom pomocy społecznej było dobrą praktyką i narzędziem do budowania dobrych relacji jednostki z otoczeniem. Stanowiło wyraz dobrowolnie podejmowanej przez przedsiębiorstwo odpowiedzialności społecznej.

RAMKA 2

Kogo dotyczy
Podmiotami zobowiązanymi do wypełniania nowych obowiązków będą sprzedawcy żywności. Ale nie wszyscy. Zgodnie bowiem z art. 2 ustawy z 19 lipca 2019 r. o przeciwdziałaniu marnowaniu żywności sprzedawca żywności to podmiot prowadzący przedsiębiorstwo spożywcze w zakresie sprzedaży żywności w jednostce handlu detalicznego lub hurtowego o powierzchni powyżej 250 m2, w której przychody ze sprzedaży żywności stanowią, co najmniej 50 proc. przychodów ze sprzedaży wszystkich towarów. Przy czym w okresie przejściowym, tj. przez dwa lat od wejścia w życie ustawy, minimalna powierzchnia powodująca konieczność stosowania przepisów nowej ustawy to 400 m2. Zasady obliczania powierzchni sprzedażowej określone są w art. 2 pkt 19 ustawy z 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1945 ze zm.).
Od 1 marca 2020 r. brak zawartej umowy z organizacją pozarządową będzie podlegał karze pieniężnej w wysokości 5000 zł (art. 10 ustawy o przeciwdziałaniu marnowaniu żywności). Kara ta, jako sankcja, nie będzie stanowiła kosztu uzyskania przychodów, natomiast w księgach rachunkowych będzie ujmowana jako inny pozostały koszt operacyjny. Ustawodawca przewidział, że kary nie nakłada się, w przypadku gdy sprzedawca żywności wykaże, iż nie było możliwe zawarcie umowy dotyczącej nieodpłatnego przekazywania żywności na terenie powiatu, w którym prowadzi on działalność. [przykład 1]
Mapa rządowych inwestycji niczym kreatywna księgowość
Mapa rządowych inwestycji niczym kreatywna księgowość

Zobacz również

PRZYKŁAD 1

Bez umowy
Przedsiębiorca nie zawarł umowy. Musi wnieść opłatę, którą zaksięguje:
• Wn „Pozostałe koszty operacyjne – inne” 5000 zł,
• Ma „Pozostałe rozrachunki” 5000 zł.
Organizacja pozarządowa będzie przeznaczała taką żywność na realizację swoich zadań statutowych. Co oznacza, że umowa musi być zawarta z taką organizacją, której celem statutowym jest wykonywanie zadań w sferze zadań publicznych w zakresie:
  • pomocy społecznej, w tym pomocy rodzinom i osobom w trudnej sytuacji życiowej oraz wyrównywania szans tych rodzin i osób,
  • wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej,
  • działalności charytatywnej, polegającej w szczególności na przekazywaniu żywności osobom potrzebującym lub prowadzeniu zakładów żywienia zbiorowego dla osób potrzebujących

Dla księgowego to darowizny

Towary żywnościowe przekazywane organizacjom pozarządowym to księgowo darowizny zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 32 ustawy o rachunkowości. Ich wartość stanowi pozostały koszt operacyjny. Zgodnie z przepisami prawa podatkowego mogą być zaliczone do kosztów uzyskania przychodów, gdy są przekazywane na rzecz organizacji pożytku publicznego w rozumieniu przepisów ustawy z 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, z przeznaczeniem wyłącznie na cele działalności charytatywnej prowadzonej przez te organizacje. Przekazanie takie jest zwolnione z VAT. Przy czym udogodnienia podatkowe nie dotyczą napojów alkoholowych o zawartości alkoholu powyżej 1,2 proc. oraz napojów alkoholowych będących mieszaniną piwa i napojów bezalkoholowych, w których zawartość alkoholu przekracza 0,5 proc. Zaznaczyć też należy, że nie każda organizacja działająca w sferze pożytku publicznego ma status organizacji pożytku publicznego, a tylko przekazywanie żywności OPP powala na uzyskanie korzyści podatkowych. Warto zatem sprawdzić, jaki jest status organizacji, z którą sprzedawca żywności chce podpisać umowę o współpracy.

Opłaty

Kolejnym obowiązkiem sprzedawcy żywności będzie ponoszenie opłaty za marnowanie żywności. Opłatę oblicza się jako iloczyn stawki opłaty i masy marnowanej żywności. Podstawę obliczenia opłaty stanowi 90 proc. masy marnowanej żywności w kilogramach. Stawka opłaty wynosi 0,1 zł za 1 kg marnowanej żywności, co oznacza, że sprzedawca musi znać wagę żywności, której nie przekazał organizacji i która się zmarnowała. Opłata jest obliczana na koniec roku kalendarzowego przez sprzedawcę i wpłacana na konto organizacji, z która zawarł umowę o współpracy. Kwotę można będzie pomniejszyć o koszty poniesione przez sprzedawcę żywności na obowiązkowe kampanie edukacyjno-informacyjne. Można ją też pomniejszyć o koszty wykonania umowy z organizacją pozarządową, np. o koszty transportu i dystrybucji żywności przekazywanej tej jednostce. Jeżeli sprzedawca żywności zawarł umowę, o której mowa w art. 3 ust. 1, z więcej niż jedną organizacją pozarządową, to opłatę dzieli między wszystkie organizacje proporcjonalnie do ilości odebranej przez nie żywności. W przypadku gdy sprzedawca żywności nie przekazał żywności żadnej z organizacji pozarządowych, przekazuje opłatę w częściach równych wszystkim organizacjom, z którymi zawarł umowę. Jeśli sprzedawca nie zawarł umowy, to wnosi należną opłatę na rachunek bankowy wojewódzkiego funduszu ochrony środowiska i gospodarki wodnej na terenie województwa, w którym znajduje się siedziba sprzedawcy żywności. Zwrócić należy uwagę, że niewnoszenie opłaty na rachunek bankowy organizacji pozarządowej, z którą zawarł umowę, lub wojewódzkiego funduszu ochrony środowiska i gospodarki wodnej, wnoszenie jej w niepełnej wysokości albo niewnoszenie jej w terminie, podlega karze pieniężnej w wysokości od 500 zł do 10 000 zł.
Księgowi muszą pamiętać, że opłata obciążać będzie koszty roku obrotowego, którego dotyczy, mimo że jest obowiązek jej zapłaty do 30 kwietnia następnego roku. Co ważne, w przypadku gdy wysokość całej opłaty nie przekracza 300 zł, opłaty się nie wnosi. Opłata będzie kosztem działalności operacyjnej ujmowanym na koncie „Podatki i opłaty”, ponieważ ma ścisły związek z prowadzeniem działalności handlowej. [przykład 2]

PRZYKŁAD 2

Współpraca z fundacją
Spółka ABC prowadzi w Warszawie 10 sklepów spełniających limity określone w nowej ustawie. Ma zawartą umowę z fundacją Godny Dom. W ciągu roku spółka wydrukowała ulotki dla klientów sklepu o współpracy z tą fundacją za 80 zł netto. Na koniec roku ustalono, że zmarnowano 5500 kg żywności. Opłata wyniesie 5500 x 0,1 = 550 zł i zostanie pomniejszona o 80 zł, czyli koszty kampanii informacyjnej. Zdarzenia te zostaną ujęte w księgach:
1. Koszty druku ulotek:
• Wn „Usługi obce” 80 zł,
• Wn „VAT naliczony” 18,40 zł,
• Ma „Rozrachunki z dostawcami” 98,40 zł.
2. Zarachowane opłaty na koniec roku 470 zł (550 zł – 80 zł):
• Wn „Podatki i opłaty” 470 zł,
• Ma „Pozostałe rozrachunki” 470 zł.
3. Wpłata opłaty na konto fundacji w kolejnym roku:
• Wn „Pozostałe rozrachunki” 470 zł,
• Ma „Rachunek bankowy” 470 zł.

W sprawozdaniu

Poza obowiązkiem obliczenia i wniesienia opłaty sprzedawca żywności zamieszcza informację o wysokości należnej opłaty lub wartości żywności przekazanej organizacjom pozarządowym w sprawozdaniu finansowym, o którym mowa w ustawie o rachunkowości, oraz na swojej stronie internetowej, jeżeli ją prowadzi. W ustawie tej wskazano, że informacja ta będzie w załączniku nr 1 w części „Dodatkowe informacje i objaśnienia” w nowo dodanym pkt 12. [przykład 3]

PRZYKŁAD 3

Na wykonywanie zadań
W 2019 r. spółka przekazała organizacjom pozarządowym, z przeznaczeniem na wykonywanie przez te organizacje zadań w zakresie określonym w art. 2 pkt 2 ustawy o przeciwdziałaniu marnowaniu żywności 4800 kg żywności. W związku z tym nie była zobowiązana do wnoszenia opłaty za marnowanie żywności, o której mowa w art. 5 tej ustawy.©℗
Jednak przepis w tym zakresie zacznie obowiązywać 1 marca 2020 r. (pierwszego dnia szóstego miesiąca następującego po miesiącu ogłoszenia). Chodzi więc o obowiązki sprawozdawcze dotyczące 2020 r.

Kampania

Jak już wskazano, sprzedawca żywności jest obowiązany do prowadzenia w jednostce handlu kampanii edukacyjno-informacyjnych w zakresie racjonalnego gospodarowania żywnością oraz przeciwdziałania marnowaniu żywności, co najmniej raz w roku, przez co najmniej dwa kolejne tygodnie, w każdym dniu działalności jednostki handlu. Kampanie te są prowadzone wspólnie z organizacją pozarządową, z którą sprzedawca żywności zawarł umowę o współpracy. Na działania te można przeznaczyć nie więcej niż 20 proc. środków pochodzących z opłaty za marnowanie żywności. Koszty prowadzenia kampanii zewnętrznymi siłami są zaliczane do kosztów usług obcych lub pozostałych kosztów rodzajowych. Są to koszty związane z prowadzeniem działalności operacyjnej o charakterze ogólnym, dlatego w układzie kalkulacyjnym powinny być to koszty zarządu.
Podstawa prawna
Ustawa z 29 września 1994 r. o rachunkowości (t.j. Dz.U. z 2019 poz. 351).
Ustawa z 19 lipca 2019 r. o przeciwdziałaniu marnowaniu żywności (poz. 1680).