■  Podejmując decyzje, inwestorzy często korzystają ze sprawozdania finansowego firmy. Która jego część ma dla nich największe znaczenie?

- W Katedrze Rachunkowości Uniwersytetu Gdańskiego przeprowadziliśmy w tym zakresie badania. Wykazały one, że jeżeli inwestorzy czytają sprawozdania finansowe, to przede wszystkim jest to rachunek zysków i strat. Bilans ma jedynie wartość historyczną.

■  Czy pana zdaniem rachunek zysków i strat dostarcza im oczekiwanych informacji?

- W obecnej formie nie. Członkowie rad nadzorczych często nie potrafią czytać sprawozdania, a wiedza fachowa jest tu niezbędna. Księgowaniu podlegają nie tylko operacje potwierdzone zewnętrznymi dokumentami źródłowymi, ale równie transakcje, dla których kwotę i moment zapisu wyznacza jednostka samodzielnie, często na podstawie subiektywnych przesłanek, np. rezerwy.

■  Czy kwoty wynikające z subiektywnego osądu mogą zniekształcać finansowy obraz firmy?

- Tak. W rachunku zysków i strat mieszają się obecnie dwie jakościowo różne kategorie kosztów i przychodów. Związane z rzeczywistymi transakcjami kupna, sprzedaży dokonywanymi przez firmę z otoczeniem, z kosztami i przychodami, które spółki kreują same. Przykładowo, w tej chwili odsetki rzeczywiste i naliczone memoriałowo na moment bilansowy ujawniane są w jednej pozycji. Tymczasem jakościowo są to odmienne kategorie. Prowadziliśmy badania wśród spółek giełdowych i pytaliśmy, jak zmiana stanu rezerw wpływa na wynik finansowy. Okazało się, że średnio jest to 103 proc. wyniku finansowego spółek. W jednym przypadku zmiana rezerw była większa od wyniku finansowego 5,5 razy.

■  Co to oznacza w praktyce?

- Kategorie kosztów i przychodów szacunkowych mogą kształtować obraz dokonań finansowych spółki. Wpływa to na obliczane przez analityków wskaźniki rentowności, może oddziaływać na ocenę pracy zarządu.

Moim zdaniem powstaje luka między tym, co rejestrujemy w księgach, a tym, co pokazujemy na zewnątrz w postaci sprawozdania finansowego. Dojrzeliśmy już do tego, aby stan ten zmienić.

■  Rachunek, według pana, nie odzwierciedla rzeczywistej sytuacji finansowej firmy. W jakim kierunku powinny iść zmiany?

- Przede wszystkim powinien być prezentowany wynik całościowy, czyli uwzględniający również koszty i przychody księgowane na kapitale własnym. Coraz większa grupa operacji gospodarczych kreuje bowiem koszty i przychody odnoszone wprost na kapitał własny, a zatem nieujawniane w rachunku zysków i strat na poziomie wyniku operacyjnego. Są to przykładowo skutki błędu podstawowego. Należy również wyraźnie oddzielić skutki finansowe transakcji realizowanych z otoczeniem od tych będących efektem przeszacowań, a także odejść od mieszania transakcji ciągłych z transakcjami jednorazowymi.

■  Jakich informacji dostarcza obecnie ta część sprawozdania?

- Prezentuje wynik tylko na poziomie operacyjnym. To jest tak, jakby bilans zamknąć pokazując wyłącznie aktywa trwałe. Dzieje się tak właśnie m.in. poprzez brak ujęcia w rachunku operacji odnoszonych na kapitał własny.

Obecnie rachunek zysków i strat dzieli wynik finansowy na szereg wyników cząstkowych, których wartość informacyjna jest niewielka. Proszę zauważyć, to, co my nazywamy zyskiem/stratą ze sprzedaży, nie ujmuje tak ważnych elementów kosztów związanych z bieżącą działalnością, jakimi są np.: odsetki od należności czy zrealizowane różnice kursowe. Wynik z transakcji jednorazowych ujawniany jest w bardzo różnych pozycjach. Nie ma jednoznacznej informacji, ile firma zyskała lub straciła sprzedając swój majątek.

CO POWINNY ZAWIERAĆ WYNIKI CZĄSTKOWE

Wynik finansowy powinien obejmować trzy wyniki cząstkowe: zysk/strata na transakcjach ciągłych - wynik działalności operacyjnej, bez elementów szacunku czy prognoz, zysk/strata na transakcjach jednorazowych - skutki finansowe sporadycznych transakcji sprzedaży składników aktywów, np. środków trwałych oraz straty i zyski nadzwyczajne, kary, grzywny, odszkodowania itp.,

zysk/strata na operacjach dokonywanych z mocy prawa bilansowego - koszty i przychody - wynikające z ocen ryzyka prowadzonej działalności (rezerwy), pomiaru wartości godziwej aktywów (odpisy aktualizujące wartość), urealnienia wartości bilansowej rozrachunków (np. memoriałowe różnice kursowe).

■  Na czym polega istota pańskiej propozycji?

- W proponowanej koncepcji na wynik całościowy przedsiębiorstwa - rozumiany jako wzrost / zmniejszenie kapitału własnego - składają się wyniki cząstkowe realizowane na: transakcjach ciągłych, transakcjach jednorazowych, operacyjnych dokonywanych z mocy prawa bilansowego, operacjach kapitałowych. Korekta wyniku całościowego o koszt kapitału własnego pozwala na wyznaczenie ekonomicznej wartości dodanej.

JAK SKORYGOWAĆ WYNIK OPERACYJNY

Trzy wyniki cząstkowe składają się na wynik operacyjny netto, który w tradycyjnej formule zamyka rachunek zysków i strat. W proponowanym rozwiązaniu ulega on uzupełnieniu o zysk/stratę na operacjach kapitałowych. Są to tytuły kosztów i przychodów aktualnie przedstawiane w „Zestawieniu zmian w kapitale (funduszu) własnym”, a oddziałujące na tzw. wynik całościowy.

Proponowany przez prof. Jerzego Gierusza układ rachunku zysków i strat w wariancie porównawczym

Rozmawiała AGNIESZKA POKOJSKA

■  JERZY GIERUSZ

profesor, kierownik Katedry Rachunkowości Uniwersytetu Gdańskiego