Na czym polega instytucja prawa pomocy i czy może z niej skorzystać tylko osoba fizyczna?

Prawo pomocy w postępowaniu przed sądami administracyjnymi wiąże się z przymusem adwokackim w przypadku sporządzenia skargi kasacyjnej, co oznacza, że skargę kasacyjną powinien sporządzić adwokat, radca prawny lub doradca podatkowy. Ponieważ jednak nie każdego stać na zaangażowanie pełnomocnika, a wszyscy powinni mieć w państwie prawa równy dostęp do sądu, ustawodawca gwarantuje ochronę praw i interesów strony poprzez prawo pomocy. Dzięki prawu pomocy nawet osoby znajdujące się w ciężkich warunkach finansowych mają możliwość dochodzenia swych praw przed sądami administracyjnymi. Prawo pomocy ma charakter wyjątkowy, gdyż co do zasady strony postępowania przed sądami muszą ponieść związane z nim koszty. W związku z tym, skorzystanie z tego prawa obwarowane jest licznymi ograniczeniami. Osoby fizyczne, także te prowadzące jednoosobowe firmy (zarejestrowane jako przedsiębiorcy), mogą uzyskać prawo pomocy w całkowitym lub częściowym zakresie. Całkowity zakres obejmuje zwolnienie z kosztów sądowych oraz ustanowienie zastępcy procesowego (adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego), z którego usług strona może korzystać bez wynagrodzenia. Zwolnienie przysługuje osobie, która wykaże, iż nie jest w stanie ponieść jakichkolwiek kosztów postępowania. Natomiast prawo pomocy w zakresie częściowym obejmuje zwolnienie od kosztów sądowych lub ustanowienie zastępcy procesowego, przy czym zwolnienie od kosztów może dotyczyć opłat sądowych w całości lub w części albo tylko wydatków albo opłat sądowych i wydatków. Uzyskać może je osoba, która wykaże, że nie jest w stanie ponieść pełnych kosztów postępowania bez uszczerbku dla utrzymania siebie i rodziny. Należy zauważyć, że to po stronie wnioskodawcy leży obowiązek wykazania, iż jego sytuacja materialna jest na tyle trudna, że uzasadnia wyjątkowe traktowanie i uprawnia go do skorzystania z prawa pomocy. Wnioski o przyznanie prawa pomocy rozpoznaje wojewódzki sąd administracyjny, przed którym sprawa się toczy lub ma się toczyć. Wniosek można złożyć - bez opłat sądowych - w trakcie postępowania lub przed jego rozpoczęciem. Należy jednak pamiętać o specjalnym formularzu PPF przewidzianym dla osób fizycznych wnioskujących o przyznanie prawa pomocy. Formularze są dostępne w wojewódzkich sądach administracyjnych bezpłatnie oraz odpłatnie w urzędach gmin. Można je również ściągnąć z internetu ze strony www.nsa.gov.pl. Wniosek zawiera oświadczenie strony o jej stanie majątkowym i dochodach oraz o stanie rodzinnym, przy czym jeśli oświadczenie okaże się niewystarczające do oceny rzeczywistego stanu majątkowego, sąd może zobowiązać stronę do złożenia dodatkowego oświadczenia lub przedłożenia dokumentów, np. odpisów zeznań podatkowych lub wyciągów z posiadanych rachunków bankowych. Wnioskodawca musi także złożyć oświadczenie, iż nie zatrudnia pełnomocnika, gdyż tylko w takim wypadku sąd może przyznać prawo pomocy. Prawo pomocy nie przysługuje w razie oczywistej bezzasadności skargi, np. gdy obowiązujące prawo wyklucza możliwość uwzględnienia skargi ze względu na upływ terminu do jej wniesienia. Przyznane prawo pomocy może być cofnięte w całości lub w części w razie ujawnienia, że okoliczności, które były podstawą jego przyznania, nie istniały lub przestały istnieć. Cofnięcie prawa pomocy wynika zatem bądź z błędnych ustaleń dokonanych przez sąd przyznający prawo pomocy, bądź ze zmiany stanu faktycznego, na podstawie którego przyznano prawo pomocy.
KAROLINA TETŁAK
prawnik z Kancelarii Weil, Gotshal & Manges
PODSTAWA PRAWNA
Ustawa z 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. nr 153, poz. 1270 z późn. zm.).