Sąd podwyższa wynagrodzenie radcy prawnego i adwokata o VAT, gdy pełnią oni funkcję pełnomocnika z urzędu. Nie robi tego natomiast, gdy prawnik występuje jako kurator sądowy

To oznacza, że w wynagrodzeniu kuratora sądowego jest już zawarta kwota podatku od towarów i usług, którą trzeba odprowadzić do urzędu skarbowego. Podatek jest więc liczony metodą „w stu”.
‒ Obniżenie wynagrodzenia kuratora o VAT, które i tak jest niskie, bo wynosi 40 proc. wynagrodzenia radcy prawnego z urzędu, zniechęca prawników do podejmowania się takiej funkcji, co powoduje przewlekłość postępowań – mówi dr Agnieszka Zając, radca prawny, doradca podatkowy z Gdańska.
Podatnik VAT
Przypomnijmy, że prawnicy nie mogą korzystać ze zwolnienia podmiotowego ze względu na wysokość obrotów (limit to 200 tys. zł). Gdy więc sąd zasądza wynagrodzenie za pełnienie funkcji pełnomocnika z urzędu, to podwyższa je o VAT, chyba że radca prawny i adwokat świadczą usługi w ramach działalności wykonywanej osobiście, na podstawie art. 13 pkt 6 ustawy o PIT, nie są więc podatnikami VAT. Wtedy czynności te w ogóle nie podlegają temu podatkowi, zgodnie z uchwałą NSA z 21 października 2013 r. (sygn. akt II FPS 1/13).
Konieczność podwyższenia wynagrodzenia o podatek wynika wprost z rozporządzeń ministra sprawiedliwości z 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez:
■ radcę prawnego z urzędu (Dz.U. poz. 1715),
■ adwokata z urzędu (Dz.U. poz. 1714).
Zgodnie z par. 4 ust. 3 tych rozporządzeń opłatę podwyższa się o kwotę podatku od towarów i usług.
Przed wydaniem tych rozporządzeń sprawę rozwiązał już Sąd Najwyższy w uchwale z 3 grudnia 2015 r. (sygn. akt. III CZP 90/15). Wskazał on, że wynagrodzenie radcy prawnego ustanowionego z urzędu, zasądzone od strony przeciwnej na rzecz strony reprezentowanej przez tego radcę, podlega podwyższeniu o należny podatek od towarów i usług.
Dla osób ubezwłasnowolnionych
Nie ma VAT, gdy prawnik na zlecenie sądu reprezentuje jako kurator osoby ubezwłasnowolnione. Potwierdził to TSUE w wyroku z 15 kwietnia 2021 r. (sygn. C-846/19). Pisaliśmy o tym w artykule „Nie ma VAT, gdy adwokat działa jako kurator sądowy” (DGP nr 74/2020).
TSUE uznał, że co prawda adwokat, reprezentując na zlecenie sądu osoby ubezwłasnowolnione, prowadzi odpłatną działalność gospodarczą, ale wynagrodzenie, które otrzymuje z tego tytułu, jest zwolnione z podatku od wartości dodanej. W tym zakresie bowiem – zdaniem unijnego trybunału ‒ adwokat świadczy usługi pomocy społecznej i jego status zawodowy nie może tego podważyć.
‒ Wyrok ten dotyczy jednak wąskiej grupy przypadków, gdy świadczona przez kuratora pomoc prawna zbliżona jest do pomocy społecznej – zwraca uwagę dr Agnieszka Zając.
Trzeba zapłacić podatek
‒ Kuratela może być sprawowana w dużo szerszym zakresie spraw, które nie mają nic wspólnego z pomocą społeczną. Przykładowo chodzi o kuratorów spółek ustanawianych w oparciu na art. 42 par. 1 kodeksu cywilnego, jak i kuratorów spadku – wyjaśnia ekspertka.
W tym wypadku radca prawny i adwokat muszą odprowadzić podatek od towarów i usług, co wielokrotnie stwierdzał dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej, choćby w interpretacji indywidualnej z 2 grudnia 2020 r. (sygn. 0113-KDIPT1-2.4012.633.2020.2.IR). Chodziło wtedy o kuratora osoby nieznanej z miejsca pobytu, ustanowionego na podstawie art. 144 kodeksu postępowania cywilnego.
Problem polega na tym, że zasądzając wynagrodzenie dla kuratora, sąd nie dolicza podatku od towarów i usług, bo nie ma do tego podstawy prawnej, takiej jak rozporządzenia z 3 października 2016 r., odnoszącej się do radców prawnych i adwokatów.
‒ W aspekcie podatkowym trudno dostrzec różnicę między sprawami prowadzonymi przez zawodowych pełnomocników ustanowionych przez sąd z urzędu w trybie art. 118 par. 1 k.p.c. i sprawami prowadzonymi przez te same osoby w ramach kurateli, w oparciu na art. 144 par. 1 k.p.c., art. 42 par. 1 k.c., art. 666 par. 1 k.p.c., art. 819 par. 2 k.p.c. i inne – zauważa dr Agnieszka Zając.
Jej zdaniem wyjściem z obecnej sytuacji byłoby uzupełnienie regulacji dotyczących usług kuratorów w ten sposób, by przyznawane im wynagrodzenie mogło być podwyższone o VAT podobnie jak w przypadku spraw z urzędu prowadzonych przez adwokatów oraz radców prawnych ustanowionych pełnomocnikami przez sąd w trybie art. 118 par. 1 k.p.c.
‒ Brak takich zmian może spowodować jeszcze większą marginalizację tej postaci usług prawniczych, a przecież już teraz chętnych na ich świadczenie poszukuje się niekiedy latami – twierdzi dr Agnieszka Zając. Zwraca uwagę na to, że przekłada się to na wydłużenie postępowań z udziałem „osób nieobecnych” i innych podmiotów reprezentowanych przez kuratorów.©℗