Mamy dużo ulg, ale nie mamy innowacji

Znikome jest zainteresowanie ulgami konsolidacyjną i na IPO, co łatwo wytłumaczyć – wbrew założeniom nie mamy ani wielkich przejęć przedsiębiorstw, ani wejść na warszawską giełdę. Obie te preferencje nie spełniły więc takich oczekiwań, jakie w nie pokładano.

Najnowsze dane, które dziś jako pierwsi publikujemy, pochodzą z Ministerstwa Finansów i dotyczą wykorzystania podatkowych preferencji za 2023 r. Porównujemy je z danymi za 2022 r.

Koncentrujemy się głównie na ulgach na innowacyjność:

• badawczo-rozwojowej i powiązanej z nią uldze na innowacyjnych pracowników,
• na robotyzację,
• na prototyp,
• na ekspansję.

Ale przedstawiamy też statystyki MF dotyczące innych preferencji podatkowych, niezwiązanych z innowacyjnością: sponsoringowej, na konsolidację i na IPO.

Dużo ulg, mały zysk

Wszystkie wymienione, oprócz ulgi B+R, zostały wprowadzone od 2022 r. na podstawie Polskiego Ładu (Dz.U. z 2021 r. poz. 2105 ze zm.). Stosunkowo niewielkie zainteresowanie nimi może wynikać z tego, że – jak to w polskim systemie podatkowym – najpierw przez długi czas toczą się spory o wykładnię uchwalonych przepisów, zanim najbardziej odważni zaczną je stosować. Wielu podatników przed skorzystaniem z preferencji woli zabezpieczyć się interpretacjami indywidualnymi. Jeśli te są dla nich niekorzystne, idą do sądu, by najpierw poznać zdanie sądu.

Korzystaniu z ulg wprowadzonych Polskim Ładem z pewnością nie sprzyja enigmatyczność przepisów. Są one krótkie i zawierają niejasne pojęcia. Stąd tyle opisywanych już przez nas na łamach DGP sporów, np. o to:

• w jaki sposób można potrącić 50 proc. kosztów uzyskania przychodów poniesionych w roku podatkowym na robotyzację (jednorazowo czy poprzez odpisy amortyzacyjne),
• jak rozumieć przymiotnik „przemysłowy”, który odnosi się zarówno do samego robota, jak i jego zastosowań,
• jaki produkt jest „nowy” dla celów zastosowania ulgi na prototyp,
• czy 10-proc. limit dochodowy w uldze na prototyp ma zastosowanie tylko do roku podatkowego, w którym podatnik poniósł koszty kwalifikowane, czy również w każdym z kolejnych sześciu lat,
• czy w ramach ulgi na ekspansję można odliczyć wynagrodzenia pracowników zaangażowanych w działania promocyjne, czy tylko wydatki poniesione na zakup biletów lotniczych oraz koszty zakwaterowania i wyżywienia pracowników na targach.

Na sponsoring

Na tym tle wyjątkowo korzystnie wypada ulga sponsoringowa. W 2023 r. z ulgi skorzystało łącznie 2300 podatników (z tego aż 1300 podatników PIT). Łącznie odliczyli oni 120,2 mln zł. To widoczny wzrost zainteresowania w porównaniu z 2022 r., kiedy to z ulgi sponsoringowej skorzystało łącznie 965 podatników (w tym 257 podatników PIT), a odliczyli oni łącznie 61,5 mln zł.

Przypomnijmy, że dzięki tej preferencji można odliczyć od dochodu dodatkowo 50 proc. kosztów uzyskania przychodu poniesionych na działalność sportową, kulturalną lub wspierającą szkolnictwo wyższe i naukę (art. 18ee ustawy o CIT i art. 26ha ustawy o PIT).

I choć przepisy o tej uldze również budzą wątpliwości, to najwyraźniej podatkowa korzyść ze sponsorowania klubu sportowego (podatnik odlicza łącznie 150 proc. poniesionych kosztów) bierze górę nad ryzykiem, że skarbówka zakwestionuje odliczenie.

B+R

Największym zainteresowaniem cieszy się preferencja, która funkcjonuje najdłużej, bo od 2016 r. Wtedy skorzystało z niej 571 podatników, w 2023 r. – już 3625.

O ile liczba firm, które sięgają po ulgę B+R, utrzymuje się od kilku lat na podobnym poziomie (dla porównania w 2022 r. sięgnęło po nią 3456 przedsiębiorców, a w 2021 r. – 3606), o tyle istotnie rośnie kwota odliczeń. W 2023 r. było to łącznie 9,4 mld zł, dla porównania rok wcześniej – ponad 6,8 mld zł.

Dane MF dotyczą również liczby podatników, którzy wykazali zbyt niski dochód do opodatkowania i nie mogąc w pełni odliczyć kosztów kwalifikowanych, przenieśli je do odliczenia na kolejne lata. W 2023 r. takich podatników było 1358. Przenieśli oni do odliczenia na następne lata ponad 7 mld zł kosztów kwalifikowanych. Rok wcześniej w takiej sytuacji znalazło się 1276 podatników. Przenieśli oni na następny rok do odliczenia prawie 5,5 mld zł.

To pokazuje skalę nie tylko faktycznych, lecz także potencjalnych odliczeń.

Przypomnijmy, że ulga badawczo-rozwojowa pozwala podwójnie, a w odniesieniu do kosztów zatrudnienia nawet potrójnie, odliczyć koszty kwalifikowane poniesione na działalność B+R (raz w ramach kosztów uzyskania przychodu, drugi raz w ramach ulgi), zgodnie z art. 18d ustawy o CIT i art. 26e ustawy o PIT.

Jednak przeważająca większość odliczonych kosztów kwalifikowanych to wydatki poniesione na wynagrodzenia (i składki ZUS) osób zatrudnionych, prowadzących działalność badawczo-rozwojową (83,7 proc. u podatników CIT i 53,5 proc. u podatników PIT). Na drugim miejscu są koszty zakupu materiałów i surowców związanych z działalnością B+R (odpowiednio 11,3 proc. i 35,6 proc.).

Inne koszty kwalifikowane to zaledwie margines, np. wydatki na ekspertyzy, opinie i usługi doradcze nabywane od uczelni oraz instytutów naukowych i badawczych stanowiły tylko 0,9 proc. wszystkich kosztów kwalifikowanych wykazanych przez podatników CIT i 3 proc. kosztów kwalifikowanych wykazanych przez podatników PIT.

Rosnące zainteresowanie ulgami wspomagającymi innowacyjność nie sprawia, że Polska stała się na tym polu europejskim prymusem. Pokazuje to najnowszy raport firmy doradczej Ayming Polska oraz Konfederacji Lewiatan „Z taryfą ulgową. Jak napędzić innowacyjność polskiego biznesu”. Wynika z niego, że choć wysokość nakładów brutto na działalność badawczo-rozwojową (B+R) wzrosła trzykrotnie na przestrzeni lat 2012–2022, to i tak była znacząco niższa od unijnej średniej. Jednocześnie niespełna jedna czwarta (23 proc.) ankietowanych przedsiębiorców sięgnęła w 2022 r. po tę preferencję (badanie przeprowadzono wśród 300 przedstawicieli kadry zarządzającej, z firm różnej wielkości).

Na innowacyjnych pracowników

Uzupełnieniem preferencji B+R jest ulga na innowacyjnych pracowników (art. 18db ustawy o CIT i art. 26eb ustawy o PIT ). Pozwala ona odjąć (od kwoty zaliczek na PIT i zryczałtowanego PIT) koszty kwalifikowane nieodliczone w poprzednim roku w ramach ulgi B+R ze względu na zbyt niski dochód lub poniesioną stratę. Pomniejszenie to można było stosować po raz pierwszy w 2023 r. Z takiej możliwości skorzystało 112 podatników (w tym dwóch podatników PIT). Odliczyli oni w ten sposób prawie 204 mln zł.

Na robotyzację, ekspansję i prototyp

Druga pod względem wielkości odliczeń jest ulga na robotyzację, ale skala jej wykorzystania jest nieporównywalna, gdy porównać z ulgą B+R. Mówimy bowiem o milionach, a nie miliardach złotych.

W 2023 r. skorzystało z niej 367 podatników. Łącznie odliczyli oni 238 mln zł.

Rok wcześniej po ulgę na robotyzację sięgnęło 291 podatników, a kwota odliczeń była zdecydowanie mniejsza – 57 mln zł.

Preferencja ta oznacza dodatkowe odliczenie od dochodu 50 proc. kosztów poniesionych na robotyzację (art. 38eb ustawy o CIT i art. 52jb ustawy o PIT).

Z kolei ulga na ekspansję pozwala na dodatkowe odliczenie od dochodu kosztów związanych z poszerzeniem rynków zbytu (krajowych i zagranicznych). Odliczenie limitowane jest do wysokości dochodu osiągniętego przez przedsiębiorcę i nie może przewyższyć 1 mln zł (art. 18eb ustawy o CIT i art. 26gb ustawy o PIT).

W ubiegłym roku skorzystało z niego łącznie 611 podatników, którzy odliczyli w sumie 158 mln zł. W 2022 r. po tę preferencję sięgnęło 501 podatników, a odliczenia z tego tytułu wyniosły niespełna 93 mln zł.

Najmniej popularna okazała się ulga na prototyp (art. 18ea ustawy o CIT i art. 26ga ustawy o PIT). Umożliwia ona odliczenie od dochodu dodatkowych 30 proc. wydatków związanych z „produkcją próbną nowego produktu” i jego wprowadzeniem na rynek. Wysokość odliczenia nie może w roku podatkowym przekroczyć 10 proc. dochodu z działalności gospodarczej.

W 2023 r. skorzystało z niej 137 podmiotów, a rok wcześniej – 122.

Nieznacznie wzrosła kwota odliczeń. W 2022 r. było to 19 mln zł, a w 2023 r. – 20 mln zł.

Na konsolidację

Jeszcze mniejsze było wykorzystanie ulgi, która pozwala odliczyć od dochodu wydatki na nabycie udziałów lub akcji w spółce mającej osobowość prawną do wysokości uzyskanego dochodu, ale nie więcej niż 250 tys. zł w roku podatkowym (art. 18ec ustawy o CIT). W 2023 r. skorzystało z niej 10 firm, które odliczyły 2,5 mln zł. W 2022 r. po preferencję tę sięgnęło 11 podatników, a kwota odliczenia przekroczyła 1,7 mln zł.

Na IPO

Brak nowych wejść na giełdę sprawia, że z ulgi na IPO skorzystały w 2023 r. raptem dwie firmy – na kwotę 0,2 mln zł. Rok wcześniej było niewiele lepiej – po ulgę sięgnęły trzy firmy na podobną kwotę, bo 179 tys. zł.

Zainteresowanie tą preferencją jest – jak widać – znikome, co wynika z braku pierwszych publicznych ofert.

Przypomnijmy, że w ramach ulgi na IPO można odliczyć na podstawie art. 18ed ustawy o CIT:

• 150 proc. wydatków poniesionych na przygotowanie prospektu emisyjnego, opłaty notarialne, sądowe, skarbowe i giełdowe oraz opracowanie i publikację ogłoszeń wymaganych przepisami prawa,
• 50 proc. wydatków netto na usługi doradztwa prawnego, ale nie więcej niż 50 tys. zł.

Mogłoby być więcej

– Statystyki powinny być znacząco wyższe i to przede wszystkim wśród firm z branż produkcyjnych – uważa Kajetan Kubicz, adwokat w LTCA.

Podkreśla, że niemal każda firma produkcyjna wprowadza co rusz ulepszenia i innowacje zarówno dotyczące produktów, jak i samych procesów produkcyjnych.

– Potencjał do zwiększenia skali odliczeń jest ogromny, nie należy się obawiać ulg podatkowych np. z uwagi na dodatkowe obowiązki czy kontrolę fiskusa – przekonuje ekspert LTCA.

Pod koniec 2023 r. firma Ayming i Konfederacja Lewiatan zarekomendowały resortowi finansów, aby firmy, które nie generują wystarczających dochodów i nie mogą w związku z tym odliczyć całej ulgi B+R, mogły uzyskać zwrot gotówkowy. Zwrot ten obejmowałby wszystkie podmioty, w szczególności MŚP, ale byłby limitowany do poziomu 200 tys. euro w ciągu trzech lat.

Oprócz tego zarekomendowano:

• zwiększenie odliczeń do 200 proc. dla wszystkich kosztów kwalifikowanych (a więc dotyczących zakupu materiałów, usług doradczych, a także amortyzacji, ochrony patentów), a nie tylko kosztów zatrudnienia,
• zniesienie obowiązku współpracy wyłącznie z jednostkami naukowymi w celu odliczenia kosztów ekspertyz, opinii i usług doradczych. Przypomnijmy, że taki pomysł zgłosiło również Ministerstwo Rozwoju i Technologii w projekcie ustawy deregulacyjnej („Deregulacja w kierunku podatkowej optymalizacji”, DGP nr 71/2024). Resort chciał, aby można było odliczać wspomniane wydatki nabyte od jakiegokolwiek podmiotu, co spotkało się jednak z krytyką m.in. ze strony Ministerstwa Finansów.©℗