Przedsiębiorca sam wybiera moment, kiedy będzie wykonywał czynności opodatkowane VAT, pod warunkiem że nie przekroczył limitu zwolnienia (10 tys. euro) lub nie jest z ustawy wyłączony ze zwolnienia (np. jubiler). Nie oznacza to jednak, że urząd skarbowy nie może mu oszacować wartości sprzedaży i naliczyć VAT za okres, w którym był zwolniony z podatku.
Ewidencja sprzedaży
Z przypadkiem określenia obrotu przez organ podatkowy będziemy mieli do czynienia, gdy podatnik zwolniony z VAT do wysokości limitu 10 tys. euro (lub proporcjonalnie do tej kwoty, gdy działalność była rozpoczęta w trakcie roku) nie będzie prowadził ewidencji sprzedaży. Podatnicy zwolnieni podmiotowo są obowiązani prowadzić ewidencję sprzedaży za dany dzień, nie później jednak niż przed dokonaniem sprzedaży w dniu następnym.
Pomimo więc, że nie są podatnikami VAT czynnymi, rozliczającymi ten podatek, muszę prowadzić uproszczoną ewidencje sprzedaży. Nie składają oni deklaracji VAT, nie prowadzą rejestru zakupu i sprzedaży VAT, ale powinni wpisywać w ewidencji wartość dokonanej przez siebie sprzedaży. Brak takiej ewidencji skutkuje poważnymi następstwami podatkowymi.
W przypadku stwierdzenia, że podatnik nie prowadzi ewidencji lub prowadzi ją w sposób nierzetelny, naczelnik urzędu skarbowego lub organ kontroli skarbowej określa wartość niezaewidencjonowanej sprzedaży w drodze oszacowania i ustala podatek przy zastosowaniu stawki 22 proc., bez prawa obniżenia kwoty podatku należnego.
Oszacowanie obrotu
Trzeba pamiętać, że podstawą opodatkowania dla celów VAT jest obrót. Obrotem jest kwota należna z tytułu sprzedaży, pomniejszona o kwotę należnego podatku. Kwota należna obejmuje całość świadczenia należnego od nabywcy. Obrót zwiększa się o otrzymane dotacje, subwencje i inne dopłaty o podobnym charakterze mające bezpośredni wpływ na cenę (kwotę należną) towarów dostarczanych lub usług świadczonych przez podatnika, pomniejszone o kwotę należnego podatku. Oznacza to, że wartość obrotu uzyskanego przez podatnika zwolnionego będzie podlegała opodatkowaniu przez organ podatkowy lub organ kontroli skarbowej. Na domiar złego niezależnie od stawki, jaka obowiązuje na daną sprzedaż, np. 7 proc., będzie zastosowany 22-proc. podatek. Nie jest to koniec negatywnych następstw. Dodatkowo podatnik, któremu oszacowano sprzedaż dla celów VAT, nie będzie mógł odliczyć podatku naliczonego z faktur otrzymanych w okresie, gdy był zwolniony z podatku.
Metody szacowania
Przepisy ustawy o VAT nie określają szczegółowo, jak takie oszacowanie sprzedaży ma przebiegać. W tym przypadku należy sięgnąć do przepisów dotyczących określenia podstawy opodatkowania w drodze szacowania, które zawiera Ordynacja podatkowa. Zgodnie z nią podstawę opodatkowania określa się w drodze oszacowania, stosując następujące metody:
  • porównawczą wewnętrzną - polegającą na porównaniu wysokości obrotów w tym samym przedsiębiorstwie za poprzednie okresy, w których znana jest wysokość obrotu,
  • porównawczą zewnętrzną - polegającą na porównaniu wysokości obrotów w innych przedsiębiorstwach prowadzących działalność o podobnym zakresie i w podobnych warunkach,
  • remanentową - polegającą na porównaniu wartości majątku przedsiębiorstwa na początku i na końcu okresu, z uwzględnieniem wskaźnika szybkości obrotu,
  • produkcyjną - polegającą na ustaleniu zdolności produkcyjnej przedsiębiorstwa,
  • kosztową - polegającą na ustaleniu wysokości obrotu na podstawie wysokości kosztów poniesionych przez przedsiębiorstwo, z uwzględnieniem wskaźnika udziałów tych kosztów w obrocie,
  • udziału dochodu w obrocie - polegającą na ustaleniu wysokości dochodów ze sprzedaży określonych towarów i wykonywania określonych usług, z uwzględnieniem wysokości udziału tej sprzedaży (wykonanych usług) w całym obrocie.
Określenie podstawy opodatkowania w drodze oszacowania powinno zmierzać do określenia jej w wysokości zbliżonej do rzeczywistej podstawy opodatkowania. Organ podatkowy, określając podstawę opodatkowania w drodze oszacowania, uzasadnia wybór metody oszacowania. Brak uzasadnienia wyboru metody szacunku stanowi podstawę do uchylenia wydanej na jego podstawie decyzji.
Zwolnienie przedmiotowe
Nie jest to jednak jedyna sytuacja, dla której ustawa o VAT przewiduje możliwość oszacowania sprzedaży. Inny przypadek dotyczy podatników zwolnionych przedmiotowo, czyli tych, którzy w ogóle nie muszą prowadzić ewidencji - ani rejestrów zakupu i sprzedaży VAT, ani ewidencji sprzedaży. Podatnik zwolniony przedmiotowo ma jednak obowiązek prowadzić dokumentację czynności podlegających opodatkowaniu - jeśli takie wykona. Podatnik taki, czyli zwolniony przedmiotowo (np. świadczący usługi w zakresie edukacji, ochrony zdrowia), może wykonać czynność podlegającą opodatkowaniu na zasadach ogólnych. Powstaje wtedy obowiązek uiszczenia podatku. Jeśli podatnik nie zapłaci tej kwoty, to musi się mieć świadomość, że organy podatkowe oszacują taką sprzedaż opodatkowując ją VAT.
W przypadku gdy osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne nie są obowiązane do prowadzenia ewidencji w związku z dokonywaniem sprzedaży zwolnionej przedmiotowo (na podstawie art. 43 i 82 ust. 3 ustawy o VAT), dokonają sprzedaży opodatkowanej i nie zapłacą podatku należnego, a na podstawie dokumentacji nie jest możliwe ustalenie wielkości tej sprzedaży, naczelnik urzędu skarbowego lub organ kontroli skarbowej określi, w drodze oszacowania, wartość sprzedaży opodatkowanej i ustali od niej kwotę podatku należnego. Jeżeli nie można określić przedmiotu opodatkowania, kwotę podatku ustala się przy zastosowaniu stawki 22 proc.
3 KROKI JAK URZĄD SZACUJE SPRZEDAŻ
1 Sprawdzenie ewidencji sprzedaży
Pierwszą czynnością, która poprzedza szacunek, jest sprawdzenie, czy podatnik zwolniony podmiotowo posiada ewidencję sprzedaży lub czy jest ona prowadzona rzetelnie.
2 Wybór metody oszacowania
W przypadku braku ewidencji lub prowadzenia jej nierzetelnie, czyli niezgodnie ze stanem rzeczywistym, naczelnik urzędu skarbowego lub organ kontroli skarbowej wybiera metodę oszacowania.
3 Wydanie decyzji
Po wyborze metody oszacowania następuje wydanie decyzji, w której wykazuje się wartość niezaewidencjonowanej sprzedaży oraz ustala się podatek według 22-proc. stawki.
CZY MOŻNA PRZYJĄĆ INNĄ METODĘ
W szczególnie uzasadnionych przypadkach, gdy nie można zastosować metod oszacowania określonych w przepisach Ordynacji podatkowej, organ podatkowy może w inny sposób oszacować podstawę opodatkowania.
Bogdan ŚwiĄder
bogdan.swiader@infor.pl
PODSTAWA PRAWNA
■ Art. 109 ust. 3 oraz art. 110 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U. nr 54, poz. 535 z późn. zm.).
■ Art. 23 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2005 r. nr 8, poz. 60 z późn. zm.).