Kapitały (fundusze) własne wycenia się w wartości nominalnej. W przypadku nabycia udziałów (akcji) własnych cena nabycia obejmuje wszystkie koszty ponoszone przez spółkę na ich nabycie. Jak rozliczać udziały (akcje) własne w świetle prawa handlowego i bilansowego?

dr Andre’ Helin prezes firmy audytorskiej BDO Polska W przypadku zbycia udziałów lub akcji własnych wynik transakcji rozliczany jest z kapitałem zapasowym. Wynik ten ustala się jako różnicę między ceną sprzedaży, pomniejszoną o koszty sprzedaży, a ceną nabycia zbywanych udziałów (akcji). Jeżeli różnica jest dodatnia, to odnosi się ją na dobro kapitału zapasowego. Jeżeli jest ujemna, to do wysokości kapitału zapasowego odnosi się ją w ciężar tego kapitału; ewentualną nadwyżkę ujmuje się jako stratę z lat ubiegłych i opisuje w informacji dodatkowej w sprawozdaniu finansowym za rok, w którym nastąpiła sprzedaż. Odrębne zasady dotyczą wyceny udziałów (akcji) własnych nabytych w drodze egzekucji. W tym przypadku ceną nabycia jest cena nabycia ustalona w postępowaniu egzekucyjnym, powiększona o koszty poniesione w toku postępowania egzekucyjnego, które nie zostały spółce zwrócone. W przypadku umorzenia udziałów własnych nabytych w drodze egzekucji, bez obniżenia kapitału zakładowego, kapitał rezerwowy utworzony w celu ich umorzenia zmniejsza się o wartość umorzonych udziałów własnych ustalonych według ceny nabycia. Przepisy kodeksu spółek handlowych wymagają, aby nabyte udziały (akcje) własne ujęte zostały w bilansie w osobnej pozycji kapitału własnego w wartości ujemnej, co zapewnia zgodność ze wzorem bilansowym: pozycji A. III pasywów bilansu (załącznik nr 1 do ustawy o rachunkowości). W spółce akcyjnej zabronione jest – z pewnymi wyjątkami – nabywanie wyemitowanych przez spółkę akcji (tzw. akcji własnych). W ramach wyjątków w przypadku: nabycia akcji w celu zapobieżenia bezpośrednio zagrażającej spółce poważnej szkodzie; nabycia akcji, które mają być zaoferowane do nabycia pracownikom lub osobom, które były zatrudnione w spółce lub spółce z nią powiązanej przez okres co najmniej 3 lat; instytucji finansowej, która nabywa akcje na własny rachunek celem ich dalszej odsprzedaży w granicach upoważnienia udzielonego przez walne zgromadzenie na okres nie dłuższy niż jeden rok (jednakże instytucja finansowa nie może posiadać akcji własnych nabytych na tej podstawie o łącznej wartości nominalnej przekraczającej 5 proc. kapitału zakładowego) – należy utworzyć kapitał rezerwowy z kwoty, która może być przeznaczona do podziału. Dodatkowo łączna cena nabycia akcji własnych, powiększona o koszty ich nabycia, nie może być wyższa od kapitału rezerwowego. Kapitał rezerwowy ulega rozwiązaniu, a jego kwoty podlegają (zwrotnemu) przelaniu na kapitał zapasowy w chwili ujawnienia w bilansie akcji własnych. Zasady te należy odpowiednio stosować w przypadku objęcia akcji własnych. Akcje nabyte w celu zaoferowania ich nabycia pracownikom lub osobom, które były zatrudnione w spółce lub spółce z nią powiązanej przez okres co najmniej 3 lat, należy zaoferować pracownikom lub innym wskazanym w tym przepisie osobom najpóźniej z upływem roku od dnia ich nabycia przez spółkę. Akcje własne nabyte mimo zakazu ich nabywania powinny być zbyte w terminie roku od dnia ich nabycia przez spółkę. W pozostałych przypadkach ta część akcji własnych spółki, która przekracza 10 proc. kapitału zakładowego spółki, powinna być zbyta w terminie 2 lat od dnia nabycia akcji. Jeżeli akcje własne nie zostały zbyte w terminach określonych powyżej, zarząd dokona ich niezwłocznego umorzenia bez zwoływania walnego zgromadzenia. Obejmowanie akcji własnych jest również zakazane i dotyczy obejmowania akcji spółki przez spółkę lub spółdzielnię zależną, jednak samo objęcie jest czynnością ważną. Do objęcia akcji własnych stosuje się odpowiednie przepisy dotyczące zbycia i umorzenia akcji własnych z naruszeniem przepisów kodeksu handlowego oraz wykonywania praw udziałowych z akcji.