Temat finansowania przedsiębiorstw poprzez pożyczki udzielane przez ich udziałowców (akcjonariuszy) od dawna cieszy się zainteresowaniem władz podatkowych nie tylko w Polsce, ale również w innych krajach Unii Europejskiej. Obawiając się nadmiernego dofinansowania dłużnego podatników przy jednoczesnym utrzymywaniu ich kapitałów na niskim poziomie, wprowadzono do systemu podatkowego regulację ograniczającą to zjawisko, potocznie zwaną niedostateczną (cienką) kapitalizacją. Celem jest ograniczenie możliwości uznania za koszty podatkowe odsetek od pożyczek udzielonych przedsiębiorstwom przez ich właścicieli, o ile nie wyposażyli oni spółek w wystarczający, zdaniem fiskusa, kapitał.

Firmy na cenzurowanym

Zgodnie z rządowym projektem zmian w przepisach (projekt ustawy o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz niektórych ustaw) zjawisko niedostatecznej kapitalizacji analizowane będzie w odniesieniu do szerszego niż dotąd kręgu podmiotów. Jeśli przepisy wejdą w życie, ograniczeniom wynikającym z niedostatecznej kapitalizacji będą podlegać:
• pożyczki udzielone spółce przez podmiot/podmioty posiadające bezpośrednio oraz pośrednio nie mniej niż 25 proc. udziałów (akcji) w tej spółce;
• pożyczki udzielone przez spółkę siostrę, jeżeli w obu spółkach (tj. pożyczkodawcy i pożyczkobiorcy) ten sam udziałowiec posiada bezpośrednio oraz pośrednio nie mniej niż 25 proc. udziałów (akcji).
Dotychczas ograniczeniom wynikającym z niedostatecznej kapitalizacji podlegały pożyczki udzielone przez udziałowców posiadających jedynie bezpośrednie udziały (we wspomnianej wysokości co najmniej 25 proc.), jak również pożyczki udzielone spółce przez spółkę siostrę, jeżeli w obu spółkach ten sam udziałowiec posiadał bezpośredni udział wynoszący co najmniej 25 proc. W praktyce więc podatnicy unikali ograniczeń, zaciągając pożyczkę od podmiotu z grupy, który nie był ich bezpośrednim udziałowcem. Stąd m.in. rządowa propozycja rozszerzenia kręgu podmiotów objętych restrykcjami wynikającymi z przepisów o cienkiej kapitalizacji.
W kontekście rozważanych zmian istotne jest ustalenie powiązań pośrednich. W tym celu rządowy projekt odwołuje się do przepisów o cenach transferowych, zgodnie z którymi jeżeli jeden podmiot posiada określony udział w drugim, a drugi w trzecim, to niższa wartość wskazuje pośredni udział pierwszego podmiotu w trzecim.
Rządowy projekt przewiduje również rozszerzenie definicji pojęcia „pożyczka”. Zgodnie z projektem ustawy przez pożyczkę rozumieć należałoby także kredyt, emisję papierów wartościowych o charakterze dłużnym, depozyt nieprawidłowy lub lokatę. Pojęcie pożyczki nie obejmuje natomiast pochodnych instrumentów finansowych. Ponadto projekt zmian wprowadza definicję odsetek. Przez odsetki należałoby rozumieć również opłaty, prowizje i premie ponoszone przez spółkę w związku z korzystaniem z otrzymanej pożyczki.



Maksymalne odsetki

Powyższe zmiany, mimo że odnoszą się głównie do definicji pożyczki i odsetek, mogą znacząco rozszerzyć zakres stosowania przepisów o niedostatecznej kapitalizacji.
Jednak najistotniejsza zmiana rozważana obecnie przez ministra finansów ma dotyczyć metod określania wysokości odsetek od pożyczek, które podatnik będzie mógł zaliczyć do kosztów uzyskania przychodów. Rządowy projekt przewiduje rozwiązanie alternatywne w stosunku do obowiązujących przepisów o niedostatecznej kapitalizacji.
Obecnie podatnik może rozpoznać jako koszt podatkowy odsetki od udzielonych przez udziałowców pożyczek, ale jedynie od tej części pożyczek, która (na dzień zapłaty odsetek) nie przekracza trzykrotności jego kapitału zakładowego.
Planowane zmiany przewidują natomiast poza pozostawieniem obecnej możliwości kalkulacji odsetek do potrącenia ustalenie ich maksymalnego poziomu – bez konieczności badania zadłużenia wobec udziałowca/udziałowców, jak również bez związku z wysokością kapitału zakładowego. W takim wypadku jednak podatnik brałby pod uwagę odsetki od pożyczek udzielonych nie tylko przez podmioty z nim powiązane, ale również przez podmioty niepowiązane. Rządowy projekt przewiduje możliwość zaliczenia do kosztów uzyskania przychodów odsetek w wysokości nieprzekraczającej w roku podatkowym 5 proc. wartości podatkowej aktywów określonej zgodnie z ustawą o rachunkowości (z wyłączeniem wartości niematerialnych i prawnych) – według stanu na ostatni dzień roku podatkowego. Jednocześnie kwota do potrącenia nie mogłaby być większa niż 50 proc. zysku operacyjnego przedsiębiorstwa (wynikającego ze sprawozdania finansowego sporządzonego za dany rok podatkowy). Dodatkowo, zgodnie z projektem, tak obliczone odsetki mogłyby być rozliczane kolejno w ciągu pięciu następujących po sobie lat podatkowych, co dawałoby możliwość odliczenia kosztów finansowania dłużnego. Podatnicy, którzy wybraliby tę metodę rozliczania odsetek, byliby zobowiązani stosować ją przez okres nie krótszy niż trzy lata podatkowe.
Podsumowując, dotychczas częstym rozwiązaniem było zaciąganie pożyczek od podmiotów powiązanych, które jednak nie podlegały przepisom o niedostatecznej kapitalizacji. Po wprowadzeniu w życie planowanych zmian zdecydowanie więcej pożyczek będzie objętych restrykcjami.
Ponieważ w niektórych przypadkach przepisy przejściowe umożliwiają skorzystanie z dotychczas obowiązujących zasad, można spodziewać się zawierania większej liczby umów pożyczek przed końcem 2013 r.
Z drugiej strony rządowy projekt pozwala na pełne rozliczenie kosztów finansowych, o ile sytuacja finansowa przedsiębiorstwa poprawi się w dłuższym okresie. Możliwość rozliczania odsetek według formuły opartej na zysku operacyjnym oraz wartość aktywów powinna być rozważana szczególnie przez podmioty, których gorsze dokapitalizowanie jest przejściowe i wynika z sytuacji rynkowej, wahań w cyklach koniunkturalnych czy też rozpoczynania nowej działalności, a nie ze stale niskiego poziomu kapitału. Niewątpliwie wybór właściwej metody rozliczeń powinien być poprzedzony wnikliwą analizą opłacalności każdej z nich.
Zgodnie z projektem ustawy przez pożyczkę rozumieć należałoby także kredyt, emisję papierów wartościowych o charakterze dłużnym, depozyt nieprawidłowy lub lokatę
1 Obliczanie udziałów pośrednich między podmiotami powiązanymi
Spółka A posiada 40 proc. udziałów w spółce B, spółka B posiada 40 proc. udziałów w spółce C. W rezultacie udział pośredni spółki A w spółce C wynosi 40 proc.
W przypadku gdyby spółka B posiadała w spółce C 23 proc., a spółka A miałaby 40 proc. udziałów w spółce B, wówczas pożyczki udzielone przez spółkę A spółce C nie podlegałby przepisom o niedostatecznej kapitalizacji (z uwagi na to, że udział spółki B w spółce C wynosi mniej niż 25 proc.).

2 Uwzględnianie odsetek w kosztach w danym roku i w latach następnych
Spółka A zaciąga u swojego udziałowca pożyczkę w wysokości 150 000 zł. Jednocześnie ma zaciągnięty kredyt w banku w wysokości 100 000 zł. W rezultacie łączne zadłużenie spółki A wynosi 250 000 zł. Wysokość odsetek płaconych przez spółkę A udziałowcowi oraz niezależnemu bankowi to 1500 zł miesięcznie. Wartość podatkowa aktywów spółki A wynosi natomiast 1 400 000 zł, a zysk operacyjny kształtuje się na poziomie 400 000 zł rocznie. W rezultacie spółka A mogłaby zaliczyć do kosztów podatkowych odsetki w pełnej wysokości, tj. w wysokości 1500 zł miesięcznie (18 000 zł rocznie), ponieważ wysokość płaconych przez nią odsetek nie przekracza w danym roku podatkowym 5 proc. wartości podatkowej aktywów oraz stanowi mniej niż 50 proc. jej zysku operacyjnego.
Projekt zakłada, że, jeśli w omawianym przykładzie spółka A płaciłaby odsetki w wysokości 80 000 zł rocznie, to tylko do wysokości 70 000 zł mogłyby one zostać zaliczone do kosztów podatkowych (tj. do wysokości mniejszej z dwóch wartości: 5 proc. aktywów podatkowych i 50 proc. zysku operacyjnego). Różnicę między całkowitą kwotą odsetek a odsetkami zaliczonymi do kosztów podatkowych można byłoby odliczyć w kolejnym roku podatkowym – przy założeniu, że zmieściłaby się w limicie 5 proc. aktywów podatkowych i 50 proc. zysku operacyjnego liczonym dla kolejnego roku podatkowego.
Monika Palmowska, doradca podatkowy w KPMG
Katarzyna Olejnik-Długaszek, doradca podatkowy w KPMG