• Organy podatkowe coraz częściej nie podejmują w kontaktach z podatnikami odpowiednich działań
• Powodem bezczynności urzędników są zbyt częste zmiany prawa i funkcjonowania samych organów
• Podatnik może ponaglić leniwy urząd, a gdy to nie pomoże, złożyć skargę do sądu administracyjnego

Coraz częściej zdarzają się sytuacje, gdzie podatnicy muszą czekać nawet kilka miesięcy lub kilka lat na rozstrzygnięcie fiskusa. Terminy załatwienia spraw określone w przepisach Ordynacji podatkowej odbiegają od rzeczywistości. To efekt bezczynności organów podatkowych.

- Nie dotyczy to na szczęście wszystkich urzędów. Jednak pewna część organów nie radzi sobie ze sprawnością i szybkością działania. Porównując funkcjonowanie różnych kategorii urzędów, można zauważyć, że organy administracji rządowej, w tym i organy skarbowe, działają sprawniej niż organy samorządu terytorialnego - podkreśliła w rozmowie z nami dr Lidia Klat-Wertelecka z Zakładu Postępowania Administracyjnego i Sądownictwa Administracyjnego z Uniwersytetu Wrocławskiego.

Zmiany przeszkadzają

Według ekspertów Stowarzyszenia Aureus, przyczyny bezczynności organów podatkowych mogą mieć charakter zewnętrzny i wewnętrzny. Do zewnętrznych można zaliczyć częste zmiany w przepisach, brak aktów wykonawczych mających zastosowanie w danej sprawie, ale też problemy techniczne, np. związane z funkcjonowaniem urządzeń biurowych. Wewnętrzne przeszkody wpływające na nieterminowość działania organów to, poza zmianami organizacyjnymi w strukturze organu, także duża liczba spraw do rozstrzygnięcia, skomplikowany charakter spraw, problemy pracowników ze zrozumieniem przepisów dotyczących terminów oraz inne przeszkody natury socjologicznej lub psychologicznej.

Unia żąda sprawności

W europejskim prawie wspólnotowym wyraźnie akcentowany jest problem zapewnienia odpowiedniej sprawności działania administracji publicznej, bowiem dobra i skuteczna administracja to administracja sprawna. Przepisy polskie również tego wymagają.

- Formalną gwarancją sprawności działania organów podatkowych jest w Polsce zasada szybkości postępowania, sformułowana w art. 125 Ordynacji podatkowej. W myśl tej zasady organy podatkowe powinny działać w sprawie wnikliwie i szybko, załatwiając niezwłocznie sprawy niewymagające zbierania dowodów, informacji lub wyjaśnień - tłumaczyła dr Lidia Klat-Wertelecka.

Jednocześnie dodała, że Ordynacja podatkowa określa trzy kategorie spraw: te, które powinny być załatwiane niezwłocznie; takie, które powinny być załatwiane nie później niż w ciągu jednego miesiąca, oraz sprawy, które powinny być załatwiane nie później niż w ciągu dwóch miesięcy (w postępowaniu odwoławczym - w ciągu dwóch miesięcy, a w przypadku rozprawy - nie później niż w ciągu trzech miesięcy). Wskazane terminy obowiązują organ bez względu na sposób zakończenia postępowania (wydanie decyzji merytorycznej lub decyzji o umorzeniu postępowania).

- W praktyce terminy te są realne tylko w sprawach, które nie wymagają uzgodnień i konsultacji z innymi organami - dodała nasza ekspert.

Organ jest bezczynny

Bezczynność organu podatkowego może zostać ujawniona w wielu sytuacjach, o czym świadczy bogate orzecznictwo sądowe związane z rozpatrywaniem przez sądy administracyjne skarg w tej kwestii. Przykładowo, w wyroku NSA z 22 grudnia 1998 r. (sygn. akt III SAB 77/98; niepublikowany) sąd stwierdził, że z bezczynnością organu mamy do czynienia wtedy, gdy w ustalonym terminie organ ten nie podjął żadnych czynności w sprawie lub wprawdzie prowadził postępowanie, ale nie zakończył go wydaniem w terminie decyzji.

Według dr Klat-Werteleckiej, kontrowersyjna sytuacja może pojawić się w przypadku wystąpienia negatywnego sporu kompetencyjnego, gdy żaden z organów nie uważa się za właściwy do rozpoznania i rozstrzygnięcia danej sprawy. Brak wystąpienia organu administracji z wnioskiem o rozstrzygnięcie negatywnego sporu kompetencyjnego powoduje uwzględnienie przez sąd administracyjny skargi na bezczynność tego organu (sygn. akt IV SAB 179/97; niepublikowany).

- Zarzut bezczynności można postawić organowi podatkowemu także wówczas, gdy nie przekazał on żądania strony, dotyczącego wszczęcia postępowania innemu organowi, właściwemu w sprawie. Bezczynność organu podatkowego, rozumiana jako niedopełnienie obowiązku wydania aktu lub podjęcia czynności pojawia się przy instytucji współdziałania organów administracji publicznej - wyjaśnia dr Lidia Klat-Wertelecka.

Dodaje, że bezczynność organu pojawi się niewątpliwie w takich sytuacjach, gdy przepisy określają termin obligujący organ do podjęcia działania, a organ tego działania nie podejmuje.

Jeśli organ podatkowy nie wywiąże się z obowiązku zawiadomienia strony, pozostając bezczynnym w zakresie wszelkich czynności, podatnik ma prawnie zagwarantowane środki ochrony, pozwalające zdyscyplinować organ.

Podatnik może działać

- Tym środkiem jest ponaglenie wnoszone do organu wyższego stopnia lub ministra właściwego do spraw finansów publicznych, jeżeli sprawa nie została załatwiona przez dyrektora izby skarbowej lub dyrektora izby celnej - wyjaśniła nasza rozmówczyni.

Wskazała, że ponaglenie ma na celu zdyscyplinowanie organu do wydania decyzji administracyjnej.

- Wniesienie ponaglenia nie jest ograniczone żadnym terminem. Dlatego możliwość jego wniesienia istnieje tak długo, dopóki organ prowadzący postępowanie podatkowe nie doręczy stronie decyzji administracyjnej - podsumowuje ekspert.

Organem kompetentnym do rozpatrzenia ponaglenia jest organ wyższego stopnia nad organem pozostającym w bezczynności. Rozpatrując ponaglenie, organ wyższego stopnia, uznając je za uzasadnione, wyznacza dodatkowy termin załatwienia sprawy oraz zarządza wyjaśnienie przyczyn i ustalenie osób winnych niezałatwienia sprawy w terminie, a w razie potrzeby podejmuje środki zapobiegające naruszaniu terminów załatwiania spraw w przyszłości. Jeśli jednak ponaglenie złożone np. na urząd skarbowy do izby skarbowej zostanie uznane przez dyrektora izby za nieuzasadnione, izba powinna wydać postanowienie o odmowie uwzględnienia ponaglenia. Na postanowienie odmowne służy prawo wniesienia skargi do wojewódzkiego sądu administracyjnego.

EWA MATYSZEWSKA

ewa.matyszewska@infor.pl