Przepisy o sankcjach za płatność za rachunek niezgłoszony do elektronicznego wykazu czynnych podatników VAT zostały źle zredagowane i będzie można je obejść. Tak twierdzą niektórzy eksperci.
Zdaniem Ministerstwa Finansów i innych rozmówców DGP nie ma jednak mowy o pomyłce legislacyjnej, a wchodzące w życie od początku 2020 r. restrykcje w pełni zadziałają.
Przypomnijmy: działający do 1 września br. wykaz, potocznie zwany białą listą VAT, jest prowadzony przez szefa Krajowej Administracji Skarbowej. Znajdują się na tam m.in. numery rachunków bankowych lub prowadzonych w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej, które przedsiębiorcy zgłosili do urzędu skarbowego lub do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej. To zaś jest o tyle istotne, że kto zapłaci za transakcję o wartości przekraczającej 15 tys. zł na inny rachunek niż znany fiskusowi, nie będzie mógł od 1 stycznia 2020 r. zaliczyć takiego wydatku do kosztów uzyskania przychodu. Dodatkowo narazi się na ewentualną solidarną odpowiedzialność ze sprzedawcą za nierozliczony przez niego VAT od takiej transakcji.
Przepisy o sankcjach w podatkach dochodowych od początku budziły dużo kontrowersji. Jak już pisaliśmy w DGP, mogłyby bowiem być stosowane m.in. przy płatnościach za media lub abonament komórkowy (na białej liście VAT nie znajdziemy rachunków wirtualnych, na które trafiają takie środki), wpłatach na rachunki depozytowe u notariusza, techniczne i cesyjne w banku (np. przy zawieraniu umowy kredytu) czy też przy płatnościach za pomocą karty kredytowej lub przez pośredników takich jak PayU czy PayPal. Wszystkie te problemy – jak zapewnia resort finansów – mają być rozwiązane do końca 2019 r., tak aby przedsiębiorcy nie narazili się na utratę kosztów w PIT lub CIT. Teraz jednak okazuje się, że zdaniem niektórych ekspertów nowe sankcje mogą być niewypałem przez sposób redakcji zmienionych przepisów.

Nieoczekiwana furtka

Zgodnie ze znowelizowanymi art. 22p ustawy z 16 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1387 ze zm.; dalej: ustawa o PIT) i art. 15d ustawy z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 865 ze zm.; dalej: ustawa o CIT) do kosztów uzyskania przychodów nie można zaliczyć płatności przekraczającej 15 tys. zł, jeżeli została dokonana:
1) bez pośrednictwa rachunku płatniczego (czyli np. gotówką), lub
2) przelewem na rachunek inny niż zawarty w wykazie białej listy.
Zdaniem Krzysztofa Ugolika, menedżera w dziale doradztwa prawnopodatkowego w PwC, problemem znowelizowanych przepisów będzie to, że sytuacje, w których wydatki zostaną wykluczone z katalogu kosztów uzyskania przychodów, nie będą od siebie niezależne. W pewnym stopniu będą też na siebie nachodzić. Co do zasady bowiem, dokonanie płatności za pośrednictwem rachunku płatniczego powinno uchronić przed nałożeniem sankcji, przy czym pojęcie rachunku płatniczego jest na tyle szerokie, że może objąć m.in. rachunek rozliczeniowy (każdy, nie tylko ten zgłoszony w wykazie białej listy). – Skoro więc zapłata za pośrednictwem rachunku płatniczego jest wystarczająca dla uniknięcia sankcji w PIT i CIT, to dlaczego w ramach tej generalnej metody uregulowania płatności wyodrębniono pewien specyficzny sposób zapłaty (przelew na rachunek bankowy spoza białej listy), który powinien skutkować nałożeniem sankcji? Czy znaczenie tutaj ma fakt bezpośredniej płatności pomiędzy podatnikami? – zastanawia się ekspert PwC.
Krzysztof Ugolik odwołuje się do podejścia sygnalizowanego przez MF, zgodnie z którym jeśli płatność zostanie dokonana za pośrednictwem rachunku płatniczego, ale nie bezpośrednio na konto sprzedawcy, to wydatek powinien móc być zaliczony do kosztów uzyskania przychodu. – Czy w takim przypadku można jednocześnie powiedzieć, że przelew został dokonany na rachunek spoza wykazu? Moim zdaniem tak. Mamy bowiem do czynienia z przelewem rozumianym jako dyspozycją pobrania i przekazania środków pieniężnych z rachunku czy instrumentu płatniczego, który trafia na konto spoza białej listy. Można zatem uznać, że co do zasady elementem każdej płatności realizowanej za pomocą rachunku płatniczego jest przelew na rachunek spoza elektronicznego wykazu MF – tłumaczy ekspert PwC. – Rozumiem przy tym, że powodem, dla którego taka płatność nie będzie skutkować nałożeniem sankcji, jest przyjęcie, iż płatność za pośrednictwem rachunku płatniczego stanowi odrębną kategorię zdarzenia od bezpośredniego przelewu na rachunek bankowy – dodaje Krzysztof Ugolik.
– Skoro penalizowana jest płatność poza rachunkiem płatniczym, to a contrario zapłata za pomocą rachunku płatniczego nie powinna podlegać sankcjom. Taka wykładnia byłaby oczywiście sprzeczna z celem tych przepisów i z pewnością nie spotka się z aprobatą organów podatkowych, niemniej jednak jest możliwa w świetle brzmienia wskazanych przepisów. Alternatywą jest przyjęcie, że każdy przelew na rachunek bankowy spoza wykazu białej listy, nawet dokonywany w ramach rachunku płatniczego, skutkuje obowiązkiem nałożenia sankcji – podkreśla ekspert PwC.
Jego zdaniem ustawodawca dążył najprawdopodobniej do objęcia nową sankcją sytuacji, kiedy przelew dokonywany jest bezpośrednio pomiędzy przedsiębiorcami i jego zleceniodawca świadomie decyduje, że chce zapłacić na rachunek spoza wykazu białej listy. – Doprecyzowanie brzmienia przepisów mogłoby rozwiać nasuwające się wątpliwości – podsumowuje Ugolik.

Wszystko jest jasne

Potrzeby zmiany przepisów nie widzi jednak resort finansów Jego zdaniem sytuacja opisana w art. 22p ust. 1 pkt 1 ustawy o PIT i w art. 15d ust. 1 pkt 1 ustawy o CIT stanowi odrębną kategorię niż te wymienione w pkt 2 tych przepisów. Według MF w przypadku płatności dokonywanych na rzecz dostawcy lub usługodawcy będącym podatnikiem VAT czynnym płatność powinna więc być zawsze dokonana na rachunek zawarty w wykazie. Dokonanie płatności w tej sytuacji na rachunek płatniczy, który nie jest zawarty w wykazie, będzie traktowane jako działanie niezgodne z wprowadzonymi przepisami i oznaczać będzie zastosowanie przewidzianych sankcji. [stanowisko]
Z Krzysztofem Ugolikiem nie zgadza się także Jarosław Ziółkowski, doradca podatkowy w Independent Tax Advisors. – Z logicznej analizy przepisów wynika, że wystarczy niespełnienie któregokolwiek z powyższych warunków, by wydatek został wykluczony z katalogu kosztów uzyskania przychodu. Inną kwestią jest to, czy musi tu chodzić konkretnie o rachunek płatniczy zawarty w wykazie, którego posiadaczem jest dostawca towaru/usługi. Nie wynika to wprost z przepisów ustaw o PIT i CIT, ale taki wniosek można wysnuć np. z analizy przepisów ustawy o VAT tworzących białą listę, w których mowa o rachunkach wskazanych w zgłoszeniu indentyfikacyjnym lub aktualizacyjnym danego (konkretnego) podatnika – twierdzi Jarosław Ziółkowski. Błędu legislacyjnego nie widzi także adwokat Tomasz Lustyk prowadzący własną kancelarię. – Przepis jest jasny i nie pozostawia miejsca na interpretację. Dokonanie płatności na rachunek nieznajdujący się na białej liście pozbawia możliwości zaliczenia wydatku jako kosztu uzyskania przychodu – mówi ekspert. ©℗
Stanowisko Ministerstwa Finansów z 21 sierpnia 2019 r.
W świetle art. 19 ustawy z 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1292) dokonywanie lub przyjmowanie płatności związanych z wykonywaną działalnością gospodarczą następuje za pośrednictwem rachunku płatniczego przedsiębiorcy w każdym przypadku, gdy stroną transakcji, z której wynika płatność, jest inny przedsiębiorca oraz jednorazowa wartość transakcji, bez względu na liczbę wynikających z niej płatności, przekracza 15 000 zł lub równowartość tej kwoty.
Konsekwencją wyżej wymienionego przepisu jest ograniczenie w art. 22p ust. 1 ustawy z 16 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1387 ze zm.) i art. 15d ust. 1 ustawy z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 865 ze zm.) polegające na niezaliczaniu przez podatników prowadzących działalność gospodarczą do kosztów uzyskania przychodów kosztów w tej części, w jakiej płatność dotycząca transakcji przekraczającej 15 000 zł została dokonana bez pośrednictwa rachunku.
Ustawą z 12 kwietnia 2019 r. o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1018) wprowadzono zmiany do ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych i ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, które zaczną obowiązywać od 1 stycznia 2020 r. Stosownie do nowej treści art. 22 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (odpowiednio art. 15d ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych), podatnicy prowadzący pozarolniczą działalność gospodarczą nie zaliczają do kosztów uzyskania przychodów kosztu w tej części, w jakiej płatność dotycząca transakcji określonej w art. 19 prawa przedsiębiorców:
1) została dokonana bez pośrednictwa rachunku płatniczego, lub
2) została dokonana przelewem na rachunek inny niż zawarty na dzień zlecenia przelewu w wykazie podmiotów, o którym mowa w art. 96b ust. 1 ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 2174 ze zm.) – w przypadku dostawy towarów lub świadczenia usług, potwierdzonych fakturą, dokonanych przez dostawcę towarów lub usługodawcę zarejestrowanego na potrzeby podatku od towarów i usług jako podatnik VAT czynny.
Zgodnie zaś z art. 22p ust. 2 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (odpowiednio art. 15d ust. 2 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych) w nowym brzmieniu, w przypadku zaliczenia do kosztów uzyskania przychodów kosztu w tej części, w jakiej płatność dotycząca transakcji określonej w art. 19 prawa przedsiębiorców została dokonana z naruszeniem ust. 1, podatnicy prowadzący pozarolniczą działalność gospodarczą w tej części:
1) zmniejszają koszty uzyskania przychodów, albo
2) w przypadku braku możliwości zmniejszenia kosztów uzyskania przychodów – zwiększają przychody
– w miesiącu, w którym odpowiednio została dokonana płatność bez pośrednictwa rachunku płatniczego albo został zlecony przelew.
Jak wynika z powyższego, aby transakcje określone w art. 19 prawa przedsiębiorców mogły stanowić koszty uzyskania przychodu, muszą zostać dokonane w warunkach określonych w art. 22p ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (odpowiednio art. 15d ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych).
Jednakże, zgodnie z art. 22p ust. 4 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (odpowiednio art. 15d ust. 4 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych) przepisów ust. 1 pkt 2 i ust. 2 nie stosuje się w przypadku, gdy podatnik dokonujący płatności dokonał zapłaty należności przelewem na rachunek inny niż zawarty na dzień zlecenia przelewu w wykazie podmiotów, o którym mowa w art. 96b ust. 1 ustawy o podatku od towarów i usług, i złożył zawiadomienie, o którym mowa w art. 117ba par. 3 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 900 ze zm.), do naczelnika urzędu skarbowego właściwego dla wystawcy faktury w terminie trzech dni od dnia zlecenia przelewu.
Od dnia 1 stycznia 2017 r. przy transakcjach, w których stronami są przedsiębiorcy, obowiązuje limit 15 000 zł dla płatności gotówkowych, a transakcje powyżej wskazanej kwoty muszą być dokonywane za pośrednictwem rachunku płatniczego, jeżeli podatnik chce uniknąć konsekwencji w postaci utraty możliwości zaliczenia w podatkach PIT i CIT wydatku do kosztów uzyskania przychodów (art. 19 ustawy z 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców).
Natomiast przepisy art. 22p ust. 1 pkt 2 ustawy o PIT i art. 15d ust. 1 pkt 2 ustawy o CIT dotyczą sankcji w postaci utraty możliwości zaliczenia do kosztów wydatków przez podatników, którzy dokonają zapłaty (powyżej 15 000 zł) na rachunek spoza wykazu w sytuacji, gdy dostawa towarów lub świadczenie usług są potwierdzone fakturą i zostały dokonane przez podatników VAT czynnych.
Wskazać zatem należy, że sytuacja wymieniona w art. 22p ust. 1 pkt 1 ustawy o PIT i w art. 15d ust. 1 pkt 1 ustawy o CIT stanowi odrębną kategorię niż te wymienione w pkt 2 tych przepisów. Jak wskazano powyżej, sytuacja wymieniona w pkt 2 tych przepisów skierowana jest do płatności dokonywanych na rzecz dostawcy lub usługodawcy będącym podatnikiem VAT czynnym. W takim przypadku płatność powinna być zawsze dokonana na rachunek zawarty w wykazie. Dokonanie płatności w tej sytuacji na rachunek płatniczy, który nie jest zawarty w wykazie, będzie traktowane jako działanie niezgodne z wprowadzonymi przepisami i oznaczać będzie zastosowanie przewidzianych sankcji.