Przychód podlegający opodatkowaniu stanowią nie tylko rzeczywiście uzyskane kwoty pieniężne. Opodatkowane mogą być świadczenia darmowe, które podatnik otrzymuje od swojego pracodawcy lub od innego podmiotu.
W ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych wymienia się kilka źródeł przychodów, które stanowią podstawę opodatkowania. Źródłami przychodów są między innymi:
• stosunek służbowy, stosunek pracy, w tym spółdzielczy stosunek pracy, członkostwo w rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub innej spółdzielni zajmującej się produkcją rolną, praca nakładcza,
• pozarolnicza działalność gospodarcza,
• inne źródła.
Do każdego z tych trzech źródeł mogą być też zaliczone nieodpłatne przychody (świadczenia), które podlegają opodatkowaniu. Do którego z nich zaliczy się przychody nieodpłatne, zależy od stosunku prawnego łączącego podatnika ze świadczącym nieodpłatne usługi.

Świadczenia nieodpłatne

Gdy osoba, która otrzyma nieodpłatny przychód, jest pracownikiem, to przychód ten będzie doliczany do wynagrodzenia z pracy. Za przychody bowiem ze stosunku służbowego, stosunku pracy, pracy nakładczej oraz spółdzielczego stosunku pracy uważa się wszelkiego rodzaju wypłaty pieniężne oraz wartość pieniężną świadczeń w naturze bądź ich ekwiwalenty i wszelkie inne kwoty niezależnie od tego, czy ich wysokość została z góry ustalona, a ponadto świadczenia pieniężne ponoszone za pracownika, jak również wartość innych nieodpłatnych świadczeń lub świadczeń częściowo odpłatnych.
W przypadku gdy wypłacającym nie będzie pracodawca, ale inna osoba, nieodpłatne świadczenie stanowi przychód z innych źródeł. Trzeba pamiętać też, że wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń może stanowić przychód z działalności gospodarczej. Zaliczenie nieodpłatnych przychodów do któregoś z tych źródeł ma swoje konsekwencje w ich rozliczeniu podatkowym.

Wartość darmowych przychodów

Wartość pieniężną świadczeń w naturze określa się na podstawie cen rynkowych stosowanych w obrocie rzeczami lub prawami tego samego rodzaju i gatunku, z uwzględnieniem w szczególności ich stanu i stopnia zużycia oraz czasu i miejsca ich uzyskania.
Wartość pieniężną innych nieodpłatnych świadczeń ustala się:
• jeżeli przedmiotem świadczenia są usługi wchodzące w zakres działalności gospodarczej dokonującego świadczenia - według cen stosowanych wobec innych odbiorców,
• jeżeli przedmiotem świadczeń są usługi zakupione - według cen zakupu,
• jeżeli przedmiotem świadczeń jest udostępnienie lokalu lub budynku - według równowartości czynszu, jaki przysługiwałby w razie zawarcia umowy najmu tego lokalu lub budynku,
• w pozostałych przypadkach - na podstawie cen rynkowych stosowanych przy świadczeniu usług lub udostępnianiu rzeczy lub praw tego samego rodzaju i gatunku, z uwzględnieniem w szczególności ich stanu i stopnia zużycia oraz czasu i miejsca udostępnienia.
PRZYKŁAD: BEZPŁATNY WYNAJEM
Podatnik prowadzący działalność gospodarczą bezpłatnie użytkuje lokal należący do znajomego przedsiębiorcy. Z tego tytułu powstanie u niego nieodpłatne świadczenie, które powinien obliczyć i opodatkować. Wartość pieniężną nieodpłatnych świadczeń ustala się w zależności od tego, co stanowi przedmiot takiego świadczenia. Jeżeli przedmiotem świadczenia są usługi wchodzące w zakres działalności gospodarczej dokonującego świadczenia, przychód jest ustalany według cen stosowanych wobec innych odbiorców. Jeżeli przedmiotem świadczeń są usługi zakupione - według cen zakupu. Jeżeli przedmiotem świadczeń jest udostępnienie lokalu lub budynku, wartość pieniężną nieodpłatnych świadczeń ustala się według równowartości czynszu, jaki przysługiwałby w razie zawarcia umowy najmu tego lokalu lub budynku. W pozostałych przypadkach - na podstawie cen rynkowych stosowanych przy świadczeniu usług lub udostępnianiu rzeczy lub praw tego samego rodzaju i gatunku, z uwzględnieniem w szczególności ich stanu i stopnia zużycia oraz czasu i miejsca udostępnienia.
Jeżeli świadczenia są częściowo odpłatne, przychodem podatnika jest różnica pomiędzy wartością tych świadczeń, ustaloną według wskazanych zasad, a odpłatnością ponoszoną przez podatnika.

Rozliczenie podatkowe

Nieodpłatne świadczenia, które podatnik otrzymał w ramach stosunku pracy, są rozliczane przez pracodawcę. Oznacza to, że wartość takiego świadczenia (np. darmowej wycieczki sfinansowanej konkretnemu pracownikowi) jest wliczana do pozostałych przychodów z pracy i pobierana zaliczka na podatek. Pracodawca jako płatnik będzie zobowiązany do naliczenia, pobrania i wpłaty zaliczki na podatek dochodowy za pracownika. Informacja o pobranych zaliczkach na podatek z tego tytułu znajdzie się w wystawianym przez płatnika do końca lutego następnego roku PIT-11, który jest podstawą rozliczenia rocznego lub w PIT-40, który stanowi roczne rozliczenie podatku dokonane przez płatnika.
PRZYKŁAD: WYCIECZKA GRUPOWA
Spółka sfinansowała ze środków zakładowego funduszu świadczeń socjalnych wycieczkę dla pracowników. Wycieczka zorganizowana została przez biuro turystyczne, które za wykonaną usługę turystyczną wystawiło fakturę określającą łączną odpłatność na rzecz ogółu osób bez wyszczególniania kosztów przypadających na poszczególne osoby. Koszt usługi nie jest możliwy do ustalenia na podstawie ceny przypadającej na uczestnika określonej przez biuro w ofercie. Łączna wartość określona na fakturze za świadczenie usługi turystycznej nie stanowi wielokrotności ceny usługi na jednego uczestnika. Skoro nie jest możliwe zindywidualizowanie świadczenia poprzez jednoznaczne określenie kosztu wycieczki przypadającego na pracownika, to świadczenie to nie podlega PIT.
Darmowa wycieczka, której koszty nie mogą być zindywidualizowane na poszczególne osoby, nie będzie stanowiła nieodpłatnego świadczenia dla pracowników i nie mieści się w zakresie pojęcia przychodu ze stosunku pracy. Spółka jako płatnik nie musi więc odprowadzać z tego tytułu zaliczek na PIT.
Inaczej będzie rozliczany nieodpłatny przychód, który podatnik otrzymał od innego niż pracodawca podmiotu (np. umorzenie części kredytu udzielonego osobie prywatnej przez bank). Takie nieodpłatne świadczenie, czyli wartość umorzonego kredytu, będzie kwalifikowane jako przychód z innych źródeł. Bank lub inny podmiot dokonujący umorzenia zobowiązania będzie obowiązany wystawić klientowi informację o wypłaconych należnościach lub świadczeniach na formularzu PIT-8C i przekazać ją do końca lutego następnego roku podatnikowi i właściwemu urzędowi skarbowemu.
W tym przypadku podmiot wystawiający PIT-8C nie jest płatnikiem podatku dochodowego. Oznacza to, że to podatnik sam musi zapłacić podatek od nieodpłatnych świadczeń. Dokonuje tego, doliczając do innych dochodów (np. z pracy) w zeznaniu rocznym PIT-36 przychód z nieodpłatnych świadczeń, i od całości wylicza należny podatek za dany rok.
Jeszcze inaczej będzie wyglądało rozliczenie nieodpłatnych świadczeń, które stanowią przychód z działalności gospodarczej. Taka sytuacja może powstać, gdy przedsiębiorcy zostaną umorzone odsetki od kredytu związanego z prowadzoną działalnością gospodarczą. Za przychód z działalności gospodarczej uznać należy również wartość umorzonych odsetek. Ustawa o PIT do przychodów z działalności gospodarczej zalicza wartość umorzonych zobowiązań, czyli znajdzie to zastosowanie także do umorzonych odsetek od kredytów. Z typowo nieodpłatnym świadczeniem natomiast będziemy mieli do czynienia np. w przypadku darmowej usługi naprawy samochodu używanego w działalności gospodarczej.
PRZYKŁAD: UMORZENIE ODSETEK
Bank udzielił osobom fizycznym kredytów. Klienci zalegający ze spłatą występują do banku o zawarcie ugody, na mocy której następuje umorzenie części należności kapitałowej. Umorzenia osobie fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej część zadłużenia kapitałowego spowoduje powstanie przychodu podatkowego u kredytobiorcy. Stanowi to nieodpłatne świadczenie, które zalicza się do przychodów z innych źródeł. W takiej sytuacji na banku będzie ciążył obowiązek wystawienia informacji PIT-8C. Klienci natomiast będą musieli rozliczyć się z wykazanych na PIT-8C wartości w zeznaniu rocznym.
Jeżeli zatem umorzony kredyt z odsetkami (jako umorzone zobowiązanie) lub darmowa usługa naprawy samochodu (jako nieodpłatne świadczenie) stanowić będzie przychód w działalności gospodarczej, to nie będzie obowiązku wystawiania dla przedsiębiorcy przez bank lub wykonującego darmową naprawę informacji PIT-8C. W konsekwencji to przedsiębiorca powinien doliczyć nieodpłatny przychód do pozostałych dochodów z działalności gospodarczej i od całości obliczyć w ciągu roku zaliczkę na podatek.
PRZYKŁAD: DARMOWA NAPRAWA AUTA
Za przychód z działalności gospodarczej uważa się kwoty należne, choćby nie zostały faktycznie otrzymane, po wyłączeniu wartości zwróconych towarów, udzielonych bonifikat i skont. Przychodem z działalności gospodarczej są jest wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń. Oznacza to, że darmowa usługa naprawy samochodu używanego w działalności gospodarczej stanowi opodatkowane nieodpłatne świadczenie. Jednak nie zawsze tak będzie, gdyż zwalnia się z podatku wartość świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń, otrzymanych od osób zaliczonych do I i II grupy podatkowej w rozumieniu przepisów o podatku od spadków i darowizn. Zwolnienie nie ma zastosowania do świadczeń otrzymywanych na podstawie stosunku pracy, pracy nakładczej lub na podstawie umów będących podstawą uzyskiwania przychodów zaliczonych do działalności wykonywanej osobiście.

Przychód przedsiębiorcy

Przychodem z działalności gospodarczej są również: dotacje, subwencje, dopłaty i inne nieodpłatne świadczenia otrzymane na pokrycie kosztów albo jako zwrot wydatków, z wyjątkiem gdy przychody te są związane z otrzymaniem, zakupem albo wytworzeniem we własnym zakresie środków trwałych lub wartości niematerialnych i prawnych, od których dokonuje się odpisów amortyzacyjnych.
Ważne!
Wartość pieniężną świadczeń w naturze przysługujących pracownikom na podstawie odrębnych przepisów ustala się według przeciętnych cen stosowanych wobec innych odbiorców - jeżeli przedmiotem świadczenia są rzeczy lub usługi wchodzące w zakres działalności pracodawcy
Podstawa prawna
• Art. 11, art. 12, art. 14 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2000 r. nr 14, poz. 176 z późn. zm.).