Niezapłacenie podatku może mieć dotkliwe konsekwencje. Uchylanie się od opodatkowania spowoduje nie tylko obowiązek wpłaty podatku z odsetkami, ale również odpowiedzialność karną skarbową.
Niezapłacenie podatku może dużo kosztować. Regulowanie zobowiązań podatkowych należy do podstawowych obowiązków wszystkich obywateli, dlatego przepisy podatkowe przewidują wiele mechanizmów, które mają na celu zdyscyplinowanie nieuczciwych podatników unikających płacenia podatków. Przede wszystkim trzeba pamiętać, że niezapłacony w terminie podatek staje się zaległością podatkową, od której nalicza się odsetki za zwłokę. Uchylanie się od zapłaty podatku może również skończyć się odpowiedzialnością karną skarbową i dolegliwymi karami z pozbawieniem wolności włącznie.

Odsetki od zaległości

Przepisy podatkowe nakładają na podatnika obowiązek samodzielnego naliczania odsetek za zwłokę. Początkowym terminem naliczania odsetek jest dzień następny po dniu upływu terminu płatności podatku.
Stawka odsetek za zwłokę wynosi 200 proc. podstawowej stopy oprocentowania kredytu lombardowego, ustalanej zgodnie z przepisami o Narodowym Banku Polskim. Od 27 marca 2008 r. odsetki od zaległości podatkowych wynoszą 14,5 proc. w skali roku.
Odsetki za zwłokę należy wpłacać bez wezwania organu podatkowego. Może się zdarzyć, że dokonana wpłata nie pokrywa całości kwoty zaległości podatkowej wraz z odsetkami za zwłokę. W takiej sytuacji wpłata naliczana jest proporcjonalnie na poczet kwoty zaległości podatkowej oraz kwoty odsetek za zwłokę w stosunku, w jakim w dniu wpłaty pozostaje kwota zaległości podatkowej do kwoty odsetek za zwłokę. Podatnik wylicza odsetki, posługując się specjalnym wzorem określonym w rozporządzeniu ministra finansów z 22 sierpnia 2005 r. w sprawie naliczania odsetek za zwłokę oraz opłaty prolongacyjnej, a także zakresu informacji, które muszą być zawarte w rachunkach.
PRZYKŁAD: TERMIN NALICZANIA ODSETEK
Pani Krystyna uzyskała decyzję w sprawie odroczenia zapłaty podatku. Podatniczka pomimo przesunięcia terminu zapłaty podatku nie uregulowała zobowiązania. Początkowym terminem naliczania odsetek jest dzień następny po dniu upływu terminu płatności podatku lub terminu, w którym płatnik lub inkasent był obowiązany dokonać wpłaty podatku na rachunek organu podatkowego. Termin ten ma zastosowanie również w przypadku nieuregulowanych w terminie zaliczek lub rat podatku. Ustalając termin płatności podatku, trzeba jednak uwzględniać takie okoliczności, jak odroczenie terminu płatności podatku na wniosek podatnika na podstawie art. 67a Ordynacji podatkowej czy też wystąpienie terminu płatności podatku w sobotę lub dniu ustawowo wolnym od pracy. W tym ostatnim wypadku termin na zapłacenie podatku przypada w pierwszym dniu roboczym następującym po dniu lub dniach wolnych od pracy.
Regulacje Ordynacji podatkowej przewidują także możliwość wydawania przez organ podatkowy decyzji określających wysokość odsetek za zwłokę w sytuacji, gdy po zakończeniu roku podatkowego (w przypadku podatku dochodowego) lub innego okresu rozliczeniowego urząd skarbowy wykryje w trakcie prowadzonego postępowania podatkowego, że zaliczki na podatek nie były wpłacane albo ich wysokość została zaniżona. W wydawanej decyzji organ podatkowy dokonuje naliczenia odsetek od prawidłowej wysokości zaliczki.
Jedynym sposobem na uniknięcie zapłaty odsetek jest uzyskanie zgody urzędu skarbowego na ich umorzenie.
W tym celu podatnik musi wystąpić do organu podatkowego z wnioskiem, w którym wykaże, że umorzenie odsetek uzasadnia jego ważny interes lub interes publiczny. Warto pamiętać, że jeżeli organ podatkowy wydaje decyzję, w której umarza zaległość podatkową, umorzeniu podlegają również odsetki.
PRZYKŁAD: UMORZENIE ODSETEK
Podatnik zwrócił się do naczelnika urzędu skarbowego z prośbą o umorzenie odsetek za zwłokę od zaległości podatkowych w podatku dochodowym od osób fizycznych, powstałych w związku ze złożonymi korektami zeznania PIT-36. Umorzenie odsetek należy umotywować ważnym interesem podatnika. Ważny interes podatnika jest pojęciem nieostrym. O jego istnieniu nie decyduje jednak subiektywne przeświadczenie podatnika. Ważny interes podatnika może wystąpić w szczególności w sytuacji, gdy z powodu nadzwyczajnych przypadków losowych podatnik nie jest w stanie uregulować zaległości podatkowych. Podatnik uzasadniał wniosek o umorzenie odsetek złym stanem majątkowym. Urząd skarbowy odmówił umorzenia odsetek za zwłokę, motywując taką decyzję znacznymi dochodami uzyskanymi przez podatnika w roku podatkowym, w którym powstała zaległość, oraz koniecznością ponoszenia ryzyka prowadzenia działalności.
Przepisy Ordynacji podatkowej określają przypadki, w których w drodze wyjątku, pomimo powstania zaległości podatkowej, nie nalicza się odsetek za zwłokę. Dotyczy to m.in. okresu zabezpieczenia zobowiązań podatkowych, w którym podatnik nie dysponuje swoim majątkiem, okresu opieszałego i niesprawnego prowadzenia postępowania czy też zawieszenia postępowania z urzędu. Obowiązek naliczania nie wystąpi również w przypadku zaległości o niewielkiej wartości. Chodzi tu o sytuację, w której wysokość odsetek nie przekracza trzykrotności wartości opłaty dodatkowej pobieranej przez Pocztę Polską za polecenie przesyłki poleconej. Ponadto nie nalicza się odsetek od zaległości za okres od wszczęcia kontroli podatkowej do dnia doręczenia decyzji w sprawie objętej kontrolą, za okres postępowania podatkowego zakończonego decyzją doręczoną po trzech miesiącach od wszczęcia podstępowania oraz w przypadkach uregulowanych w przepisach szczególnych.
Ważne!
Niezapłacony w terminie podatek staje się zaległością podatkową, od której podatnik samodzielnie musi naliczać odsetki i wpłacić bez wezwania organowi podatkowemu

Karny podatek

Jednym ze sposobów na uniknięcie zapłaty podatku jest ukrywanie przed fiskusem przychodów podlegających opodatkowaniu. Trzeba wiedzieć, że w przypadku gdy przychód podatnika nie znajduje pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzi ze źródeł nieujawnionych, urząd skarbowy może nałożyć na podatnika sankcyjną 75-proc. stawkę podatku.
Postępowania w sprawie przychodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzących ze źródeł nieujawnionych mogą być prowadzone przez urzędy skarbowe oraz inspektorów kontroli skarbowej. Organ podatkowy podejmuje postępowanie, w przypadku gdy stwierdzi, że wydatki podatnika nie zgadzają się z opodatkowanymi dochodami wykazanymi w zeznaniach podatkowych.
PRZYKŁAD: KARNY PODATEK
Podatnik poniósł w 2007 roku wydatek w wysokości 200 tys. zł na zakup mieszkania. Organ podatkowy w wyniku przeprowadzonego postępowania ustalił, że różnica między wydatkami, a przychodami podatnika w 2007 roku wynosiła 80 tys. zł. W takiej sytuacji, zgodnie z art. 30 ust. 1 pkt 7 ustawy o PIT, organ podatkowy może ustalić podatek dochodowy od osób fizycznych w wysokości 75 proc. tej kwoty, tj. w wysokości 60 tys. zł.

Odpowiedzialność karna skarbowa

Nieuczciwym podatnikom grożą także sankcje karne skarbowe. Odpowiedzialność karna w zakresie podatków wynika z naruszeń przepisów kodeksu karnego skarbowego. Przestępstwa i wykroczenia skarbowe polegają na pogwałceniu przepisów prawa podatkowego, w tym również na uchylaniu się podatnika od opodatkowania. Takie działanie podatnika sankcjonuje art. 54 kodeksu karnego skarbowego. Zgodnie z tym przepisem podatnik, który uchylając się od opodatkowania, nie ujawnia właściwemu organowi przedmiotu lub podstawy opodatkowania, lub nie składa deklaracji, przez co naraża podatek na uszczuplenie podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych albo karze pozbawienia wolności, albo obu tym karom łącznie. Przepis ten wprowadza również uprzywilejowany typ przestępstwa ze względu na małą wartość kwoty narażonej na uszczuplenie.
W takiej sytuacji czyn zabroniony karany jest jedynie karą grzywny do 720 stawek dziennych. Kodeks karny skarbowy definiuje małą wartości jako wartość, która w czasie popełnienia czynu zabronionego nie przekracza 200-krotnej wartości minimalnego wynagrodzenia. Wskaźnik ten w 2008 roku wynosi 1126 zł, a zatem podatnik będzie odpowiadał według przepisu przewidującego łagodniejszy typ przestępstwa, jeżeli kwota podatku narażonego na uszczuplenie nie przekracza 225 200 zł. W przypadku, gdy podatnik uchylił się od zapłaty podatku w wysokości nieprzekraczającej 5630 zł (tj. ustawowego progu, czyli kwoty stanowiącej granicę pomiędzy wykroczeniem a przestępstwem), będzie podlegał karze grzywny za wykroczenie skarbowe. Grzywna za wykroczenie w 2008 roku może wynieść od 112,6 zł do 22 520 zł.
Wszystkie czyny zabronione opisane w art. 54 kodeksu karnego skarbowego stanowią uchylanie się od opodatkowania poprzez niezgłoszenie przedmiotu opodatkowania. Takie działanie podatnika może polegać na zaniechaniu wykonania ujawnienia właściwemu organowi podatkowemu przedmiotu opodatkowania lub niezłożeniu deklaracji podatkowej. Na podstawie tego przepisu nie będzie natomiast odpowiadał podatnik, który złoży deklarację, w której wskaże nieprawdziwe dane wpływające na wysokość zobowiązania podatkowego. W takiej sytuacji nieuczciwy podatnik poniesie odpowiedzialność na podstawie art. 56 kodeksu, który dotyczy karalności tzw. oszustwa podatkowego.
PRZYKŁAD: KARA ZA WYKROCZENIE
Pan Krzysztof kupił od znajomego samochód osobowy o wartości 100 tys. zł. Czynność zakupu samochodu podlega ustawie o podatku od czynności cywilnoprawnych. Podatnik był zobowiązany do złożenia deklaracji podatkowej oraz obliczenia i zapłaty podatku w terminie 14 dni od dnia powstania obowiązku podatkowego, czyli zawarcia umowy sprzedaży. Pan Krzysztof nie złożył jednak deklaracji w sprawie podatku od czynności cywilnoprawnych i nie wpłacił należnego podatku, który w tym wypadku wynosił 2 tys. zł. Podatnik popełnił wykroczenie skarbowe, za które może być ukarany karą grzywny na podstawie przepisów kodeksu karnego skarbowego.
Nieujawnienie właściwemu organowi podatkowemu przedmiotu lub podstawy opodatkowania lub nieskładanie deklaracji podatkowej może stanowić przestępstwo lub wykroczenie skarbowe. Natomiast podatnik, który zgłosił przedmiot lub podstawę opodatkowania fiskusowi, ale nie wpłaca uporczywie podatku w terminie, ponosi odpowiedzialność za wykroczenie skarbowe (art. 57 kodeksu).
PRZYKŁAD: ODSTĄPIENIE OD WYMIERZENIA KARY
Podatnik nie płacił w terminie zryczałtowanego podatku dochodowego od osób fizycznych oraz VAT przez kilka miesięcy 2006 i 2007 roku. W takiej sytuacji podatnikowi grozi odpowiedzialność karna skarbowa za wykroczenie skarbowe polegające na uporczywym niewpłacaniu podatku. Sąd może jednak odstąpić od wymierzenia kary, jeżeli przed wszczęciem postępowania podatnik wpłaci w całości cały należny podatek. Wykroczenie uporczywego niepłacenia podatku w terminie jest popełnione dopiero w momencie zakończenia stanu niezgodnego z prawem i nie można z niego eliminować poszczególnych zachowań, które łącznie dopiero stwarzają karalną uporczywość w niepłaceniu podatku.
PODSTAWA PRAWNA
• Art. 53-56 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2005 r. nr 8, poz. 60 z późn. zm.).
• Par. 2 rozporządzenia ministra finansów z 22 sierpnia 2005 r. w sprawie naliczania odsetek za zwłokę oraz opłaty prolongacyjnej, a także zakresu informacji, które muszą być zawarte w rachunkach (Dz.U. nr 165, poz. 1373).
• Art. 54, art. 56, art. 57 ustawy z 10 września 1999 r. Kodeks karny skarbowy (t.j. Dz.U. z 2007 r. nr 111, poz. 765 z późn. zm.).