Zgodnie z kodeksem cywilnym prowadzący na własny rachunek przedsiębiorstwo ponosi odpowiedzialność za szkodę na osobie lub mieniu, wyrządzoną komukolwiek przez ruch przedsiębiorstwa lub zakładu. Przedsiębiorcy w celu ograniczenia ryzyka związanego z prowadzoną działalnością często zawierają z zakładami ubezpieczeń umowy ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej. Na podstawie takich umów zakład ubezpieczeń zobowiązuje się do zapłaty odszkodowania w sytuacji wyrządzenia przez przedsiębiorcę szkody osobie trzeciej. Czy odszkodowanie uzyskane z ubezpieczenia OC stanowi przychód podatnika? Jak powinny wyglądać rozliczenia przedsiębiorców w takich przypadkach?

Andrzej Dębiec
partner Kancelaria Lovells
Z uwagi na długotrwałą procedurę przyznawania odszkodowania przedsiębiorcy często sami ponoszą koszty naprawienia szkody wyrządzonej osobom trzecim i później odzyskują poniesione wydatki z odszkodowania przyznanego przez zakład ubezpieczeń. W takiej sytuacji podatkowe skutki otrzymania odszkodowania mogą się różnić w zależności od tego, czy wydatki poniesione przez przedsiębiorcę na usunięcie szkody u osoby trzeciej stanowią lub nie koszty uzyskania przychodu.
Charakter wypłat dokonywanych przez zakład ubezpieczeń na rzecz przedsiębiorcy nie budzi wątpliwości, jeżeli przedsiębiorca wydatki poniesione na wyrównanie szkody może zaliczyć do kosztów uzyskania przychodów. W takiej sytuacji odszkodowanie otrzymane od zakładu ubezpieczeń stanowi przychód podlegający opodatkowaniu podatkiem dochodowym. Ustalenie, czy wydatki poniesione przez podatnika na naprawienie szkody mogą być uznane za koszt podatkowy, wymaga uwzględniania w szczególności postanowień art. 15 ust. 1 oraz 16 ust. 1 pkt 22 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (t.j. Dz.U. z 2000 r. nr 54, poz. 654 z późn. zm., nazywanej dalej ustawą o CIT). Oznacza to, że podatnik musi wykazać, że poniesienie wydatku miało związek z uzyskanymi przez niego przychodami, służyło zabezpieczeniu lub zachowaniu źródła przychodów (art. 15 ust. 1 ustawy o CIT). Do kosztów uzyskania przychodów podatnik nie będzie mógł zaliczyć wydatków związanych z naprawieniem szkody, jeżeli szkoda powstała na skutek wad dostarczonych towarów, wykonanych robót i usług oraz zwłoki w dostarczeniu towaru wolnego od wad albo zwłoki w usunięciu wad towarów albo wykonanych robót i usług (art. 16 ust. 1 pkt 22 ustawy o CIT). Jak z powyższego wynika, w sytuacji, w której przedsiębiorcy można przypisać winę za wyrządzoną szkodę, wydatki na jej naprawienie nie będą stanowić kosztów uzyskania przychodów.
Brak możliwości zaliczenia do kosztów wydatków na usunięcie szkody może okazać się bardzo istotny przy podatkowej kwalifikacji otrzymanego przez przedsiębiorcę odszkodowania. Zgodnie bowiem z art. 12 ust. 4 pkt 6a ustawy o CIT nie stanowi przychodu zwrot wydatków niezaliczonych do kosztów uzyskania przychodów. Z uwagi na powyższe za uzasadnione należy uznać stanowisko, zgodnie z którym wypłata odszkodowania z ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej stanowi zwrot wydatków poniesionych przez podatnika na zaspokojenie roszczeń osób pokrzywdzonych i niezaliczonych do kosztów. Przy takiej interpretacji, zgodnie z zacytowanym przepisem, otrzymane odszkodowanie nie będzie podlegać opodatkowaniu podatkiem dochodowym.
Na prawidłowość takiego stanowiska wskazuje wyrok Sądu Najwyższego. W uchwale z 13 czerwca 2003 r. (sygn. III CZP 32/03) Sąd Najwyższy uznał m.in., że jeżeli odszkodowanie obejmuje koszty naprawy samochodu, to pod względem podatkowym jego część może być uznana za zwrot poniesionych wydatków (kategoria kosztów obejmuje pojęcie wydatków), które nie zostały zaliczone do kosztów podatkowych, i dlatego ich zwrot nie stanowi przychodu podatkowego.
Not. KT
Andrzej Dębiec, partner Kancelaria Lovells / DGP