Poradnia inwentaryzacyjna z 16 listopada 2016.
● Czy audytor wewnętrzny w jednostce budżetowej może być przewodniczącym lub członkiem komisji inwentaryzacyjnej?
Nie może. Jest to przecież działalność operacyjna jednostki, która podlega ocenie audytora. Audytor, badając gospodarowanie mieniem, sprawdza też inwentaryzację mienia w jednostce. A szczególnie sposób, zakres i terminowość jej przeprowadzania oraz prawidłowość rozliczeń i ujęcia w ewidencji księgowej. Wszystkie jednostki obowiązują standardy audytu, które na podstawie ustawy o finansach publicznych wprowadził minister finansów. W standardzie 1000 określono cel, uprawnienia i odpowiedzialność audytu. Próba obarczenia audytora działaniami operacyjnymi, które z racji wykonywanych zadań podlegają jego ocenie, jest moim zdaniem naruszeniem standardu 1100. Kierownik jednostki, który nakazuje audytorowi działania naruszające te zasady, łamie przepisy ustawy o finansach publicznych.
● Czy kierownik jednostki może scedować zapisem w instrukcji odpowiedzialność za przeprowadzenie inwentaryzacji w formie spisu z natury na inną osobę, na przykład na głównego księgowego?
Kierownik nie może scedować tej odpowiedzialności na inną osobę. Tylko on odpowiada za inwentaryzację w formie spisu z natury. Kierownik jednostki na mocy zarządzenia wewnętrznego decyduje o roli głównego księgowego i podległego mu personelu w wykonywaniu zadań inwentaryzacyjnych. Odpowiedzialność kierownika za inwentaryzację jest doprecyzowana w art. 4 ust. 5 ustawy o rachunkowości. Zgodnie z nim kierownik ponosi odpowiedzialność za wykonywanie obowiązków w zakresie rachunkowości określonych ustawą, w tym z tytułu nadzoru, również w przypadku gdy określone obowiązki w zakresie rachunkowości zostaną powierzone innej osobie lub przedsiębiorcy (o którym mowa w art. 11 ust. 2 ustawy) za ich zgodą, z wyłączeniem odpowiedzialności za przeprowadzenie inwentaryzacji w formie spisu z natury. Za to ostatnie bezpośrednio odpowiedzialność ponoszą członkowie komisji inwentaryzacyjnej i zespołów spisowych. Jednak jest to tylko odpowiedzialność za rzetelne przeprowadzenie technicznych czynności spisu z natury, natomiast kierownik odpowiedzialny jest za inwentaryzację jako całość. Oznacza to, że kierownik nie może skutecznie przekazać odpowiedzialności za przeprowadzenie inwentaryzacji drogą spisu z natury. Warto jednak dokonać jasnego podziału kompetencji poszczególnych osób. Zapewni to sprawniejsze przeprowadzenie inwentaryzacji.
Do kierownika w zakresie inwentaryzacji należy m.in.: wydawanie wewnętrznych przepisów (instrukcji, zarządzeń, planów i harmonogramów), zatwierdzenie wniosków komisji inwentaryzacyjnej, podejmowanie poleceń w sprawie wykorzystania w przyszłości spostrzeżeń wynikłych podczas inwentaryzacji oraz innych decyzji w sprawie inwentaryzacji.
Główny księgowy może zaś sprawować nadzór nad przeprowadzeniem spisu z natury, rozliczeniem powstałych różnic w toku inwentaryzacji (pomiędzy stanem rzeczywistym a stanem wykazanym w księgach rachunkowych). Zwykle na jego wniosek powoływane są organy do przeprowadzenia inwentaryzacji, a zwłaszcza przewodniczący komisji inwentaryzacyjnej, eksperci przewidziani do czynności szczególnych itp. Dopiero po zaopiniowaniu przez głównego księgowego kierownik jednostki rozpatruje i zatwierdza (lub nie) wnioski komisji inwentaryzacyjnej w sprawie sposobu rozliczania różnic inwentaryzacyjnych. Ponadto główny księgowy może przygotowywać projekty instrukcji inwentaryzacyjnej i zarządzeń wewnętrznych w sprawie inwentaryzacji, jemu także zazwyczaj powierza się sprawowanie ogólnego nadzoru nad przygotowaniem, przebiegiem i rozliczeniem inwentaryzacji.
Główny księgowy, który przyjął pisemną odpowiedzialność za obowiązki w zakresie rachunkowości, odpowiada za przeprowadzenie inwentaryzacji drogą potwierdzenia sald z kontrahentami oraz weryfikację sald aktywów i pasywów, których nie można poddać spisowi z natury. Wtedy kierownik ponosi wspólną odpowiedzialność wraz z nim za prawidłowy przebieg tych czynności, ponieważ ponosi odpowiedzialność (w tym z tytułu nadzoru) za wykonanie obowiązków z zakresu rachunkowości (a więc i za inwentaryzację).
● Z ustawy o rachunkowości wynika jedynie obowiązek przeprowadzenia inwentaryzacji. A w naszej jednostce zapisano w instrukcji inwentaryzacyjnej, że obowiązkowo musi być przeprowadzane szkolenie przed inwentaryzacją. Czy jest to prawidłowe?
Tak. Obowiązek przeprowadzania szkolenia przed inwentaryzacją może wynikać z instrukcji inwentaryzacyjnej i zarządzenia wewnętrznego kierownika jednostki (lub jednego z tych dokumentów). Rzeczywiście ustawa o rachunkowości nakłada na jednostki obowiązek przeprowadzenia inwentaryzacji i nie ma tam zapisów dotyczących szkoleń. Wskazuje jedynie zasady inwentaryzacji (jej rodzaje, zakres, terminy i częstotliwość oraz zasady ujęcia wyników), nie reguluje zaś procedur związanych z organizacją i przeprowadzaniem inwentaryzacji. Każda jednostka prowadząca księgi rachunkowe zgodnie z ustawą o rachunkowości powinna opracować i posiadać własne wewnętrzne uregulowania w tym zakresie, dostosowane do potrzeb i specyfiki jednostki. Mogą one także zawierać uregulowania dotyczące szkolenia przedinwentaryzacyjnego pracowników. Dlatego rozwiązanie opisane w pytaniu jest prawidłowe. Z pewnością też zwiększy skuteczność i poprawność przeprowadzanych czynności. Zawsze warto tuż przed rozpoczęciem inwentaryzacji przeszkolić wszystkie osoby zajmujące się jej przeprowadzeniem.
Szkolenie organizują i prowadzą najczęściej główny księgowy i przewodniczący komisji inwentaryzacyjnej. Szkolenie osób zajmujących się inwentaryzacją odbywa się m.in. przez zapoznawanie ich z przepisami dotyczącymi inwentaryzacji, dokumentacji, gospodarki, ochrony mienia i kontroli wewnętrznej. Przedmiotem szkolenia są także zagadnienia przygotowawcze, techniki i metody przeprowadzania oraz dokumentacji czynności inwentaryzacyjnych.
Szkolenie obejmuje głównie członków komisji inwentaryzacyjnej i zespołów spisowych. Często jednak biorą w nim udział także osoby zatrudnione przy inwentaryzacji sald środków pieniężnych w bankach oraz rozrachunków inwentaryzowanych za pomocą potwierdzeń sald, przy inwentaryzacji pozostałych aktywów i pasywów inwentaryzowanych w drodze porównania i weryfikacji stanów ewidencyjnych z dokumentacją, pozostali pracownicy księgowości, kontrolerzy spisowi, a zwłaszcza o osoby materialnie odpowiedzialne za inwentaryzowane składniki.
● Przewodniczący komisji inwentaryzacyjnej chce powołać osobę odpowiedzialną materialnie na członka zespołu spisowego. Czy będzie to zgodne z zasadami?
Nie. Członkami zespołów spisowych nie powinny być ani osoby odpowiedzialne materialnie (które podpisały umowy o materialnej odpowiedzialności lub współodpowiedzialności za powierzone im składniki), ani inne osoby zainteresowane wynikami spisu z natury. W danym zespole spisowym nie może być osoby odpowiedzialnej za stan składników majątkowych, które mają być przedmiotem spisu z natury.
Spis z natury powinien dostarczać obiektywnych informacji o potwierdzeniu istnienia poszczególnych składników majątkowych. Osiągnięcie tego celu jest możliwe tylko wtedy, gdy spis z natury następuje w sposób komisyjny, osoby dokonujące pomiaru i rejestracji poszczególnych składników majątku zaś to osoby, którym można zaufać, gdyż nie są zainteresowane wynikami spisu. Za takie osoby nie można uznać tych, którym zostały powierzone określone składniki majątku. Odpowiadają one bowiem za ich należyte przechowywanie, rozchodowanie i wykorzystanie.
Osoby odpowiedzialne materialnie, a tym samym zainteresowane wynikami spisu z natury, nie mogą być jednak pozbawiane możliwości bezpośredniego obserwowania prac zespołu spisowego. Jako obserwatorzy powinny brać aktywny udział w częściowej kontroli nad poprawnością dokonywanego spisu w zakresie uzupełniającym w stosunku do prac zespołu spisowego. Chodzi głównie o udzielanie zespołom wszelkich niezbędnych informacji i wyjaśnień, dopilnowanie, by wszystkie składniki zostały zinwentaryzowane. Mogą również na bieżąco zgłaszać ewentualne zastrzeżenia, które są rozstrzygane (rozwiązywane) bezpośrednio przez zespół spisujący.
W przypadku gdy w związku ze składanymi zastrzeżeniami powstaje spór pomiędzy zespołem spisowym a osobą odpowiedzialną, rozstrzyga go kontroler spisowy lub przedstawiciel zakładowej komisji inwentaryzacyjnej. Osoba odpowiedzialna za mienie obserwująca prace zespołu spisowego często jest proszona o podpisanie arkuszy spisowych na znak, że nie ma zastrzeżeń do poprawności dokonywanego spisu. Potwierdzenie poprawności przeprowadzonego spisu jest często dokonywane poprzez wpisanie klauzuli „Nie zgłaszam zastrzeżeń do wyników spisu” (na arkuszu spisowym lub w formie odrębnego dokumentu). Takie postępowanie ma oczywiste znaczenie w przypadku wystąpienia ewentualnych sporów dotyczących pracy zespołów spisowych.
Osoby odpowiedzialne materialnie wręcz mogą wyznaczać swojego męża zaufania, w przypadku gdy kilka zespołów spisowych dokonuje spisu ich rejonu spisowego, a ze względu na harmonogram prac zespołów spisowych nie mogłyby uczestniczyć w ich pracach. Czasami praktykowane jest też dobranie przez zespół spisowy dodatkowej osoby godnej zaufania (np. przedstawiciela związku zawodowego) w celu uwiarygodnienia wyników spisu, w przypadku gdy osoba odpowiedzialna materialnie nie może z różnych względów (np. na skutek długotrwałej choroby) być obserwatorem prac zespołu spisowego.
Spis z natury przeprowadza się w obecności osoby materialnie odpowiedzialnej za spisywane składniki majątkowe, a w przypadku jej nieobecności - osoby przez nią upoważnionej. Jeżeli w spisie z natury z ważnych przyczyn nie może uczestniczyć osoba materialnie odpowiedzialna i nie upoważniła do tej czynności innej osoby, to spis z natury powinien być przeprowadzony przez co najmniej trzyosobową komisję.
Komisja inwentaryzacyjna/zespół spisowy powinny rozpocząć spis na danym polu spisowym od przyjęcia oświadczenia od osoby materialnie odpowiedzialnej za znajdujące się na nim składniki majątkowe o tym, że przekazała ona wszystkie dokumenty przychodowe i rozchodowe składników majątkowych do komórki księgowości, a wszystkie składniki majątkowe, za które ponosi odpowiedzialność, znajdują się na terenie jednostki we właściwych pomieszczeniach. [wzór 1 i 2]
WZÓR 1
Oświadczenie osoby materialnie odpowiedzialnej - składane przed rozpoczęciem spisu z natury
Nazwa jednostki (pieczęć)
Oświadczenie
Jako osoba materialnie odpowiedzialna za zapasy materiałów znajdujące się w pomieszczeniach nr ................................... oświadczam, że:
1. Wszystkie dowody przychodowe i rozchodowe wymienionych składników majątkowych zostały ujęte w ewidencji i przekazane do księgowości;
2. Stan prowadzonej przeze mnie ewidencji został uzgodniony ze stanem ewidencji prowadzonej w księgowości na dzień ...................................;
3. Pole spisowe zostało przygotowane do spisu z natury zgodnie z postanowieniami instrukcji inwentaryzacyjnej;
4. Nie zgłaszam zastrzeżeń co do zabezpieczenia powierzonego mi mienia oraz do składu Zespołu Spisowego.
Data sporządzenia ........................................
Podpisy osób materialnie odpowiedzialnych:
1. ..................................................
2. ..................................................
3. ..................................................
4. ..................................................
WZÓR 2
Oświadczenie osoby materialnie odpowiedzialnej - składane po zakończeniu spisu z natury
Nazwa jednostki (pieczęć)
Jako osoba materialnie odpowiedzialna za składniki majątkowe znajdujące się w pomieszczeniach
nr ............................................ oświadczam, że wszystkie składniki majątkowe znajdujące się na polu
spisowym zostały spisane i nie wnoszę żadnych uwag i zastrzeżeń do wyników i sposobu
przeprowadzenia spisu.
Data sporządzenia ........................................
Podpisy osób materialnie odpowiedzialnych:
1. ..................................................
2. ..................................................
3. ..................................................
Podstawa prawna
Ustawa z 29 września 1994 r. o rachunkowości (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 330 ze zm.). Ustawa z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 885 ze zm.).
