Spółka zawarła z kontrahentem umowę, w której zobowiązała się w ustalonym terminie opracować dokumentację projektową, w tym przygotować projekt budowlany i wykonawczy, a także uzyskać w imieniu i na rzecz zamawiającego niezbędne prawa do wszystkich nieruchomości związanych z zakresem przedmiotu umowy oraz prawomocne decyzje administracyjne. W trakcie realizacji prac zaistniały niezaplanowane i niezależne od spółki okoliczności, które miały negatywny wpływ na tempo prac określone w harmonogramie. W związku z tym termin został przekroczony i zamawiający naliczył spółce karę umowną w wysokości ponad 200 tys. zł. Spółka zastanawia się, czy może taki wydatek zaliczyć do kosztów uzyskania przychodów.
EKSPERT RADZI
Jak stanowią regulacje kodeksu cywilnego, pod pojęciem kary umownej rozumie się zastrzeżenie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy. Kara umowna jest więc rodzajem sankcji cywilnoprawnej zastrzeżonej na wypadek szkód powstałych w wyniku niewłaściwego wykonania zawartej umowy.
Przepisy podatkowe wskazują w art. 15 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, że aby wydatek mógł być zaliczony do kosztów uzyskania przychodów (dalej: KUP), musi być poniesiony w celu osiągnięcia przychodu lub zachowania albo zabezpieczenia jego źródła, a ponadto nie może się znajdować w katalogu wydatków niestanowiących KUP wymienionym w art. 16 ust. 1 ustawy o CIT. Ustawodawca w art. 16 ust. 1 pkt 22 tej ustawy wyłączył z katalogu kosztów kary umowne i odszkodowania z tytułu wad dostarczonych towarów, wykonanych robót i usług oraz zwłoki w dostarczeniu towaru wolnego od wad albo zwłoki w usunięciu wad towarów albo wykonanych robót i usług. W konsekwencji przepis ten wyłącza możliwość uznania za koszty podatkowe kar umownych i odszkodowań naliczonych wyłącznie z tytułów w nim wymienionych. Jest to katalog zamknięty. Wymienione w tym przepisie kary umowne i odszkodowania wiążą się z nienależytym wykonaniem zobowiązań. Celem tego przepisu jest zatem uniemożliwienie pomniejszenia podstawy opodatkowania o koszty poniesione w związku z zaistnieniem tego typu zdarzeń.
Kara umowna z tytułu nieterminowego wykonania prac opisana w analizowanym przypadku nie mieści się w katalogu zawartym w art. 16 ust. 1 pkt 22 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych. W takiej sytuacji zasadniczym kryterium uznania danego wydatku za KUP jest art. 15 ust. 1 ustawy o CIT, czyli że między wydaną kwotą a potencjalnym przychodem musi zaistnieć związek przyczynowo-skutkowy, albowiem musi być to wydatek poniesiony w celu zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów.
Jednocześnie nałożona na spółkę kara nie może wynikać z nieracjonalnego i pozbawionego należytej staranności działania samej spółki. Istotne jest, aby obiektywna ocena działań skutkowała możliwością uznania ich za racjonalne, podjęte przy zachowaniu zasad staranności, które muszą cechować przedsiębiorcę prowadzącego działalność gospodarczą.
Zatem jeśli spółka działała przy zachowaniu zasad należytej staranności, zapłata naliczonej kary umownej w związku z nieterminowym wykonaniem usługi jest związana z uzyskiwanymi przez spółkę przychodami w ramach prowadzonej działalności, a opóźnienie w realizacji usługi wynikało z przyczyn od niej niezależnych, wówczas wydatek poniesiony w związku z zapłatą kary umownej może być zaliczony do kosztów uzyskania przychodów.
Podstawa prawna
Art. 15, art. 16 ustawy z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 851 ze zm.). Ustawa z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 121 ze zm.).