Przedsiębiorcy często mają problem, skąd wziąć pieniądze na uruchomienie firmy lub realizację nowej inwestycji w już istniejącej. Taniej pożyczyć od rodziny czy znajomych niż w banku. Zawsze też można liczyć na to, że pożyczkodawca zgodzi się na spłatę bez odsetek.
Iwona Chłopek, doradca podatkowy prowadzący własną kancelarię / Media / materialy prasowe
Jednak osoby, które zamierzają pożyczyć pieniądze od rodziny czy znajomych w celu sfinansowania wydatków związanych z firmą, muszą pamiętać o obowiązkach związanych z zapłatą podatku od czynności cywilnoprawnych (PCC), a czasem również wymagających pobrania i odprowadzenia podatku dochodowego od osób fizycznych (PIT).
Często, dla zwiększenia bezpieczeństwa zwrotu takiej pożyczki, pożyczkobiorcy chcą, aby była ona udokumentowana odpowiednią umową. Warto ją sporządzić również dla celów podatkowych, na wypadek gdyby urząd skarbowy zakwestionował prawidłowość rozliczenia. Jeśli przewidziane jest oprocentowanie, najlepiej wyszczególnić w umowie kwotę odsetek należną pożyczkodawcy.

Potwierdzenie przelewu

Umowa pożyczki pieniędzy jest objęta 2-proc. podatkiem od czynności cywilnoprawnych. Płaci go pożyczkobiorca od kwoty otrzymanej pożyczki w terminie 14 dni od zawarcia umowy. W tym czasie powinien też złożyć do urzędu skarbowego deklarację PCC-3, wykazując kwotę pożyczki oraz zapłacić należny podatek.
Nie zawsze jednak trzeba ten podatek uiścić. Nie są nim objęte pożyczki otrzymane od osób uznanych za najbliższą rodzinę pożyczkobiorcy (bez względu na kwotę pożyczki). Zwolnienie dotyczy kwot otrzymanych od: małżonka, zstępnych (np. syna), wstępnych (np. ojca), pasierba, rodzeństwa, ojczyma i macochy.
Muszą być jednak spełnione dwa warunki. Po pierwsze, pożyczkobiorca musi złożyć deklarację PCC-3 w ciagu 14 dni od daty zawarcia umowy pożyczki. Po drugie, musi mieć dokument potwierdzający fakt otrzymania pożyczki na rachunek bankowy albo rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową lub przekazem pocztowym.
Inaczej jest, gdy przedsiębiorca pożyczy pieniądze np. od zięcia, synowej czy teściowej. Wówczas zwolniona z podatku jest jedynie kwota do 9637 zł. Jeśli nie przekracza tego limitu, nie trzeba jej nawet zgłaszać do urzędu skarbowego. Należy jednak pamiętać, że limit ten dotyczy pożyczki od jednego członka rodziny i liczy się w okresie pięcioletnim. Zatem aby uniknąć opodatkowania, pożyczkobiorca powinien sumować otrzymane pożyczki od konkretnej osoby w danym okresie.
Zwolnione od podatku są też pożyczki zawierane między dalszymi członkami rodziny oraz osobami niespokrewnionymi. Limity kwotowe umożliwiające skorzystanie z ulgi dla takich pożyczek wynoszą 5 tys. zł, gdy pieniądze pożyczamy od jednej osoby, oraz 25 tys. zł, gdy zapożyczamy się u kilku osób. Limity te dotyczą okresów trzyletnich. Pierwszy rozpoczyna się od 1 stycznia 2009 r. (wtedy weszła w życie stosowna nowelizacja przepisów), kolejny – od 1 stycznia 2012 r. Jeśli zatem ktoś zaciągnął pożyczkę w 2012 r., to może uniknąć podatku, gdy zmieści się w limitach przewidzianych na okres trwający od 2012 r. do końca 2014 roku.
Gdy pożyczona kwota będzie przekraczać limit umożliwiający skorzystanie ze zwolnienia, to opodatkowaniu podlegać będzie jedynie nadwyżka; wtedy również trzeba zastosować stawkę 2 proc.

19 proc. PIT

Na pożyczkobiorcy będącym przedsiębiorcą ciążą również obowiązki podatkowe dotyczące rozliczenia PIT. Chodzi w szczególności o oprocentowane pożyczki, których konsekwencją jest wypłata odsetek dla pożyczkodawcy.
Odsetki są przychodem dla pożyczkodawcy, ale pożyczkobiorca, który jest przedsiębiorcą, jest płatnikiem tego podatku. To on musi rozliczyć podatek od odsetek zapłaconych osobie, która mu te pieniądze przekazała. Danina wynosi 19 proc. Osoba fizyczna udzielająca pożyczki nie ma w związku z tym żadnych obowiązków związanych z rozliczeniem podatku. Przedsiębiorca musi potrącić podatek od kwoty, którą zwraca pożyczkodawcy. Należy pobrać go od całej kwoty odsetek i nie można pomniejszyć go o żadne koszty, ponieważ jest to danina o charakterze zryczałtowanym.
Kwotę podatku przedsiębiorca powinien przekazać do urzędu skarbowego w terminie do 20. miesiąca następującego po tym, w którym pobrano podatek. Przedsiębiorca ma również obowiązek przesłać do końca stycznia następnego roku podatkowego deklarację PIT-8AR, w której wykaże kwotę pobranej daniny.
Jeśli więc przedsiębiorca podpisze umowę pożyczki w marcu 2014 r. i będzie ona przewidywała systematyczną, np. comiesięczną spłatę wraz z odsetkami, to przy pierwszej wypłacie odsetek za marzec będzie musiał przekazać 19-proc. podatek do urzędu skarbowego w terminie do 20 kwietnia br. I tak dalej w kolejnych miesiącach. Do końca stycznia 2015 r. będzie musiał złożyć w urzędzie skarbowym roczną deklarację PIT-8AR, w której wykaże kwoty podatku za poszczególne miesiące 2014 r.

Jak wypełnić deklaracje podatkowe

Deklaracja PCC-3
Składa pożyczkobiorca
Część B – należy wpisać dane identyfikacyjne podatnika. Jeśli korzysta on ze zwolnienia z podatku, trzeba zakreślić kwadrat 4, wskazując tym samym, że pożyczkobiorca jest zwolniony z podatku.
Część D, poz. 31, 32, 33 – należy wpisać kwotę pożyczki, stawkę podatku (2 proc.) oraz kwotę należnego podatku (jeśli pożyczka jest zwolniona z daniny, należy wpisać 0).
Deklaracja PIT-8AR – Deklaracja roczna o zryczałtowanym podatku dochodowym
Składa pożyczkobiorca, który prowadzi działalność gospodarczą
Część C, wiersz 6 – Odsetki od pożyczek
Należy wpisać kwotę pobranego podatku od odsetek za każdy miesiąc roku kalendarzowego. W wierszu 14 należy zsumować kwoty pobranego podatku. W wierszu 16 należy wpisać kwoty do wpłaty.
Deklaracja PIT-37 – Deklaracja roczna o dochodach uzyskanych
Składa pożyczkodawca, który pożyczył pieniądze innej osobie fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej
Część K, poz. 199, 200 – wpisać kwotę zryczałtowanego podatku od odsetek, który nie został pobrany przez płatnika

1. Czy jest PIT, gdy nie ma odsetek
Podatnik prowadzący firmę przewozową zamierza wziąć nieoprocentowaną pożyczkę w wysokości 60 tys. zł od znajomego na zakup przyczep do przewozu towarów. Czy będzie musiał zapłacić podatek dochodowy?

Z interpretacji izb skarbowych wynika, że podatnik, który otrzyma pożyczkę nieoprocentowaną, nie uzyskuje przychodu z nieodpłatnych świadczeń. Potwierdzają to pisma: dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach z 3 stycznia 2014 r. (nr IBPBII/2/415-1006/13/JG), dyrektora Izby Skarbowej w Bydgoszczy z 27 listopada 2012 r. (nr ITPB2/415-824a/12/RS), dyrektora Izby Skarbowej w Łodzi z 24 maja 2012 r. (nr IPTPB2/415-137/12-3/KK). W interpretacjach tych organy zgodnie twierdzą, że jeżeli strony w umowie pożyczki zastrzegły brak odpłatności w postaci odsetek, to fakt ten nie rodzi skutków podatkowych w postaci uzyskania przez pożyczkobiorcę nieodpłatnego świadczenia.

2. Kto samodzielnie oblicza daninę
Podatnik udziela pożyczki osobie, która nie prowadzi działalności gospodarczej. Czy w takim wypadku będzie musiał samodzielnie rozliczać podatek od wypłacanych mu odsetek?

W takiej sytuacji pożyczkobiorca niebędący przedsiębiorcą nie pełni funkcji płatnika. Oznacza to, że pożyczkodawca musi sam obliczyć zryczałtowany podatek, ująć go w zeznaniu podatkowym i wpłacić na rachunek urzędu skarbowego. W rocznych deklaracjach podatkowych (np. PIT-37) jest przewidziana pozycja dla tego typu rozliczeń. Trzeba w niej wykazać zryczałtowany podatek dochodowy, który nie został pobrany przez płatnika, w tym od przychodów z odsetek od pożyczek.

Podstawa prawna
Art. 720 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. z 1964 r., poz. 93 z późn. zm.).
Art. 1, art. 3, art. 4, art. 6, art. 8, art. 10 ustawy z 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (t.j. Dz.U. z 2010 r. nr 101, poz. 649 z późn. zm.).
Art. 30a ust. 1 pkt 1, art. 41 ust. 1 i 4, art. 42 ust. 1, art. 45 ust. 3b ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 361 z późn. zm.).
Umowę dla celów dowodowych warto jednak zawrzeć na piśmie
Czy zwolnienie z PCC przewidziane dla pożyczki od rodziny zależy od tego, na co zostanie przeznaczona otrzymana kwota?
Nie, przypomnijmy natomiast, że zwolnione z podatku od czynności cywilnoprawnych są tylko pożyczki udzielane w kręgu najbliższej rodziny, tj. przez małżonka, dzieci, rodziców, wnuków, (pra)dziadków, rodzeństwo, pasierba, ojczyma lub macochę. Ustawa przewiduje jednak warunki zwolnienia. W ciągu 14 dni od zawarcia umowy pożyczki obdarowany musi złożyć do urzędu skarbowego deklarację PCC-3 i wykazać w niej kwotę pożyczki zwolnionej (brak limitu). Jeśli się spóźni, zwolnienie nie będzie miało zastosowania. Umowa pożyczki nie musi być na piśmie ani w formie aktu notarialnego, ale dla celów dowodowych warto ją jednak przynajmniej spisać.
Najważniejsze jest to, że pożyczka nie może być przekazana gotówką, ale za pośrednictwem banku, SKOK lub przekazem pocztowym. Dla zastosowania zwolnienia nie ma znaczenia cel udzielenia pożyczki. Zwolnienie nie ma jednak zastosowania, jeżeli pożyczkobiorcą jest spółka, w której przedsiębiorca jest wspólnikiem, nawet gdy jest to większościowy udziałowiec.
O czym powinien pamiętać początkujący przedsiębiorca, a o czym ten, kto pożycza pieniądze na przeprowadzenie kolejnej inwestycji w firmie?
Jeśli mowa o pożyczce na działalność gospodarczą, to przepisy podatkowe nie różnicują sytuacji młodych przedsiębiorców i tych, którzy prowadzą kolejne inwestycje. Działający już jakiś czas przedsiębiorcy muszą zwracać uwagę na to, czy przy zaciąganiu kolejnej pożyczki nie przekroczyli kwot zwolnionych z opodatkowania PCC, tj. 5 tys. zł od jednej osoby spoza I grupy podatkowej i nie więcej niż 25 tys. zł od wielu pożyczkodawców niezaliczanych do I grupy podatkowej. Dodajmy, że od 2015 r. limit będzie liczony od nowa. To oznacza, że od 1 stycznia 2015 r. będzie znów można pożyczyć od tych samych osób łącznie do 25 tys. zł i ponownie skorzystać ze zwolnienia z PCC.
Jak rozliczać koszty spłacanych odsetek oraz sporządzenia umowy notarialnej związane z taką pożyczką?
Są dwie metody rozliczania odsetek od pożyczek oraz kosztów aktu notarialnego. Ich wybór zależy od tego, czy pożyczka została udzielona na bieżącą działalność, czy na inwestycję podlegającą amortyzacji. W pierwszym wypadku odsetki od pożyczki oraz wydatki na notariusza są kosztem uzyskania przychodu w momencie ich faktycznej zapłaty. Jeśli natomiast inwestycja ma być amortyzowana, to do dnia wpisania sfinansowanego z pożyczki środka trwałego do ewidencji środków trwałych lub wartości niematerialnych i prawnych odsetki od pożyczki i koszt aktu notarialnego powiększą wartość początkową tego środka. W takiej sytuacji podlegają one zaliczeniu do kosztów uzyskania przychodu pośrednio, poprzez odpisy amortyzacyjne. Z kolei odsetki zapłacone po dniu wprowadzenia środka trwałego do ewidencji rozlicza się na bieżąco.